خلع ید پیمانکار 

خلع ید پیمانکار از کارگاه با استناد به مواد 47 و 48 شرایط عمومی پیمان یکی ازچالش های بزرگ پیمانکاران در قراردادهای پیمانکاری است. در بند ب ماده 47 و بند ه ماده 48 شرایط عمومی پیمان مقررگردیده ، با انجام فسخ یا خاتمه پیمان ، کارفرما بی درنگ کارگاه ، تاسیسات و ساختمان های موقت ، مصالح و تجهیزات ، ماشین آلات و ابزار و تمام تدارکات موجود در آن را در اختیار می گیرد و برای حفاظت آن اقدام لازم معمول می دارد. چنانچه پیمانکار کارگاه را ترک نکند، کارفرما می تواند به استناد ماده 171 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی و ماده 690 قانون مجازات اسلامی، اقدام به طرح دعوای حقوقی و کیفری رفع تصرف عدوانی علیه پیمانکار نموده و خسارات ناشی از تصرف عدوانی را مطالبه نماید. درمقابل پیمانکار با اثبات عدم حقانیت کارفرما یا عدم رعایت شرایط مقررقانونی جهت خلع ید پیمانکارمانع اقدامات کارفرما و یا ورود خسارت مضاعف به خود گردد. که درادامه به آنها اشاره می نمائیم.

شرایط خلع ید پیمانکار در شرایط عمومی پیمان 

شرایط اعمال خلع ید در قراردادهای  پیمانکاری دولتی بسته به فسخ قرارداد پیمانکاری و یا اعمال خاتمه قرارداد پیمانکاری از سوی کارفرما متفاوت است. که درادامه به آنها اشاره می نمائیم.

• تشریفات خلع ید پیمانکار در صورت  فسخ  قرارداد  پیمانکاری 

در بند الف ماده 47 شرایط عمومی پیمان، تشریفاتی برای فسخ پیمان پیش بینی نموده است ،  که کارفرما جهت خلع ید پیمانکارملزم به رعایت آن می باشد و در صورت عدم رعایت این تشریفات از سوی کارفرما، شکل و چگونگی فسخ پیمان، ماهیت فسخ را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد  و عدم رعایت این قواعد شکلی ممکن است منتج به طرح دعوای ابطال فسخ پیمان  و ابطال اعمال خاتمه پیمان ازسوی پیمانکار گردد.

الف.ابلاغ فسخ پیمان:

کارفرما باید ابتدا اراده خود مبنی بر فسخ قرارداد پیمانکاری را مستند به یک یا چند شق از شقوق مندرج در بند الف ماده 46 شرایط عمومی پیمان، به پیمانکارابلاغ نماید.

درمقابل پیمانکاردرصورتی که دلایل کارفرما مبنی بر فسخ پیمان را نپذیرد، می تواند ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اراده کارفرما، دلایل و مستندات خود را به اطلاع او برساند. در برخی موارد پیمانکاران بدون توجه به اهمیت این موضوع، در مهلت اعلامی به هشدار کارفرما ترتیب اثر نمی دهند که نتیجه این بی توجهی، ذی نفع بودن کارفرما در اعمال ماده 46 خواهد شد.

ب.ارجاع به هیات سه نفره :

پس ازابلاغ فسخ قرارداد پیمانکاری و سپری شدن 10 روز جهت پاسخگویی از سوی پیمانکار، چنانچه تصمیم کارفرما برای فسخ پیمان، طبق موارد درج شده در بند الف ماده 46  باشد، موضوع فسخ  باید بدوا به وسیله ی هیاتی متشکل از سه نفر به انتخاب وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما بررسی و تائید شود. در صورتی که کارفرما جهت فسخ پیمان تائید هیات مزبور را اخذ ننماید، به فسخ پیمان ترتیب اثر داده نخواهد شد.

پ.موافقت وزیریا بالاترین مقام سازمان کارفرما:

درصورتی که فسخ پیمان ازسوی هیات یاد شده تائید گردید، می بایست وزیر یا بالاترین مقام  سازمان کارفرما نیز با بررسی و تائید هیات موافقت نماید. هیات منتخب  وزیریا بالاترین مقام سازمان کارفرما، ازحیث فنی و حقوقی، موضوع را کارشناسی و بررسی می کنند و درصورتی که تشخیص دهند نظرکارفرما مبنی بر فسخ پیمان منطبق با وضع موجود و عدم ایفای تعهد از سوی پیمانکار می باشد، با تنظیم و تقدیم گزارش به وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما، مقام مزبور غالبا به اعتباراعتمادی که به منتخبین خود دارد، پس ازمطالعه گزارش آنها نظرهیات را تایید و با آن موافقت نماید. چنانچه هیات مزبور فسخ را تایید نمایند، اما بنا به جهات و دلایل خاص ، وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما، با فسخ مواقت نکند، فسخ پیمان ملغی و پیمان به قوت خود کماکان باقی خواهد ماند.

