تجدید نظرخواهی از رای دادگاه نظامی در دادگاه تجدیدنظر نظامی استان ، جز در مواردی که در آیین دادرسی جرایم نیروهای مسلح به آن تصریح شده است ، در سایر موارد تابع آیین دادرسی کیفری است. دادگاه تجدید نظر نظامی در هر استان تشکیل می شود و درباره اعتراض به آرای صادر شده از دادگاه‌های نظامی همان استان ، رسیدگی و مبادرت به صدور رأی می نماید. این دادگاه دارای یک رئیس و دو مستشار است.
و جزء جرایمی که ، مجازات قانونی آن ها سلب حیات ، قطع عضو ، حبس ابد ، یا تعزیر درجه سه و بالاتر است ، و همچنین جنایت عمدی بر ضد تمامیت جسمانی اشخاص که میزان دیه آن ها نصف دیه کامل یا کمتر از آن است ، و آرای صادر شده درباره جرایم سیاسی و مطبوعاتی که قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هستند. الباقی آرای غیرقطعی قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر نظامی استان می باشند.
چه اشخاصی حق تجدید نظرخواهی از رای دادگاه نظامی در دادگاه تجدیدنظر نظامی استان را دارند؟
به موجب ماده 433 قانون آیین دادرسی کیفری ، اشخاصی که حق درخواست تجدیدنظرخواهی از آرای صادر شده ( بدوی ) دادگاه‌های نظامی دارند ، عبارت اند از: محکوم علیه ، وکیل یا نماینده قانونی او، شاکی یا مدعی خصوصی ، یا وکیل یا نماینده قانونی او و همچنین دادستان از جهت برائت متهم و عدم انطباق رأی با قانون یا عدم تناسب مجازات.
جهات تجدید نظرخواهی از رای دادگاه نظامی در دادگاه تجدیدنظر نظامی استان
به موجب ماده 434 قانون آیین دادرسی کیفری ، اشخاص یاد شده می توانند به یکی از جهات ذیل که در آرای صادر شده لحاظ نگردیده و وجود دارند ، نسبت به تجدیدنظرخواهی از رای دادگاه نظامی اقدام نمایند.
- الف. ادعای عدم اعتبار ادله یا مدارک استنادی دادگاه
- ب. ادعای مخالف بودن رأی با قانون
- پ. ادعای عدم صلاحیت دادگاه صادرکننده رأی یا وجود یکی از جهات رد دادرس
- ت. ادعای بی توجهی دادگاه به ادله ابرازی
متقاضی باید توجه داشته باشد ، که فقط با داشتن یکی از موارد تجدیدنظرخواهی یاد شده می تواند درخواست تجدیدنظرخواهی دهد. در غیر اینصورت ، فاقد حق اعتراض خواهد بود و ممکن است دارای چند جهت اعتراضی باشند که دادگاه به هر یک از آن ها به طور مجزا رسیدگی می کند.ر
مضافا اینکه به موجب ماده 435 قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه تجدیدنظر نظامی استان ، فقط نسبت به آن چه مورد تجدید نظرخواهی واقع شده و نسبت به آن رای صادر شده است ، رسیدگی می کند.
مهلت تجدیدنظر خواهی از رای دادگاه نظامی در دادگاه تجدیدنظر نظامی استان
به موجب ماده 431 قانون آیین دادرسی کیفری ، اشخاصی که حق درخواست تجدید نظر خواهی دارند، حق اعتراضشان در خصوص آرای دادگاه ها برای کسانی که مقیم کشورند، به عبارت دیگر، برای افرادی که در داخل ایران زندگی می کنند ، بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی ( دادنامه ) یا انقضای مهلت واخواهی فرصت است.
برای مثال ، اگر برگ دادنامه را در تاریخ پنجم خرداد سال ۹۵ به طرفین دعوا توسط مأمور ابلاغ دادگستری ابلاغ کرده باشند، بیست روز مهلت قابل اعتراض از فردای همان روز ( ابلاغ ) یعنی ششم خرداد محاسبه می گردد. پایان مهلت مقرر تا پایان وقت اداری ۲۶ خرداد خواهد بود. در صورت مراعات نکردن آن ، درخواست تجدیدنظرخواهی ذی نفع از سوی دفتر دادگاه رد خواهد شد و پذیرفته نمی گردد.
هرگاه متقاضی ( درخواست کننده ) تجدیدنظرخواهی عذر موجهی داشته باشد ، که قانون گذار در ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری ، جهات آن را تصریح نموده ، و مدارک و مستندات اثباتی خود را به دادگاه تسلیم نماید ، دادگاه پس از بررسی دلایل اثباتی تجدیدنظرخواه و احراز آن ، درخواست تجدیدنظرخواهی در خارج از مهلت قانونی پذیرفته خواهد شد.
