مطالبه نفقه 

نفقه عبارتست از مخارج و هزینه های متعارف زندگی که زوج باید به زوجه پرداخت نماید. یکی از آثار مالی عقد نکاح وجوب پرداخت نفقه به زوجه از طرف زوج میباشد.که در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی حکم پرداخت نفقه زوجه آمده است. به موجب ماده ۱۱۰۷ از قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل : مسکن و البسه غذا واثاث منزل وهزینه های دزمانی و بهداشتی .بنابراین حق نفقه بعد از عقد نکاح بوجود میاید وتا زمانی که نشوز زوجه اثبات نشده است باید پرداخت شود. زوج تنها در صورتی میتواند نفقه زوجه را پرداخت نکند که عدم تمین زوجه را در دادگاه خانواده اثبات کرده باشد و دادگاه حکم قطعی  مبنی بر نشوز و عدم تمکین زوجه صادر کرده باشد.

اینکه نفقه شامل چه چیزهایی میشود با توجه به ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی باید به دو مورد توجه کرد :

۱. وضعیت و جایگاه خانوادگی و اجتماعی زن 

۲. عرف 

بنابراین نفقه شامل تمام هزینه های متعارف زندگی از قبیل مسکن و البسه و خوراک و پوشاک و هزینه های بهداشت و درمان که امثال زنهای با جایگاه زوجه از آن بهره مند هستند و استفاده میکنند میباشد.

انواع و اقسام نفقه 

نفقه بر حسب اینکه موضوع حق چه کسی باشد به انواع ذیل تقسیم میشود:

 ۱.نفقه زوجه

الف. نفقه زوجه در عقد دایم 

به موجب مواد ۱۱۰۲و ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ از قانون مدنی بعد انعقاد و ثبت ازدواج زوج موظف است هزینه های متعارف زندگی زوجه را پرداخت نماید. بنابراین نفقه حقی است برای زن  (زوجه) و تکلیف و تعهدی است برای مرد( زوج ) به حکم قانون و شرع اسلام.

نفقه در دوران نامزدی و عقد

مستفاد از مواد فصل اول کتاب هفتم قانون مدنی و مواد ۱۱۰۶ و ۱۱۰۷ قانون مدنی زن در دوران نامزدی حق نفقه ندارد و نمیتوان مرد را به واسطه وعده ازدواج و انجام مراسم نامزدی تا وقتی که عقد نکاح منعقد نشده است ملزم و مکلف به پرداخت نفقه کرد.اما پس از نکاح تا قبل شروع زندگی مشترک که عرفا از  آن به دوران عقد یاد میشود علی الاطلاق زن حق نفقه دارد.بنابراین زن در دوران نامزدی حق نفقه ندارد ولی در دوران عقد حق نفقه دارد.

ب. نفقه زوجه در عقد موقت : به موجب ماده ۱۱۱۳ از قانون مدنی زوجه در عقد موقت حق نفقه ندارد مگر اینکه در هنگام عقد شرط شود که زوجه باید نفقه پرداخت کند. لذا در عقد موقت که در عرف از آن به اصطلاح صیغه یاد میشود علی الاصول زن حق نفقه ندارد و مرد لزومی به پرداخت نفقه ندارد.

۲. نفقه اقارب و خویشاوندان

مستفاد از مواد ۱۱۹۶ .۱۱۹۷ ۱۱۹۸و۱۱۹۹ کتاب نهم  قانون مدنی خویشاوندان نسبی از قبیل پدر و مادر و فرزندان و برادر و خواهر ملزم به انفاق یکدیگرند.یعنی در صورتی که کسی از خویشان نتواند وسایل معیشت خود را فراهم کند و ندار باشد پرداخت نفقه وی به عهده خویشان دیگر او که متمکن بوده و توان پرداخت داشته باشد می باشد.بنابراین در صورتی که فردی توانایی مالی برای فراهم کردن نیازهای ضروری زندگی خود از قبیل مسکن . خوراک و پوشاک را نداشته باشد میتواند برای نفقه به خویشان توانمند خود با رعایت قاعده الاقرب فالاقرب مراجعه کند و در صورت عدم پرداخت نفقه  از سوی میتواند دادخواست مطالبه نفقه از اقارب را مطرح نماید.

