دعوای فسخ نکاح به جهت تدلیس یا تخلف از شرط صفت 

فسخ نکاح به جهت تدلیس یا تخلف از شرط صفت یکی از موارد انحلال عقد نکاح است .  تدلیس یعنی پنهان کردن حقیقت ، در اصلاح حقوقی نیز به موجب ماده ۴۳۸ قانون مدنی تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف مقابل شود ، در تدلیس باید عملیات فریبکارانه ، حیله و تقلب به کار رود و این عملیات نهایتاً باعث فریب و ازدواج طرف مقابل شود . برای مثال مرد خود را دارای ثروت فراوان یا پست مهم دولتی معرفی کند و بعدا معلوم شود این چنین نبوده است .

تخلف از شرط صفت یعنی یعنی در هنگام نکاح ( ازدواج ) بین زوجین شرط شود که زوج یا زوجه صفت یا ویژگی های خاصی داشته باشد . مثلاً شرط شود زوج دارای تحصیلات عالی  یا استاد دانشگاه  باشد . اما بعد از اینکه خطبه عقد جاری شد ، زوجه متوجه شود صفت خاصی که در زوج شرط شده است وجود ندارد به عبارتی فرد فاقد آن وصف بوده است . در هر دو حالت ، چه تدلیس و چه تخلف از شرط صفت هر کدام از زوجین که شرط به نفع او شده باشد حق فسخ نکاح به جهت تدلیس یا تخلف از شرط صفت را خواهد داشت .

شرایط دعوای فسخ نکاح به جهت تدلیس یا تخلف از شرط صفت 

1. احراز رابطه زوجیت با ضمیمه کردن تصویر سند ازدواج به دادخواست 
2. احراز تدلیس یا تخلف از شرط صفت، از سوی یکی از زوجین توسط دادگاه
3. اعلام اراده مبنی بر فسخ نکاح به هر لفظ یا عملی رعایت ترتیبات و تشریفاتی که برای طلاق مقرر است در فسخ شرط نیست.
4. هر چند حکم دادگاه جنبۀ اعلامی داشته و تاسیسی به شمار نمی آید اما در صورت احراز تحقق فسخ به دلالت ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده باید در دفتر طلاق ثبت شود.

مصادیق تدلیس در نکاح 

1. مرد خود را بر خلاف واقع دارای ثروت و مقام معرفی کند و زن به جهت ثروت و مقام دروغین گفته شده ازدواج را قبول کرده باشد .
2.  زوجین با ارائه گواهینامه و مدرک مجعول خود را لیسانسه یا دکتر قلمداد نماید و طرف مقابل نیز بر مبنای جایگاه علمی و موقعیت اجتماعی با او ازدواج کرده باشد .
3.  برخلاف واقع خود را مجرد معرفی کند و از این راه طرف دیگر را فریب دهد تا با وی ازدواج کند .
4.  زن برخلاف حقیقت خود را شخص معروف یا دارای هنر خیاطی یا آشپزی یا موسیقی جلوه دهد .
5. زن خود را باکره معرفی کند یا کچلی خود را با کلاه گیس بپوشاند. هرگاه زن باکره نبود و بکارت را ترمیم کرده، ولی آن را اظهار نکرده باشد، با توجه به اهمیت بکارت طبیعی در عرف جامعه ایرانی و لزوم اظهار آن هنگام ازدواج می توان گفت این رفتار یک نوع تدلیس به شمار می آید . 

نکته:  تدلیس در نکاح به دلالت ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات وصف کیفری داشته تحت عنوان فریب در ازدواج شناخته می شود و مجازات آن نیز ۳ ماه تا یک سال حبس است.

تفاوت تدلیس در نکاح و تخلف از شرط صفت 

تدلیس در نکاح و تخلف از شرط صفت بسیار به هم شبیه اند و تفکیک آنها در عمل کار دشواری است، اما به صورت خلاصه باید دانست در تدلیس همواره عمد و سوءنیت و قصد فریب وجود دارد اما در تخلف از شرط صفت ، طرف مقابل سوءنیت یا قصد فریب ندارد و یا بعضاً به عمل خود ناآگاه است . لازم به توضیح است در هر حال فرد چه سوء نیت داشته و چه نداشته باشد برای طرف مقابل حق فسخ ایجاد می شود و فقط جهت فسخ می تواند متفاوت باشد و از حیث جنبه کیفری نیز اگر سوءنیت احراز نشود معاف خواهد بود.

