مراجع رسیدگی به دعاوی مالیاتی متعددی بر اختلافات و دعاوی مالیاتی فی مابین مودی و سازمان امور مالیاتی رسیدگی می نمایند. که اهم آنها عبارتند از، رسیدگی مسئول مالیاتی ، هیات حل اختلاف بدوی و تجدیدنظر مالیاتی ، شورای عالی مالیاتی ، هیات موضوع ماده ۲۵۱ مکرر، هیات موضوع ماده ۲۱۶ قانون مالیات مستقیم ، هیات موضوع ماده ۲۵۷ قانون مالیات مستقیم و دیوان عدالت اداری را می توان نام برد. که بر حسب وضعیت خاص هر پرونده صلاحیت رسیدگی به موضوعات مشخصی را وفق مقررات قانونی دارا خواهند بود.
نحوه اعتراض در مراجع رسیدگی به اختلافات و دعاوی مالیاتی
-
رسیدگی اداره امور مالیاتی
چنانچه مودی به برگ تشخیص مالیاتی (یا برگ مطالبه یا برگ استرداد در مالیات بر ارزش افزوده) اعتراضی داشته باشد، موظف است، براساس ماده ۲۳۸ قانون مالیات مستقیم، ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص ، مراتب اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی را کتبا در فرم های مخصوصی به اداره امور مالیاتی به همراه دلایل و مستندات اعلام و درخواست رسیدگی نماید و رسیدگی اداری به اعتراض از طریق مراجعه به ممیز و ممیز کل اداره امور مالیاتی مربوط صورت می پذیرد و در مواردی با کسر مبالغی و یا تقسیط مالیات اعلامی اختلاف مالیاتی حل و فصل می گردد.
در فرضی که اختلاف مالیاتی از طریق اعلام مراتب اعتراض، به اداره امور مالیاتی حل و فصل نگردد، نوبت به رسیدگی سایر مراجع دادرسی مالیاتی خواهد رسید، که در ادامه به آنها اشاره می نمائیم.
-
هیات های حل اختلاف بدوی مالیاتی
بموجب ماده ۱۷۰ قانون مالیات مستقیم مقرر شده است. (( مرجع رسیدگی به هر گونه اختلاف که در تشخیص مالیات های موضوع این قانون بین اداره امور مالیاتی و مودی ایجاد شود، هیات حل اختلاف مالیاتی می باشد، مگر در مواردی که به موجب مقررات سایر مواد این قانون، مرجع رسیدگی دیگری تعیین شده باشد.)) و این هیات ها در دو فرض اقدام به رسیدگی می نمایند.
۱.چنانچه مودی ظرف مهلت ۳۰ روز نسبت به مالیات بر درآمد و در مالیات بر ارزش افزوده ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ کتبا به برگ تشخیص ( یا برگ مطالبه یا برگ استرداد ) اعتراض نماید.
۲.چنانچه برگ تشخیص مالیاتی، براساس مقررات تبصره ۱ ماده ۲۰۳ و ماده ۲۰۸ قانون مالیات مستقیم، بصورت قانونی ابلاغ شده باشد، اما مودی اقدامی جهت پرداخت مالیات و یا اعتراض نزد مامور امور مالیاتی ننموده باشد.
و بموجب بند ۱۴ دستورالعمل دادرسی مالیاتی پس از ارجاع پرونده به هیات حل اختلاف بدوی مالیاتی ، وقت رسیدگی جهت حضور مودی یا نماینده او و یا اعزام نماینده اداره مالیاتی ابلاغ می شود. به نحوی که فاصله ابلاغ و روز تشکیل جلسه هیات نباید کمتر از ۱۰ روز باشد. پس از تشکیل جلسه نیز هیات بدوی با ملاحظه مستندات و استماع اظهارات طرفین ، اقدام به صدور رای ( اعم از حکم یا قرار ) می نماید.
رای هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض در هیات تجدیدنظر مالیاتی می باشد.
-
هیات حل اختلاف تجدیدنظر مالیاتی
بموجب ماده ۲۴۷ قانون مالیات مستقیم ، هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر پیش بینی شده است که قانونا صلاحیت رسیدگی به اعتراضات نسبت به آرای صادره از هیات های حل اختلاف بدوی مالیاتی را ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای هیات بدوی دارد.
نکته مهم اینکه ، صلاحیت هیات حل اختلاف تجدیدنظر مالیاتی ، محدود به مواردی که مودیان در شکایت خود نزد هیات های بدوی مطرح کرده اند نبوده، بلکه مودیان می تواند نسبت به موارد جدیدی که سابقا در هیات بدوی مورد اعتراض قرار نگرفته نیز در هیات تجدیدنظر مالیاتی طرح شکایت کنند.
رای هیات تجدیدنظر مالیاتی قطعی و لازم الاجرا است .بر همین اساس سازمان امور مالیاتی می بایست مطابق رای صادره، اقدام به صدور برگ تشخیص قطعی نماید.
رای هیات حل اختلاف مالیاتی تجدیدنظر در شورای عالی مالیاتی ، هیات موضوع ماده ۲۵۷ قانون مالیات مستقیم و دیوان عدالت اداری از حیث شکلی ( نقض قوانین و مقررات یا ادعای نقض رسیدگی ) قابل اعتراض می باشند.