نفقه فرزند

نفقه فرزندان به عهده پدر میباشد. در واقع از آنجایی که پدر ریاست خانواده را به عهده دارد و یکی از وظایفش در خانواده تربیت و پرورش فرزند میباشد در راستای همین تکلیف پدرخانواده؛قانونگذار در ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی بیان داشته : نفقه اولاد (فرزند) بر عهده پدر است . و در نبود او بر عهده جد پدری و در صورت نبود یا عدم توانایی مالی  جد پدری نفقه فرزند بر عهده مادر خواهد بود.

ویژگیهای نفقه زوجه در مقایسه با نفقه اقارب و خویشان

۱.نفقه زن طلب ممتاز است و دادرای حق تقدم نسبت به سایر دیون مرد می باشد.

۲.نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است.

۳.نفقه زن بر خلاف نفقه اقارب مشروط به استطاعت مالی زوج نیست و ناتوانی مالی زوج نیست.

۴.زوجه میتواند نفقه ایام گذشته خود را نیز مطالبه نماید ولیکن اقارب فقط میتوانند نفقه حال و آینده خود را مطالبه نمایند.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه زوجه

با توجه به اهمیت نهاد خانواده و پرداخت نفقه در جهت تحکیم خانواده قانونگذار برای حمایت از خانواده و زن و الزام زوج به پرداخت نفقه  دو گونه ضمانت اجرایی را در نظر گرفته است.

۱.ضمانت اجرای حقوقی :در این صورت اگر مرد نفقه پرداخت نکند زن می تواند با طرح دعوای مطالبه نفقه الزام زوج به پرداخت نفقه حال و معوقه را حسب مورد از دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف درخواست نماید.

مراحل طرح دعوی مطالبه نفقه

۱. مراجعه به نزدیکترین دفاتر خدمات قضایی 

۲. ثبت دادخواست مطالبه نفقه حال و گذشته با ذکر تاریخ و مدتی که نفقه پرداخت نشده است

۳.ارجاع پرونده به مرجع صالح به رسیدگی 

۴.ثبت پرونده در شعبه مربوط و تعیین جلسه رسیدگی

۵. جلسه رسیدگی و ارایه مدارک و مستندات

۶. ارجاع  موضوع به کارشناس برای تعین مقدار نفقه

۷.وصول نظریه کارشناسی 

۸. صدور رای توسط مرجع قضایی و ابلاغ رای به طرفین دعوی

۹. تقاضای صدور اجراییه در صورت قطعی بودن رای

۲. ضمانت اجرای کیفری

عدم پرداخت نفقه از سوی زوج به موجب ماده ۵۳ قانون جدید حمایت از خانواده جرم تلقی شده و مرتکب به حبس تعزیری درجه شش محکوم میشود. به موجب ماده فوق در صورتی که زوج با داشتن استطاعت مالی از پرداخت نفقه زن در صورت تمکین زوجه خودداری کند مرتکب جرم ترک انفال شده است و به مجازات درجه شش موضوع ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد. بنابراین شرایط تحقق جرم ترک انفاق به موجب ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده عبارت است از: الف ) استطاعت مالی زوج یعنی زوج توان مالی در پرداخت نفقه داشته باشد . ب) تمکین زوجه یعنی انجام وظایف زناشویی

مجازات ترک انفاق میتواند حبس و یا جزای نقدی یا شلاق باشد البته تعین هریک از این مجازاتها با توجه به پرونده کیفری تشکیل شده بستگی به نظر قاضی دادگاه کیفری دو دارد. 

مرجع صالح در دعوای مطالبه نفقه 

.مطالبه نفقه از آنجایی که جزیی از دعاوی خانواده موضوع ماده ۴ قانون حمایت از خانواده محسوب میشود لذا علی الاصول رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد. اما به موجب قانون شوراهای حل اختلاف در خصوص دعاوی مالی از جمله نفقه در صورتی که خواسته بیست ملیون یا کمتر از آن باشد موضوع دعوی در صلاحیت شورای حل اختلاف خواهد بود. بنابراین مرجع صالح بر دعوی مطالبه نفقه با توجه به مبلغ مندرج در ستون خواسته تعیین میشود که میتواند دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف باشد.