نقض حق اختراع به هر گونه استفاده و بهره برداری غیر مجاز از اختراع ثبت شده توسط مخترع اطلاق می گردد. طبق قانون کشور ما ، اختراع پس از به ثبت رسیدن مورد حمایت قانونگذار قرار می گیرد . یکی از این حمایت ها پیش بینی ضمانت اجراهایی برای ناقضان حقوق ناشی از اختراع می باشد.
طبق قانون در صورت نقض حق اختراع ، مخترع می تواند از این ضمانت اجراها جهت احقاق حق بهره گیرد. در بسیاری مواقع با طرح دعوای نقض حق اختراع ، خوانده دعوا اقدام به طرح دعوای تقابل و تقاضای ابطال گواهینامه اختراع را می نماید. در این حالت چنانچه ثابت گردد ، گواهینامه اختراع باطل می باشد ، در دعوای نقض حق اختراع حکم بر بیحقی خواهان صادر می گردد.
حقوق ناشی از ثبت اختراع
در صورت ثبت اختراع ، قانون به دو شکل از حق اختراع حمایت می نماید. بدین صورت که به مالک اختراع حق می دهد که از حق خود بهره برداری نماید و نسبت به استفاده از آن حق انحصاری داشته باشد.
شکل دیگر حمایت اینگونه است که سایرین را مکلف می نماید که به حقوق مخترع احترام گذاشته و به مالک حق داده از اقدامات اشخاصی که بدون موافقت وی اقدام به ساخت،استفاده ، عرضه برای فروش ، فروش یا وارد کردن آن محصول ممانعت به عمل آورد.
انواع حقوق ناشی از ثبت اختراع
طبق بند الف ماده 5 قانون ثبت اختراعات ،طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 تاکید شده که حقوق اختراع ثبت شده منحصرا به مخترع تعلق دارد .لذا داشتن حق انحصاری برای مخترع را به رسمیت شناخته است.
ماده 15 قانون فوق الذکر حقوق ناشی از گواهینامه اختراع را موارد ذیل بیان نموده است:
1-بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع مشروط به موافقت مالک آن است. در ادامه توضیح داده که چنانچه اختراع در خصوص فرآورده باشد، نه تنها ساخت ، صادرات و واردات ، عرضه برای فروش و استفاده از فرآورده متعلق به مالک است، بلکه ذخیره به قصد عرضه برای فروش ، فروش یا استفاده از فرآورده نیز منحصرا متعلق به مالک است .
چنانچه موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد، تمامی حقوق اعم از استفاده از فرآیند ، ساخت ،صادرات و واردات ،عرضه برای فروش ، فروش و استفاده از کالاهایی که مستقیما از طریق این فرایند بدست می آیند ، همچنین ذخیره به قصد عرضه برای فروش ، فروش یا استفاده از کالاهای مزبور متعلق به مالک اختراع است.
2-مالک می تواند علیه هر شخصی که بدون اجازه او اقدام به بهره برد اری از محصول یا فرآیند موضوع گواهینامه اختراع می نماید و به حق مخترع تعدی کند و یا عملی انجام دهد که ممکن است منجر به تعدی به حق مخترع شود به دادگاه شکایت کند.
محدودیت های بهره برداری از حق اختراع در موافقت نامه تریپس
حق انحصاری مالک اختراع نسبت به اختراع ثبت شده امری مسلم است که رعایت آن برای تمامی اشخاص الزام آور می باشد. اما در برخی مواقع بنا به برخی ضرورت ها و مصلحت ها در قوانین ملی مواردی تعیین شده که استثنائی در حقوق ناشی از اختراع قائل گردیده است و به نوعی می توان گفت برای حق ناشی از اختراع محدودیت ایجاد نموده است. طبق ماده 30 موافقت نامه تریپس اعمال محدودیت های مذکور باید دارای شرایطی باشد که به شرح ذیل می باشد:
1-استثنائات باید محدود باشد.
2-استثنائات نباید مغایرتی غیر معقول با استفاده متعارف از حق اختراع داشته باشند.
3-استثنائات نباید به منافع مشروع دارنده حق اختراع لطمه ایی غیر معقول وارد بیاورند.
مصادیق استثنائات در موافقت نامه تریپس به شرح ذیل می باشد:
1-استفاده از اختراع برای پژوهش و تحقیقات
2-استفاده از اختراع برای فعالیت های آموزشی
3-بکارگیری اختراع برای آزمایش یا بهبود آن
4-آماده سازی تهیه دارو در چارچوب تجویزهای فردی
5-تهیه نمونه هایی به منظور به دست آوردن مجوزهای لازم برای بازیابی یک محصول بعد از تاریخ انقضای حق اختراع آن محصول
6-بهره گیری شخص ثالث با حسن نیت ،از اختراع ،قبل از تاریخ درخواست ثبت آن
7-وارد کردن اختراع ثبت شده به کشور دیگری با رضایت دارنده حق اختراع جهت بازاریابی
محدودیت های بهره برداری حق اختراع در قانون ایران
در ماده 15 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 نیز مواردی نام برده شده که حقوق ناشی از گواهینامه اختراع مشمول آنها نمی شود که عبارتند از :
1-بهره برداری از کالا هایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه می شود.