اما جهات عذر موجه در قانون مزبور به شرح زیر است :
- الف. نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به گونه ای که مانع از حضور شود. به عبارت دیگر، رأی صادر شده دیر به دست محکوم علیه رسیده و از مفاد آن مطلع شده باشد.
- ب. بیماری متهم و بیماری سخت والدین ، همسر یا اولاد وی که مانع از حضور شود ؛ توضیح این که هرگاه متقاضی شرایط فوق برایش فراهم شده باشد و فرصت اعتراض به دادنامه را در مهلت قانونی (مقرر) بیست روزه نداشته باشد، همسر یا یکی از اقربا تا درجۀ سوم از طبقه دوم فوت شده باشد، می تواند به ثبت برساند.
- ت. ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماری های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد.
- ث. متهم در توقیف یا حبس باشد ، یعنی هرگاه متقاضی در توقیف یا حبس باشد که امکان اقدام ثبت درخواست تجدید نظرخواهی فراهم نباشد. شایان ذکر است ، که آرای قابل تجدیدنظر دادگاه های نظامی در زمان جنگ به مدت هفتاد و دو ساعت از زمان ابلاغ رأی خواهد بود.
ترتیب رسیدگی در دادگاه‌های نظامی تجدیدنظر استان
به موجب مواد 448 و 449 قانون آیین دارسی کیفری، دادگاه نظامی تجدیدنظر استان پس از وصول پرونده‌ها ، به ترتیب در دفتر کل یا در صورت تأسیس واحد رایانه و رعایت مقررات راجع به الکترونیک در این واحد ثبت و با رعایت تخصص شعب و ترتیب وصول ، از طریق سامانه رایانه ای در حوزه‌های قضایی که این سامانه را دارند یا معاون ارجاع در معاونت یا واحد ارجاع به یکی از شعب دادگاه تجدیدنظر ارجاع می شود.
شعبه دادگاه به ترتیب وصول پرونده‌ها به نوبت رسیدگی می کند، مگر در مواردی که به موجب قانون رسیدگی خارج از نوبت ضروری باشد. درغیر از اینصورت ، پرونده‌ها به نوبت و به صورت عادی مورد رسیدگی قرار می گیرند.
رئیس شعبه پرونده های ارجاعی را به نوبت مورد بررسی قرار می دهد و گزارش جامعی از پرونده تهیه می کند یا به یکی از اعضا ( مستشار دادگاه ) ارجاع می دهد. پس از بررسی ، گزارش خود را که متضمن جریان پرونده و بررسی کامل در خصوص تجدیدنظرخواهی و جهات قانونی آن است ، تهیه و در جلسه دادگاه قرائت می کند و خلاصه آن گزارش در پرونده مربوط درج می‌شود. به این ترتیب ، دادگاه به شرح اعلامی در ماده 450 قانون آیین دادرسی کیفری زیر اتخاذ تصمیم نموده و مبادرت به صدور رأی به شرح زیر می نماید:
- الف: در صورتی که تحقیقات ناقص باشد ، قرار رفع نقص صادر می شود و پرونده را نزد دادسرای صادر کننده کیفرخواست یا دادگاه صادرکننده رأی می فرستند تا پس از اجرای دستور دادگاه تجدیدنظر استان، آن را بدون اظهار نظر اعاده کند. همچنین ، دادگاه تجدید نظر می تواند خود مبادرت به اجرای تحقیقات نماید.
- ب: هر گاه رأی صادر شده از نوع قرار باشد و تحقیقات یا اقدامات دیگر ضروری نباشد و قرار مطابق مقررات صادر شده باشد، آن را تأیید کرده و پرونده به دادگاه صادر کننده قرار اعاده می شود. چنانچه هر دادگاه تجدیدنظر عقیده به نقض داشته باشد، پرونده برای رسیدگی به دادگاه صادر کننده قرار اعاده می شود و دادگاه مکلف است خارج از نوبت رسیدگی کند.
- پ: هر گاه رأی توسط دادگاهی که صلاحیت ذاتی یا محلی ندارد صادر شود ، دادگاه تجدیدنظر استان رأی را نقض کرده و پرونده را به مرجع صالح ارسال و مراتب را به دادگاه صادرکننده رأی اعلام می‌کند.
- ت: اگر عملی که محکوم‌علیه به اتهام ارتکاب آن محکوم شده ، به فرض ثبوت جرم نبوده یا به لحاظ مشمول عضو عمومی یا سایر جهات قانونی متهم قابل تعقیب نباشد ، رأی مقتضی صادر می‌شود.
