تخفیف مجازات جرایم کیفری

تخفیف مجازات جرایم کیفری به معنای کاهش مجازات از حداقل مجازات قانونی یا تبدیل آن به مجازات مساعدتر به حال متهم و مجرم می باشد . تخفیف مجازات از دو مجرا متصور و ممکن است یکی از راه قانونی در قالب معذیر قانونی تخفیف دهنده ی مجازات یا معاف کننده مجازات و راه دیگر توسط قاضی در قالب کیفیات مخففه ی قضایی مجازات اجرا می شود . ماده ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ جواز تخفیف را به قضات داده است و شرایط و جهات تخفیف را نیز مشخص شده است .تخفیف مجازات در تمامی انواع جرایم از قبیل جرم کلاهبرداری ، جرم اختلاس و جعل ممکن است مگر اینکه به موجب قانون استثنا شده باشد . 

شرایط تخفیف مجازات جرایم کیفری

شرایط تخفیف مجازات در انواع مختلف جرایم در مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده شده است . ماده ۳۷ جهات دلایل و تخفیف را بر شمرده است و ماده ۳۸ نیز میزان تخفیف را بر مبنای درجه مجازات مشخص کرده است . علی الاصول تمامی جرایم در صورت وجود جهات تخفیف با نظر دادگاه اعمال تخفیف ممکن است  .

دلایل و جهات تخفیف مجازات جرایم کیفری

۱.گذشت شاکی یا مدعی خصوصی

۲. همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان و در تحصیل دلایل و کشف اموال یا اشیا حاصله از جرم

۳ . اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم

۴ . اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی در حین تحقیق و رسیدگی

۵. ندامت حسن سابقه ویا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری

۶ .کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم و اقدام وی برای جبران زیان

۷. خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم

اختیار یا الزام دادگاه به اعمال تخفیف 

با توجه به نص ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی دادگاه در صورت وجود جهات مخففه در اعمال تخفیف نسبت به مجازات متهم اختیار داشته و الزامی به اعمال تخفیف ندارد . ولیکن به موجب تبصره الحاقی به ماده ۱۸ قانون مجازات اسلامی به موجب ماده ۲ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ دادگاه موظف و مکلف است در صورت تعیین کیفر و مجازات به بیش از حداقل مجازات حبس مقرر در قانون دلایل و توجیه اتخاذ چنین تصمیمی را در رای خود بیاورد .

تخفیف مجازات متهم سابقه دار

اعمال تخفیف در مجازات متهم سابقه دار در صورت وجود جهات تخفیف امکان پذیر می باشد به عبارتی  اعمال تخفیف مجازات همزمان با وجود جهات مشدده جرم امکان پذیر است مشروط براینکه مشمول تبصره ماده ۱۳۹ قانون مجازات اسلامی نشود .البته همانطور که پیشتر گفته شد اعمال تخفیف در مجازات شخص سابقه دار با نظر دادگاه می باشد .

اعمال تخفیف مجازات توءام با تشدید 

قانونگذار در قانون مجازات اسلامی تخفیف مجازات را در فرض اجتماع آن با تعدد جرم و تکرار جرم با شرایطی پذیرفته و به قضات اختیار داده است در صورت وجود جهات مخففه میتوانند در مجازات متهم مرتکب تعدد و تکرار جرم شده است تخفیف اعمال نمایند .

تخفیف مجازات در صورت تعدد جرم 

به موجب تبصره ۳ ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی در تعدد جرم در صورت وجود جهات تخفیف دادگاه می تواند مجازات مرتکب را تا میانگین حداقل و حداکثر و چنان چه مجازات فاقد حداکثر و حداقل باشد تا نصف آن تقلیل دهد .

البته بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ محدودیت فوق ( تخفیف تا میانگین ) در خصوص میزان تخفیف برداشته شد و مطابق ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی اقدام می شود .

تخفیف مجازات در صورت تکرار جرم 

مطابق ماده ۱۳۹ قانون مجازات اسلامی و به موجب ماده ۱۴ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در تکرار جرایم تعزیری در صورت وجود جهات تخفیف قاضی می تواند در مجازات متهم به موجب ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی تخفیف اعمال نماید .

تخفیف مجازات بعد از قطعیت حکم 

تخفیف مجازات بعد از صدور رای قطعی به موجب ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی ممکن است . ماده ۴۸۳ قانون مزبور مقرر می دارد : هر گاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم غیر قابل گذشت  پس از قطعی شدن حکم از شکایت خود صرف نظر نماید ( گذشت کند ) محکوم عیله می تواند از دادگاه صادر کننده حکم قطعی درخواست در میزان مجازات او تجدید نظر شود . در این صورت دادگاه به درخواست محوم علیه در وقت فوق العاده رسیدگی و در حدود قانون تخفیف می دهد .

نکته : تنها جهتی که می توان به واسطه آن در مرحله اجرای حکم و قطعیت رای تقاضای تخفیف مجازات کرد گذشت شاکی خصوصی است .

تسلیم به رای و آثار تسلیم به رای ( تخفیف ) 

تسلیم به رای به معنای پذیرفتن مفاد رای دادگاه بدوی و عدم تجدید نظر خواهی و اعتراض به رای می باشد . ماده ۴۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری اسقاط حق تجدیدنظر خواهی یا استرداد درخواست تجدید نظر از سوی محکوم علیه را از معاذیر قانونی تخفیف مجازات دانسته است . ماده ۴۲۲ مقرر می دارد : در تمام محکومیتهای تعزیری در صورتی که دادستان از حکم صادره درخواست تجدیدنظر نکرده باشد محکوم علیه می تواند پیش از پایان مهلت تجدید نظر خواهی با رجوع به دادگاه صادر کننده حکم حق تجدید نظر خواهی خود را اسقاط یا رخواست تجدید نظر را مسترد نماید و تقاضای تخفیف مجازات کند . در این صورت دادگاه تا یک چهارم مجازات تعیین شده را کسرمی کند .

جرایم و موارد غیر قابل تخفیف 

۱.به موجب تبصره ماده ۱۳۹ قانون مجازات اسلامی چنانچه متهم دارای سه فقره محکومیت قطعی مشمول مقررات تکرار جرم یا بیشتر باشد مقررات تخفیف اعمال نمی شود .

۲. مجاراتهای اعدام جزای نقدی و انفصال دایم در قانون مجازات اخلال گران در نظام اقتصادی کشور . به موجب تبصره ۵ ماده ۲ قانون مجازات اخلال گران در نظام اقتصادی

۳. جرایم ارتکابی نسبت به آمران به معروف و ناهیان از منکر موضوع ماده ۷ قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر

۴. جزای نقدی مقرر در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به موجب ماده ۷۱ قانون مزبور

تخفیف مجازاتهای حدی ( حدود شرعی )

اصل بر این است که نمی توان مجازات های حدی مانندحد شلاق برای شرب خمر یا زنا را تغییر داد یعنی قاضی نمی تواند مانند مجازاتهای تعزیری آنها را کاهش دهد تخفیف دهد یا تبدیل نماید . قانونگذار ضمن متذکر شدن عدم تغییر در حدود در ماده ۲۱۹ قانون مجازات اسلامی شرط تخفیف در مجازاتهای حدی را توبه دانسته است . ماده ۲۱۹ مقرر می دارد :دادگاه نمی تواند کیفیت و نوع و میزان حدود شرعی را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد یا تبدیل یا ساقط نماید .این مجازاتها تنها از طریق توبه و عفو به کیفیت مقرر در قانون قابل سقوط تقلیل ( تخفیف ) یا تبدیل است .