گواهی کفالت 

گواهی کفالت به معنای تایید سرپرستی شخصی از شخص دیگر است . البته کفالت مورد بحث در این نوشتار با کفالت در قانون مدنی که به معنای متعهد شدن فردی در مقابل طلبکار مبنی بر اینکه بدهکار را در موعد تعیین شده تحویل وی دهد که در پرونده های کیفری نیز با قرار تأمین کیفری کفالت شناخته میشود و موضوع حضانت فرزند متفاوت است . موضوع این نوشتار به گواهی کفالت در معنای قبول سرپرستی اشخاص مانند پدر و مادر است که در قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب  ۱۳۶۳ در خصوص کفالت پدر یا مادر و یا خواهر برای معافیت از خدمت نظام وظیفه و کفالت پدر و مادر برای برای بیمه کردن آنها توسط توسط بیمه گر در مقررات و قوانین بیمه تامین اجتماعی است .

صدور گواهی کفالت 

صدور گواهی کفالت لازمه بهره‌ مندی از برخی خدمات ،مانند معافیت از خدمت سربازی برای پسران، استفاده از بیمه تأمین اجتماعی برای والدین تحت تکفل ، لازم است ابتدا کفالت فرد سرپرست توسط مرجع مربوطه تایید و گواهی کفالت صادر شود. گواهی کفالت یعنی گواهی ای که توسط یک مرجع صلاحیت‌دار مانند دادگاه صادر می‌شود و تأیید می‌کند که یک فرد سرپرستی یک شخص دیگر را بر عهده دارد و مسئولیت امور وی را به عهده می‌گیرد. صدور گواهی کفالت با توجه به استفاده از در مراجع مختلف ، توسط مراجع قانونی مختلفی صادر می شود .برای مثال گواهی کفالت برای معافیت از خدمت توسط کمیسیونی در نظام وظیفه صادر می شود .
در این گواهی، شرایط سرپرستی متقاضی بررسی و تأیید می‌شود و طبق آن، فردی به نام “متکفل” امور وی اعلام می‌شود.

گواهی کفالت معافیت از خدمت 

صدور گواهی کفالت برای معافیت از خدمت نظام وظیفه مستلزم وجود شرایطی است که در قانون نظام وظیفه ضروری دانسته شده است . شرایط و مقررات اخذ معافیت سربازی مشمولان زیر حسب مورد از انجام خدمت دوره ضرورت معاف می باشند:(الف) یگانه فرزند ذکور مراقب یا نگهدارندۀ پدر نیازمند مراقبت که قادر به اداره امور خود نباشد.

شرایط اخذ گواهی کفالت برای معافیت از خدمت 

اشخاص و مشمولان نظام وظیفه در صورت وجود یکی از شرایط زیر می تواند گواهی کفالت و معافیت از خدمت اخذ نماید :

