جرم افشای اسرار به مانند جرایمی همچون شهادت دروغ ، جرم تهدید و جرم افترا و تهمت از زمره جرائم علیه شخصیت معنوی اشخاص است و زمانی اتفاق می‌افتد که اسرار دیگران توسط افرادی که به واسطه‌ی شغل و حرفه‌ی خود محرم اسرار اشخاص هستند، افشا گردد. در واقع افشای غیر مجاز اسرار توسط افرادی که به واسطه‌ی شغل و حرفه‌ی خود محرم اسرار تلقی میشوند، افشای سر بوده و در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات پیش بینی شده است. قانونگزار در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به جرم افشای اسرار پرداخته و مقرر می‌دارد: “اطبا و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه‌ی خود محرم اسرار میشوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشوند.”
شرایط تحقق جرم افشای اسرار
شرط اول :برای تحقق جرم افشای اسرار این است که، ارتکاب جرم باید توسط افرادی صورت گیرد که به مناسبت شغل و حرفه‌ی خود محرم اسرار هستند. بنابراین هر شخصی مشمول ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی نمی‌شود. صرفاً افرادی که ماهیت شغل آن ها به گونه‌ای است که از اسرار مردم باخبر هستند، در صورت افشای اسرار، مشمول مجازات ماده‌ی مورداشاره میشوند.
شرط دوم : برای تحقق جرم افشای اسرار این است که، مرتکب جرم ” به مناسبت شغل ” مرتکب جرم افشا شود. پس اگر پزشکی بصورت اتفاقی در یک مسافرت از بیماری شخصی باخبر شود و آن را افشا کنند، مرتکب جرم نشده است. چرا که پزشک به مناسبت شغل خود، مرتکب جرم نشده است.
شرط سوم:برای تحقق جرم افشای اسرار، رفتار فیزیکی جرم ” افشای اسرار ” است. افشا به معنای برملا کردن می باشد. ممکن است با افشا کردن سر، تعداد زیادی از سر باخبر شوند و یا ممکن است مرتکب به یک نفر آن سر را بازگو کند که در هر دو صورت، مرتکب جرم پیش‌گفته شده است. بنابراین شرط نیست تعداد زیادی از سر باخبر شوند و حتی یک نفر هم آگاه شود، کفایت می کند. از سوی دیگر برای تحقق جرم مورد اشاره، ” یک سر ” هم کفایت می کند و نیاز به افشای ” چند سر ” برای تحقق جرم نیست. روش افشا نیز می تواند بصورت شفاهی یا کتبی باشد.
شرط چهارم: تحقق جرم افشای اسرار این است که، افشای اسرار باید توسط مرتکب، در ” غیر از موارد قانونی ” باشد. در برخی موارد صاحبان مشاغلی که به واسطه‌ی شغل محرم اسرار میشوند، به لحاظ قانونی ملزم به افشای سر هستند که در چنین مواردی شخص، مرتکب جرم افشای اسرار نشده است. به طور مثال گاهی برای تأمین مصالح بهداشتی افراد جامعه، افشای سر از ناحیه‌ی رازداران حرفه‌ای مجاز است. مثلا به موجب مواد ۱۳ و ۱۹ قانون طرز جلوگیری از بیماری های آمیزشی و بیماری های واگیردار مصوب ۱۳۲۰، پزشکان باید بصورت ماهانه تعداد بیماران مبتلا به بیماری‌های آمیزشی و واگیردار را به وزارت بهداشت اعلام کنند. یا به موجب قانون راجع به ثبت و گزارش اجباری بیماری‌های سرطانی مصوب ۱۳۶۳، پزشکان ملزم به گزارش بیماران سرطانی به وزارت بهداشت هستند. گاهی نیز قانونگزار به منظور حفظ مصالح و منافع اجتماعی، اشخاص معینی را مکلّف به بیان اطلاعات و معلومات شغلی خود می‌نماید. هر چند آن اطلاعات واجد خصیصۀ سرّی باشند. مثلاً در مواقعی که جرم واقع شده، ولی هنوز مرتکب آن تحت تعقیب قرار نگرفته است و از این حیث، اطلاعات آن اشخاص راجع به موضوع جرم جزو اسرار مرتکب تلقی میشود. در این قبیل موارد، افشای چنین سرّی نه تنها جرم نیست، بلکه خودداری از بیان به‌موقع آن، جرم محسوب میشود. مانند موادی از قانون تعزیرات ناظر به اطلاع ضابطین دادگستری و سایر مأمورین صلاحیتدار از وجود قمارخانه‌ها یا اماکن عمومی معدّ برای صرف مشروبات الکلی که مقامات مزبور مکلف به اعلام مراتب به دادسرا خواهند بود. بنابراین در چنین مواردی، چون افشای سر به موجب قانون است، جرم تلقی نمی‌شود.
مجازات جرم افشای اسرار
. مجازات مرتکب جرم افشای اسرار مطابق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، حبس از سه ماه و یک روز تا یک سال و یا جزای نقدی از یک ميليون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال است.
جرم افشای اسرار قابل گذشت است یا خیر؟
مطابق ماده ۱۰۴ از قانون مجازات اسلامی، جرم افشای اسرار از زمره جرائم قابل گذشت است که با شکایت شاکی خصوصی تعقیب متهم آغاز و با گذشت وی، تعقیب و رسیدگی در هر مرحله‌ای که باشد موقوف خواهد شد.
جرم افشای اسرار جرم مطلق است یا مقید؟
جرم افشای اسرار موضوع ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی جرم مطلق است و صرف افشای سر باعث تحقق جرم میشود. حتی اگر این اقدام منجر به ضرر یا هتک حیثیت مجنی علیه نگردد.
نکته: مشاغل مذکور در ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی تمثیلی هستند. و لذا صاحبان هر شغلی مانند وکلا یا مأمورین نیروی انتظامی و غیره که به مناسبت شغل یا حرفه‌ی خود محرم اسرار هستند، مشمول این ماده میشوند. – برابر ماده ۳۰ قانون وکالت، وکیل باید اسراری را که به واسطه‌ی وکالت از طرف موکل، مطلع میشود و نیز اسرار مربوط به شرافت و اعتبار موکل را حفظ کند و در صورت افشای اسرار موکل به دیگران در غیر از موارد قانونی، علاوه بر مجازات، از حیث شغلی نیز دچار محرومیت خواهد شد. همچنین ماده ۱۴۶ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری بیان می دارد: “از اوراق، نوشته ها و سایر اشیای متعلق به متهم، فقط آنچه راجع به جرم است تحصیل و در صورت لزوم به شهود تحقیق ارائه می شود. بازپرس مکلف است در مورد سایر نوشته ها و اشیای متعلق به متهم با احتیاط رفتار کند، موجب افشای مضمون و محتوای غیر مرتبط آنها با جرم نشود. در غیر این صورت وی به جرم افشای اسرار محکوم می شود.”
آیا جرم افشای اسرار مشمول مرور زمان می شود؟
بله, با توجه به بند ث ماده 105 قانون مجازات اسلامی،جرم افشای اسرار مشمول مرور زمان تعقیب سه سال می باشد.
مرجع صالح رسیدگی به جرم افشای اسرار
از آنجایی که مجازات جرم افشای اسرار موضوع ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، مجازات درجه هفت است و مطابق ماده ۳۴۰ از قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری که مقرر می‌دارد، جرایم تعزیری درجه‌ی هفت و هشت مستقیماً در دادگاه مطرح میشوند، بنابراین مرجع صالح رسیدگی به جرم افشای اسرار، دادگاه کیفری دو محل وقوع جرم است.