2-استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها ، وسائط نقلیه زمینی یا کشتیهای سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفا وارد حریم هوایی ، مرزهای زمینی یا آبهای کشور می شود.
3-بهره برداری هایی که فقط با اهداف آزمایش درباره اختراع ثبت شده انجام می شود.
4-بهره برداری توسط هر شخص که با حسن نیت قبل از تقاضای ثبت اختراع یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است ، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع ، از اختراع استفاده می کرده یا اقدامات جدی و موثری در جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل می آورده است.
به استثنائات دیگری نیز در ماده 17 قانون مذکور اشاره گردیده که طبق آن به دولت یا اشخاص مجاز از طرف دولت اختیار داده که بدون موافقت مالک از اختراع وی بهره برداری نمایند. این موارد به شرح ذیل می باشد:
1-مواردی که استفاده دولت یا اشخاص ثالث از اختراع به جهت منافع عمومی مانند امنیت ملی ، تغذیه ،بهداشت یا توسعه سایر بخشهای حیاتی اقتصادی کشور ضروری باشد با تشخیص کمیسیون موضوع بند 1 ماده 17
2-مواردی که بهره برداری مالک مغایر با رقابت آزاد باشد با تشخیص کمیسیون موضوع بند 1 ماده 17 به موجب بند ب یاد شده بهره برداری بایستی محدود به منظوری باشد که در مجوز آمده و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با در نظر گرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه
انتقال حق اختراع
اختراع نیز مانند سایر مالکیت های صنعتی به جهت داشتن جنبه مالی ، قابلیت انتقال دارد .انتقال حق اختراع یا به صورت ارادی می باشد، بدین صورت که مالک اختراع ، بارعایت شرایط مقرر در قانون اقدام به انتقال عین یا اجازه استفاده به دیگری می نماید. هر گونه انتقال از سوی مخترع باید به موجب سند رسمی انجام و یک نسخه از آن را به اداره مالکیت صنعتی ارائه و تقاضای ثبت مفاد نقل و انتقال شود.
انتقال به صورت قهری هم صورت می گیرد، بدین صورت که چنانچه مالک اختراع فوت نماید، وراث متوفی پس از اخذ گواهی انحصار وراثت به اداره مالکیت صنعتی مراجعه و با ارائه گواهی انحصار وراثت ، درخواست ثبت آن را می نمایند.
حقوق استفاده کننده مقدم از اختراع
طبق بند ج ماده 15 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 ،چنانچه شخصی سابق بر ثبت اختراع توسط مخترع ، از آن اختراع استفاده می نموده یا اقدامات جدی و موثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن به عمل آورده است ، مخترع حق منع وی از بهره برداری را ندارد.
در اینجا سوالی که مطرح می شود این است آیا استفاده از حق اختراع توسط دیگری پیش از ثبت با ویژگی جدید بودن مغایرت ندارد؟
در پاسخ باید گفت استفاده کننده مقدم در صورتی مورد حمایت قرار می گیرد، که اختراع مزبور را به صورت پنهانی مورد استفاده قرار داده باشد و در دسترس عموم قرار نگرفته باشد، در غیر اینصورت با توجه به عدم دارا بودن وصف جدید بودن اختراع قابل ثبت نمی باشد.
طبق استثنای استفاده کننده مقدم ، حقوق دارنده گواهی ثبت اختراع در مقابل استفاده کننده مقدم محدود گردیده و دارنده گواهی نمی تواند متعرض بهره برداری چنین شخصی از اختراع گردد.
مدت حمایت از حق اختراع
در ماده 33 قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310 مدت اعتبار ورقه اختراع به تقاضای مخترع 10 یا 15 و حداکثر 20 سال پیش بینی شده بود . در ماده 16 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 نیز اعتبار گواهینامه اختراع 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع می باشد. برای حفظ اعتبار گواهینامه پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال مبلغی به عنوان هزینه سالانه پرداخت می شود که در صورت تاخیر بیش از 6 ماه در پرداخت ،اعتبار گواهینامه اختراع از بین می رود.
شکایت کیفری نقض حق اختراع
چنانچه شخصی بدون اجازه مالک اختراع ثبت شده ، اقدام به بهره برداری از اختراع نماید، ناقض حق اختراع محسوب می گردد و مخترع می تواند با مراجعه به مراجع کیفری از اقدامات وی جلوگیری نماید. مجازات نقض حق اختراع در ماده 61 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 86 علاوه بر جبران خسارت ، جزای نقدی از 10 میلیون ریال تا 50 میلیون ریال یا حبس تعزیری از 91 روز تا 6 ماه یا هر دو آنها می باشد.
دعوای حقوقی نقض حق اختراع
در قانون برای مالک اختراع این حق قائل شده که علاوه بر طرح شکایت کیفری در دادگاه های حقوقی نیز بتواند علیه ناقض حق اختراع اقامه دعوا نماید و چنانچه آن شخص اختراع را به ثبت رسانیده باشد ، ابطال گواهینامه اختراع را تقاضا کند. مضافا خساراتی که از عمل ناقض حق اختراع به وی وارد شده را مطالبه نماید. علاوه بر این تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر منع تولید و منع توزیع و فروش و جمع آوری محصولات ناقض حق اختراع و… نیز عمل نماید.