مستندات قانونی فسخ نکاح 

مواد ۴۳۸ الی ۴۴۰ و ۱۱۲۰، ۱۱۲۸، ۱۱۳۱، ۱۱۳۲، ۱۱۵۱ و ۱۱۵۲ قانون مدنی مواد ۷ الی ۲۰ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱

اگر در سند ازدواج به دوشیزه بودن زوجه تصریح شده باشد. اما بعداً کاشف به عمل آید وی باکره نیست زوج چه حقی دارد؟

اداره حقوقی در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۹۳۰ مورخ ۱۳۹۹/۷/۱۹ آن را تخلف از شرط دانسته است و این گونه بیان داشته است که  در فرض سؤال که در سند ازدواج به «دوشیزه بودن زوجه تصریح شده است زوج در صورت عدم بکارت و غیر دوشیزه بودن زوجه می تواند حق فسخ خود را اعمال کند ، مگر آنکه زوجه اثبات کند به رغم اطلاع زوج از غیر دوشیزه بودن زوجه ، موضوع در سند ازدواج به نحو دیگری منعکس شده است.

باید متذکر شد فقدان بکارت زوجه الزاماً به معنای آن نیست که وی سابقه ازدواج و یا رابطه جنسی داشته است و ممکن است وصف بکارت به دلایل دیگری زائل شده باشد که حتی زوجه نیز از آن بی اطلاع بوده است. در هر صورت برای احراز تدلیس دادگاه باید ارکان آن را از جمله عملیات موجب فریب طرف مقابل را در رفتار زوجه احراز کند و تشخیص این موضوع امری قضایی و بر عهده مرجع رسیدگی کننده است. بنابراین اگر زوجه عمد و سوءنیت داشته باشد موضوع از مصادیق تدلیس است اما اگر در اثر ورزش کردن یا موارد دیگر بکارت خود را از دست داده باشد و خودش نیز نا آگاه بوده و وصف باکره بودن وارد قلمرو تراضی و قصد مشترک طرفین شده باشد، موضوع از مصادیق تخلف از شرط صفت می باشد .

مرجع صالح به رسیدگی دعوای فسخ نکاح به جهت تدلیس و تخلف از شرط صفت

  اگر زن خواهان و مدعی باشد دادگاه خانواده محل اقامت همسر به دلالت ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده و دادگاه خانواده محل سکونت وی صلاحیت رسیدگی دارند و زن می تواند در هر کدام که بخواهد به تخییر اقامه دعوا نماید اما اگر خواهان زوج باشد به موجب ماده 12 قانون فوق صرفاً دادگاه خانواده محل سکونت زن صلاحیت رسیدگی دارد.

وضعیت مهریه در فسخ نکاح به جهت تدلیس 

1. اگر تخلف از ناحیه مرد بوده و فسخ کننده زن باشد به دلالت ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی چنانچه فسخ نکاح قبل از نزدیکی باشد زن مستحق مهریه نیست اما اگر پس از نزدیکی باشد زن مستحق مهریه کامل است. 
2. اگر تخلف از ناحیه زن بوده و فسخ کننده مرد باشد ، چنانچه فسخ نکاح قبل از نزدیکی واقع شود زن مستحق مهریه نیست اما اگر پس از نزدیکی باشد ، موضوع اختلافی است عده ای معتقد هستند که با تحقق نزدیکی زن مستحق تمام مهر می شود و عده ای دیگر معتقد هستند ، از آنجا که پرداخت مهر برای آن بوده که شوهر زنی فاقد نقص یا واجد وصف کمالی که منظور او بوده داشته باشد، پس از فسخ نکاح به علت تدلیس زن ، شوهر می تواند از پرداخت آن خودداری کند . 

آیا کسی که فریب خورده می تواند از تدلیس کننده مطالبه خسارت نماید؟

 شخص فریب خورده می تواند خسارات مادی و معنوی خود را از باب مسئولیت مدنی از کسی که او را فریب داده و تدلیس کرده است، مطالبه نماید. برخی در این خصوص معتقد هستند ، هرگاه نکاح ناشی از تدلیس باشد ، فریب خورده می تواند طبق قواعد مسئولیت مدنی از تدلیس کننده مطالبه خسارت کند ، اعم از اینکه همسر فریب خورده از حق فسخ استفاده کند یا نه.

نظریه مشورتی شماره ۷/۹۷/۶۱۶ مورخ ۱۳۹۷/۳/۲۸ در خصوص دعوای تدلیس در ازدواج 

 اگر کسی خود را کارمند اداره دولتی معرفی نماید ولی بعد از ازدواج مشخص شود دروغ گفته است آیا برای طرف مقابل حق فسخ ایجاد می شود؟

در فرض سؤال که فرد مورد نظر برای تحقق امر ازدواج خود را صاحب شغل دولتی معرفی نموده و چون عقد مبنیاً بر این امر واقع شده است چنانچه پس از عقد معلوم شود که کارمند دولت نبوده ، مشمول تدلیس در ازدواج و عنوان خاص فریب در ازدواج مادهٔ ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ است .