1. یگانه فرزند ذکور مراقب یا نگهدارندۀ پدر نیازمند مراقبت که قادر به اداره امور خود نباشد. پدر باید 75 سال باشد و یا در صورت بیماری بالای 60 سال باشد .
2. یگانه فرزند ذکور مراقب یا نگهدارنده مادر فاقد شوهر . مادر باید به دلیل فوت همسر یا طلاق فاقد شوهر باشد .
3. افراد موضوع بند های فوق تا سی ماه متوالی می توانند از معافیت کفالت موقت استفاده کنند و در پایان مدت مذکور در صورت دارا بودن شرایط از معافیت دائم بهره مند خواهند شد مبنای محاسبۀ معافیت موقت تاریخ فوت همسر یا تاریخ ثبت طلاق میباشد .
4.  تنها برادر تنی سرپرست خواهر فاقد پدر و همسر و فرزند ذکور غير محجور : وجود برادر ناتنی مشمول یا مکفول مانع معافیت برادر تنی نمیباشد  تنها برادر سرپرست برادر کبیر فاقد پدر و همسر و فرزند ذکور غیر محجور و که به تشخیص شورای پزشکی نیازمند مراقبت باشد. وجود برادر تنی مشمول یا مکفول مانع از معافیت برادر تنی خواهد بود.
5. یگانه برادر و سرپرست برادر کمتر از ۱۸ سال تمام فاقد پدر . وجود برادر ناتنی مشمول یا مکفول مانع از معافیت برادر تنی خواهد بود.
6. یگانه نوۀ ذکور مراقب یا نگهدارنده جد فاقد فرزند دختر و پسر
7. شخصی که همسر وی فوت نموده و از او دارای فرزند صغیر می باشد، چنانچه در زمان صدور رأی از سوی هیات های رسیدگی فاقد همسر باشد.
8. کسی که همسر وی بعد از ازدواج بنا به تأیید سازمان بهزیستی کشور معلول شده و بنا به تشخیص شورای پزشکی نیازمند مراقبت باشد .
9. کسی که یکی از فرزندان ذکور( پسر ) حین خدمت فوت نموده باشد.
10. یکی از فرزندان ذکور مادران فاقد شوهر تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) یا سازمان بهزیستی کشور
11. مشمولانی که حداقل یک فرزند معلول مددجو داشته باشند .
12. مشمولانی که با بانوان معلول جسمی حرکتی ازدواج میکنند تا مدت ۵ سال متوالی از معافیت موقت استفاده نموده و پس از گذشت ۵ سال از استمرار ازدواج از معافیت دائم برخوردار میگردند .

مرجع رسیدگی به گواهی کفالت خدمت 

مرجع رسیدگی به گواهی کفالت به موجب ماده 24 قانون خدمت وظیفه عمومی مصوب 1363 توسط هیئتی در نظام وظیفۀ مرکز شهرستان مرکب از افراد زیر رسیدگی میشود :

الف) بخشدار محل یا نمایندۀ وی

ب )رئیس سازمان وظیفه عمومی محل یا نماینده او؛

ج) نماینده دادستان؛

د ) نماینده سپاه پاسداران محل ؛

ه ) یک نفر نماینده شورای اسلامی ماده ۲۴ قانون خدمت وظیفه عمومی

تصمیم هیئت مذکور قابل اعتراض در هیئت تجدیدنظر .است جلسه هر دو هیئت بدوی و تجدید نظر با دو سوم  اعضا تشکیل و تصویب موضوع با اکثریت مطلق یعنی نصف به علاوه یک خواهد بود .

آیا صدور و اخذ گواهی کفالت توسط محاکم دادگستری ممکن است ؟ 

اکثریت معتقدند با توجه به اینکه صدور گواهی کفالت با توجه به اینکه  نه از جمله دعاوی ترافعی و نه از امورات حسبی محسوب میشود و مضافاً اینکه قانونگذار دربارۀ رسیدگی به این موضوع در قانون نظام خدمت وظیفه عمومی و آیین نامه مربوطه سازوکار معین و مقتضی را برای رسیدگی پیش بینی کرده است بنابراین مرجع قضایی قانوناً صالح به رسیدگی نیست اما عده ای دیگر اعتقاد دارند هرچند قانون مرجع صالح جهت رسیدگی را مشخص کرده ،است اما این به معنای نفی صلاحیت عام مراجع قضایی و محاکم که مرجع رسمی تظلم خواهی وفق اصول ۱۵۹ و ۱۶۷ قانون اساسی محسوب می شوند، نیست.

شرایط اخذ کفالت و تحت تکفل قرار دادن پدر یا مادر بیمه شده

در صورت وجود تمام شرایط ذیل موضوع تحت تکفل قرار گرفتن پدر یا مادر بیمه شده یا مستمری ‌بگیر می تواند مبنای بررسی و اقدام واحدها بیمه تامین اجتماعی قرار گیرد.

الف- سن پدر ۶۰ سال تمام، سن مادر ۵۵ سال تمام / سن شوهر از ۶۰ سال متجاوز باشد یا در موارد عدم احراز شرایط سنی، به تشخیص کمیسیون های پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی ازکارافتاده کلی باشند.

ب- بیمه شده یا مستمری بگیر در تأمین معاش نقش اساسی را داشته باشد.