ت.ابلاغ نظریه هیات سه نفره وموافقت وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما 

درصورت موافقت وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما، موافقت به انضمام گزارش هیات سه نفره به کارفرما ابلاغ می شود تا موضوع فسخ پیمان به پیمانکار ابلاغ شود. درماده 47 شرایط عمومی پیمان قید گردیده، کارفرما می تواند بدون احتیاج به انجام دادن تشریفات قضایی اقدام نماید، اما این بدان معنا نمی باشد که پیمانکار حق مراجعه به دادگاه را ندارد. چرا که در بسیاری از مواقع کارفرما به صورت ناروا اقدام به فسخ می نماید و هیات نیز فسخ را تایید و وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما نیز موافقت می نماید؛ اما پیمانکار می تواند با طرح دعوای صحیح و ارائه دلائل خود مبنی بر بی اعتباری فسخ پیمان ، ابطال فسخ پیمان را از لحاظ شکلی و ماهوی از دادگاه مطالبه نماید.

• تشریفات خلع ید پیمانکار در صورت  خاتمه  قرارداد  پیمانکاری 

خاتمه قرارداد پیمانکاری درماده 48 شرایط عمومی پیمان پیش بینی شده است. طبق این ماده هرگاه پیش از اتمام کارهای موضوع پیمان، کارفرما بدون آن که تقصیری متوجه پیمانکار باشد، بنا به مصلحت خود یا علل دیگر، تصمیم به خاتمه ی پیمان بگیرد، خاتمه ی پیمان را به پیمانکار ابلاغ می کند. یکی از آثار خاتمه پیمان خلع ید است که انجام آن منوط به رعایت تشریفات اعلامی زیراست .

الف.ابلاغ خاتمه پیمان از سوی کارفرما 

طبق ماده 48 شرایط عمومی پیمان، کارفرما موظف به ابلاغ خاتمه پیمان را به پیمانکار است. در واقع باید کارفرما اراده خود مبنی بر اعمال حق خاتمه پیمان را به پیمانکار اعلام نماید و این از طریق ابلاغ صورت می گیرد و تا قبل از ابلاغ ، خاتمه پیمان  فاقد ارزش حقوقی است.

ب.تعیین تاریخ آماده کردن کارگاه برای تحویل

کارفرما زمانی که تصمیم به خاتمه پیمان می گیرد، در زمان ابلاغ آن به پیمانکار باید تاریخی را نیز جهت آماده کردن کارگاه برای تحویل به کارفرما تعیین نماید. فاصله میان تاریخ تحویل کارگاه و تاریخ ابلاغ خاتمه پیمان نباید بیشتر از 15 روز از تاریخ ابلاغ به پیمانکارباشد.

پ.اعطای مهلت بیشتر به پیمانکار برای تکمیل کارهای خطرناک و زیانبار ناتمام

در زمان خاتمه پیمان ممکن است برخی از کارها ناتمام بماند ، چنانچه این کارها در زمره کارهای بی خطر باشد که باید ظرفهمان مهلت  15 روزه آماده تحویل گردد و چنانچه در زمره کارهای خطرناک زیانبار باشد، نیازمند مهلت بیشتر است تا پیمانکار بتواند در آن مهلت آن کارها را تکمیل و کارگاه را آماده تحویل نماید.

ضمانت اجرای عدم خلع ید از سوی پیمانکار در قراردادهای پیمانکاری 

همانگونه که بیان شد ، چنانچه پیمانکار کارگاه را ترک نکند، کارفرما می تواند به استناد ماده 171 قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی و ماده 690 قانون مجازات اسلامی ، اقدام به طرح دعاوی حقوقی یا کیفری رفع تصرف عدوانی علیه پیمانکار نماید و خسارات ناشی از تصرف عدوانی را مطالبه نماید.

مضافا اینکه کارفرما ممکن است نسبت به ضبط ضمانت نامه های بانکی و ضمانت حسن انجام کار اقدام نماید.