- ث: در غیر از موارد مذکور در بندهای فوق ، هرگاه جرم از جرائم مستوجب مجازات های حدود قصاص و جرایم غیرعمدی مستوجب بیش از نصف دیه یا جرایم تعزیری درجهٔ چهار و پنج باشد، به طور مطلق و در جرایم در صورت محکومیت به حبس و در سایر تعزیری درجه شش و هفت ، جرایم در صورت اقتضای دادگاه تجدیدنظر با صدور دستور تعیین وقت رسیدگی ، طرفین و اشخاصی را که حضورشان ضروری است احضار می کند.
طرفین می توانند شخصاً حاضر شوند یا وکیل معرفی کنند. در حال عدم حضور یا معرفی وکیل ، مانع رسیدگی نیست؛ به این ترتیب ، رسیدگی با حضور دادستان شهرستان مرکز استان یا یکی از معاونان و دادیاران وی انجام می‌شود.
به این نحو، ابتدا گزارش پرونده و تحقیقات و اقدامات انجام شده توسط یکی از اعضا یا مستشاران دادگاه قرائت می‌شود و سپس سوالات لازم مطرح و از طرفین تحقیق می شود. این کار از جانب رئیس یا مستشار انجام می گیرد و دفاعیات آنان استماع می شود. در صورت لزوم ، کسب اطلاع از شهود و مطلعان نیز انجام می گیرد. در نهایت ، اظهار عقیده دادستان یا نماینده او و استماع اظهارات شاکی یا مدعی خصوصی و اخذ آخرین دفاعیات متهم یا وکلای وی صورت می گیرد.
ختم جلسه دادرسی اعلام و به شرح زیر اتخاذ تصمیم می شود:
- الف. هرگاه رأی مورد تجدیدنظرخواهی مطابق ادله موجود در پرونده و طبق قانون صادر شده باشد ، رأی را تأیید و پرونده به دادگاه صادرکننده رأی اعاده می‌کند که رأی صادر شده در این مرحله قطعی است و دیگر قابل اعتراض در این دادگاه نخواهد بود.
- ب. هرگاه متهم به جهات قانونی قابل تعقیب نباشد یا دادگاه تجدیدنظر استان به هر علت برائت متهم را احراز کند، رأی تجدیدنظرخواسته را نقض و رأی مقتضی صادر می کند، هر چند محکوم علیه درخواست تجدیدنظر نکرده باشد. چنانچه محکوم علیه زندانی باشد ، به دستور دادگاه فوری آزاد می‌شود.
- پ. چنانچه رأی تجدیدنظرخواسته را مخالف قانون تشخیص دهد ، با قانونی آن را نقض و در ماهیت استدلال و ذکر مبانی و مستند انشای رأی می کند.
النهایه چنانچه محکوم علیه ، قائل به پذیرش رای محکومیت صادره نباشد ، می تواند با اثبات یکی از جهات هفتگانه مصرحه در ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری ، نسبت به اعاده دادرسی براساس ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری در شعبه صادرکننده رای قطعی اقدام نماید و یا در صورت عدم امکان طرح این درخواست یا رد شدن آن ، نسبت به انجام اعاده دادرسی به موجب ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری از طریق ریاست قوه قضاییه اقدام نماید.
نحوه تخفیف مجازات در دادگاه های تجدیدنظر نظامی استان
به موجب ماده 459 قانون آیین دادرسی کیفری ، هر گاه دادگاه تجدیدنظر نظامی استان محکوم علیه را مستحق تخفیف مجازات بداند ، با تأیید اساس حکم می تواند با استدلال ، مجازات او را در حدود قانون تخفیف دهد ، هر چند که محکوم علیه تقاضای تجدیدنظرخواهی نکرده باشد.
آیا دادگاه تجدیدنظر نظامی استان می تواند مجازات را تشدید نماید ؟
به موجب ماده 460 قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه تجدیدنظر نظامی استان ، نمی تواند مجازات تعزیری یا اقدامات تأمینی و ترتیبی مقرر در حکم تجدیدنظر خواسته را تشدید کند ، مگر آنکه مجازات مقرر در حکم برخلاف جهات قانونی ، کمتر از حداقل میزانی باشد که قانون مقرر داشته است.
در چه صورتی رای دادگاه تجدیدنظر نظامی استان غیابی محسوب می شود ؟
با توجه به ماده 461 قانون آیین دادرسی کیفری ؛ در مواردی که رای دادگاه تجدید نظر استان بر محکومیت متهم باشد و متهم و یا وکیل او در هیچ یک از مراحل دادرسی نخستین و تجدیدنظر حاضر نبوده و لایحه دفاعیه یا اعتراضیه هم نداده باشد، رای دادگاه تجدیدنظر استان ظرف بیست روز پس از ابلاغ واقعی به متهم یا وکیل او، قابل واخواهی و رسیدگی در همان دادگاه است. رایی که در این مرحله صادر می شود، قطعی است .