ج- به موجب قانون تأمین اجتماعی مستمری دریافت ننمایند.

تذکر: آن دسته از والدین بیمه شدگان و یا شوهر بیمه شده زن که مجموع مبلغ مستمری دریافتی آنان از حداقل مستمری موضوع ماده ۱۱۱ قانون تأمین اجتماعی کمتر باشد، می توانند در زمان حیات فرزند/ زوجه خود با ارائه درخواست انصراف از مستمری و ثبت آن در دفترخانه اسناد رسمی نسبت به ارائه تقاضای کفالت اقدام نمایند.

بدیهی است که این انصراف به منزله تأیید تحت تکفل بودن فرد متقاضی نیست و تأیید یا رد درخواست موصوف منوط به انجام بررسی های لازم حسب ضوابط این بخشنامه خواهد بود. در صورتی که شرایط کفالت احراز گردید؛ مادام که مستمری مزبور مورد مطالبه مجدد قرار نگیرد، فرد تحت کفالت فرزند یا زوجه به شمار می آید.

د- در زمان ارائه تقاضای کفالت، بیمه شده سازمان نباشند.( به استثناء بیمه زنان خانه دار و دانشجویان)

ه- مشمول سایر صندوق‌های بیمه و بازنشستگی از نظر پرداخت حق بیمه یا کسور بازنشستگی و یا دریافت حقوق و مستمری نباشند.

تذکر: در مواردی که فرد متقاضی، بیمه شده/مستمری بگیر اصلی صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر باشد، همانند وضعیت سایر صندوق‌های بیمه و بازنشستگی، اساساً موضوع تحت تکفل قرار گرفتن وی از سوی بیمه شده سازمان تأمین اجتماعی و برخورداری از مزایای این سازمان منتفی خواهد بود .

نحوه درخواست کفالت و تکفل

ارائه درخواست برقراری کفالت از سوی بیمه شده یا مستمری بگیر اصلی، در خصوص والدین، شوهر بیمه شده زن و فرزند ذکور ازکارافتاده نیازمند، صرفاً به صورت غیرحضوری و از طریق سامانه خدمات غیرحضوری سازمان تامین اجتماعی از طریق درگاه اینترنتی سازمان امکان پذیر بوده و واحدهای اجرایی می بایست ضمن اطلاع رسانی لازم در خصوص نحوه استفاده از سامانه مزبور به متقاضیان امر، از پذیرش درخواست حضوری جداً خودداری نمایند. پس از ثبت درخواست برقراری کفالت در سامانه یادشده، تقاضای مذکور به صورت هوشمند به سیستم متمرکز کفالت  شعبه محل بیمه پردازی و یا دریافت مستمری متقاضی منعکس شده و شعب می بایست در اسرع وقت نسبت به انجام تشریفات مقرر اقدام نمایند.

نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۱/۳۸۱ مورخ ۱۴۰۱/۵/۸ در خصوص اخذ گواهی کفالت 

 قانون گذار ایران با هدف حمایت از اشخاص نیازمند حمایت در برخی مواد قانونی از جمله ماده ۸۶ قانون استخدام کشوری مصوب ۱۳۴۵ با اصلاحات بعدی و ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده مصوب ،۱۳۹۱ حسب مورد حقوق و مزایایی را برای کفیل یا افراد تحت تکفل وی به رسمیت شناخته است گاهی نیز برخی دستگاههای اجرایی و یا دیگر مراجع براساس ضوابط و مقررات خاص خود برای این افراد حقوق و مزایایی را پیش بینی میکنند؛ در این موارد احراز کفالت و تحت تکفل بودن افراد با مرجع ذیربط است که این امر از جمله با انجام تحقیقات ارائه استشهادیه محلی و یا قیم نامه صورت میگیرد و نیازی به مراجعه به مرجع قضایی نیست. با این حال چنانچه بین ذی نفع و ادارۀ مربوطه اختلافی روی دهد دادخواهی از مرجع صالح قضایی به منظور احراز و اثبات کفالت و سرپرستی منع قانونی ندارد .