عزل متولی وقف

عزل متولی وقف در حالتی واجد اهمیت است که مال وقفی به دلیل عدم اداره امور وقف در حال از بین رفتن یا ورود خسارت باشد . در این نوشتار در خصوص موارد عزل متولی وقف و نحوه عزل متولی وقف مطالبی را در جهت آشنایی بیشتر شما بیان کرده ایم . ابتدا باید بدانیم متولی کیست متولی وقف کسی است که به اداره امور مربوطه به مال موقوفه می پردازد. همانطور که گفتیم متولی وقف باید به وظایفش عمل کند در غیر اینصورت از ادامه وظایف خود عزل می شود. مطابق ماده 75 قانون مدنی، تولیت ( متولی ) به معنای اداره امور موقوفه است. امور موقوفه یعنی تمام کارهایی که مربوط به وقف و مال وقفی است. لذا، کسی که عهده دار این امر است متولی نامیده می شود.

به موجب قانون مدنی و قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف متولی از سوی واقف تعیین می گردد که در انجام امور مربوط به آن، دارای یک سری وظایف و اختیارات است. واقف می تواند برای متولی شرایطی خاص تعیین کند و نکته مهم این است که امور مربوط به مال موقوفه توسط یک متولی انجام می شود، اما در صورتی که واقف بیش از یک نفر متولی انتخاب کرده باشد، اداره این امور توسط چند متولی صورت می گیرد.

موارد عزل متولی وقف

موارد عزل متولی وقف مطابق ماده ۷۹ قانون مدنی که مقرر داشته است : « واقف یا حاکم نمی تواند کسی را که در ضمن عقد وقف متولی قرار داده شده است عزل کنند مگر در صورتی که حق عزل شرط شده باشد‌ و اگر خیانت متولی ظاهر شود حاکم ضم امین میکند.» محدود است . بنابراین مطابق 79 قانون مدنی قانون مدنی واقف حق عزل متولی وقف را ندارد  ولی در موارد زیر قانونگذار اجازه عزل متولی را داده است.

• از دست دادن شرایط مدنظر واقف

بر اساس ماده 75 قانون مدنی واقف می‌ تواند خود متولی وقف را انتخاب کند و برای او ویژگی‌ها و شرایطی که می‌خواهد را قرار دهد. در صورتی که شخص از ابتدا این ویژگی‌ها را نداشته باشد مثلا شرط شده که سید باشد بعدا معلوم شود متولی اصلا سید نبوده است یا اینکه شرایط را در ابتدا داشته است اما سپس با گذشت زمان یا به هر دلیلی دیگر آن ویژگی را از دست دهد امکان عزل متولی وجود دارد. 

• درج شرط عزل در وقف 

در صورتیکه متولی حق عزل را شرط کرده باشد و آن شرط یا شروط محقق شود می توان متولی را عزل کرد . به عبارت دیگر در صورتی که متولی به هر دلیلی نتواند مقررات وقف نامه را رعایت کند و به  مفاد وقف نامه عمل نکند عزل خواهد شد. عمل نکردن به مقررات تعریف شده و مفاد آن می تواند به هر دلیلی از جمله ناتوانی متولی یا خیانت او باشد. بنابراین، در هر صورت عدم رعایت مقررات باعث عزل فرد متولی می شود بدین ترتیب که در ابتدا به او تذکر داده می شود و متولی ملزم به رعایت می شود و در صورت رعایت نکردن مفاد وقفنامه توسط اداره اوقاف عزل می شود.

آیا عدم رعایت مصلحت موقوفه از موارد عزل متولی وقف است ؟

اساسا متولی حق ندارد اقدام به عملی کند که به ضرر موقوفه است و در صورت عدم رعایت مصلحت مال موقوفه مسئول خسارات وارده بر مال موقوفه است .و در صورتی که در وقفْ عزل متولی شرط نشده باشد عدم رعایت مصلحت نمی تواند مال موقوفه باعث عزل نمی شود بلکه موجب ضم امین می شود .بنابراین در صورت درج شرط عزل در وقف عدم رعایت مصلحت مال موقوفه می تواند از موارد عزل باشد .

نحوه عزل متولی وقف

در صورت تحقق موارد عزل متولی وقف، در مرحله اول به متولی تذکر داده می شود در صورتی که متولی به تذکرات واقف گوش ندهد توسط واقف یا حاکم شرع عزل خواهد شد.  در این مورد بایستی از دادگاه اعلام انعزال متولی را درخواست نمود.حکم دادگاه در این خصوص جنبه اعلامی دارد.از این روی، اثر حکم از روز فقدان وصف مشروط در متولی است و در گذشته اثر ندارد.

نحوه تعیین متولی توسط واقف

حسب ماده 75 قانون مدنی واقف می تواند اداره امور موقوفه را در مدت معین و یا تا زمانی که در قید حیات است برای خود قرار دهد و یا می تواند برای اداره این امور متولی در نظر بگیرد که مستقلا و مجتمعا با خود واقف اداره کند و یا اینکه اداره امور به چند نفر دیگر داده شود که غیر از خود واقف اداره کنند.

اداره موقوفه پس از عزل متولی به عهده چه کسی می باشد؟

طبق تبصره ۱ ماده ۴ قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه ،موقوفاتی که متولی آنها عزل یا فوت می شود تا تشخیص متولی بعدی و موقوفاتی که متولی آنها ممنوع المداخله می شود تا رفع ممنوعیت یا ضم امین، در حکم بدون متولی است و تحت تصدی سازمان اوقاف قرار می گیرد.

چنانچه وصف مشروط به متولی بازگردد، آیا متولی وقف باز هم قابل عزل است؟

ممکن است وصف که فقدان آن باعث انعزال متولی شده بود دوباره به متولی بازگردد.به نظر برخی چون با فقدان وصف مورد نظر ،متولی منعزل می شود موجبی برای بازگشت سمت وی وجود ندارد. مانند موردی که متولی فوت کرده یا از ابتدا فاقد متولی باشد.برخی هم معتقد هستند با بازگشت وصف مورد نظر ،سمت تولیت وقف نیز باز می گردد.

البته در رویه عملی مراجع قضایی متمایل به نظر گروه اول می باشند.

مرجع صالح جهت عزل متولی وقف

اگر متولی فاقد وصف مورد نظر واقف گردد، سمت تولیت خود به خود زایل می شود. در این مورد بایستی از دادگاه اعلام انعزال را درخواست نمود. حکم دادگاه در این خصوص جنبه اعلامی دارد. از این روی، اثر حکم از روز فقدان وصف مشروط در متولی است و در گذشته اثر ندارد.