تنها مواردی که اجرای رای قطعی هیات حل اختلاف بدوی یا تجدیدنظر مالیاتی متوقف می شود، توقف اجرای رای با سپردن وجه نقد یا ضمانت نامه بانکی یا وثیقه ملکی یا ضامن معتبر نزد اداره امور مالیاتی، نقض توسط شعبه شورای عالی مالیاتی و یا صدور دستور موقت در دیوان عدالت اداری است.
شورای عالی مالیاتی
شورای عالی مالیاتی بالاترین مرجع نظارتی درون سازمانی در سازمان امور مالیاتی است. که علاوه بر صلاحیت رسیدگی شکلی به اختلافات مالیاتی، صلاحیت صدور رای وحدت رویه نسبت به آرای متناقض هیات های حل اختلاف مالیاتی و ارائه نظرات مشورتی را دارد.
صلاحیت اصلی شعب شورای عالی مالیاتی ، رسیدگی به شکایت به صورت شکلی ( نه ماهوی ) از کلیه آرای قطعی هیات های حل اختلاف مالیاتی از حیث نقض قوانین و مقررات یا ادعای نقص در رسیدگی است.
لازم به ذکر است، منظور از رسیدگی شکلی، اعلام نظر است، یعنی پس از تشخیص نقض قوانین یا نقص در رسیدگی توسط شعب هیات های حل اختلاف، پرونده مالیاتی مجددا جهت صدور حکم ( نهایی ) به هیات حل اختلاف مالیاتی هم عرض ارجاع داده خواهد شد، تا با رعایت نظر اعلامی شورای عالی مالیاتی اقدام به صدور رای نماید.
۱.آرای غیر قابل اعتراض در شورای عالی مالیاتی
الف.بموجب تبصره ۴ ماده ۲۴۷ قانون مالیات مستقیم، مواردی که رای هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی با عدم اعتراض مودی یا مامور مالیاتی قطعی می شود، امکان طرح شکایت در شعب شورای عالی مالیاتی وجود ندارد.
ب.بموجب ماده ۳۳ قانون مالیات مستقیم شعب شورای عالی مالیاتی صلاحیت رسیدگی به شکایات موضوع قانون مالیات های بر ارزش افزوده را ندارند.
لازم به ذکر است، هر چند شورای عالی مالیاتی به دلیل وابستگی سازمانی به قوه مجریه نهاد بی طرفی محسوب نمی شود و به مانند دیوان عدالت اداری از حیث شکلی صلاحیت رسیدگی دارد، ولی با توجه به اینکه رسیدگی شعب شورا از نوع تخصصی است و اعضای این شعب آشنایی بیشتری با مسائل فنی دارند، وجود این مرجع در کنار شعب دیوان عدالت اداری امکان بررسی مجدد پرونده را فراهم می نماید.
۲.مهلت اعتراض به شورای عالی مالیاتی
بموجب ماده ۲۵۱ قانون مالیات مستقیم، مهلت اعتراض به رای هیات تجدیدنظر مالیاتی ، در شورای عالی مالیاتی ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ رای به مودی می باشد.
هیات موضوع ماده ۲۵۷ قانون مالیات مستقیم ( هیات هم عرض )
بموجب ماده ۲۵۷ قانون مالیات مستقیم، در مواردی که رای هیات حل اختلاف مالیاتی توسط شعب شورای عالی مالیاتی نقض می شود و همچنین در مواردی که آرای صادره از این هیات ها توسط دیوان عدالت اداری نقض می گردد، پرونده جهت رسیدگی مجدد به هیات حل اختلاف مالیاتی دیگر ( هیات هم عرض ) ارجاع می شود، مرجع مزبور به موضوع اختلاف مالیاتی و با رعایت نظر شورای عالی مالیاتی رسیدگی و رای مقتضی صادر می نماید و رایی که بدین ترتیب صادر می شود، قطعی و لازم الاجرا می باشد. حکم این ماده در مواردی که آرای صادره از هیات حل اختلاف مالیاتی، توسط دیوان عدالت اداری نقض می گردد نیز جاری خواهد بود.
هیات موضوع ماده ۲۵۱ مکرر قانون مالیات مستقیم
چنانچه مالیات تشخیصی به مرحله قطعیت برسد، اما مودی مالیاتی مدعی غیرعادلانه بودن مالیات صادره باشد، امکان تقاضای تجدید رسیدگی با شرط پذیرش وزیر امور اقتصادی و دارایی وجود دارد و با فرض قبول اولیه درخواست پرونده به هیات سه نفره ( هیات موضوع ماده ۲۵۷ قانون مالیات) ارجاع می گردد.
لازم به توضیح است که صلاحیت هیات موضوع ماده ۲۵۱ قانون مالیات مستقیم تقسیم می شود.
۱.رسیدگی به کلیه پرونده های مالیاتی قطعی اعم از مالیات های مستقیم و غیرمستقیم
۲. صلاحیت رسیدگی در هر دو بعد شکلی و ماهوی نسبت به رای مورد اعتراض
مهلت اعتراض در هیات موضوع ماده ۲۵۱ مکرر قانون مالیات مستقیم
برخلاف سایر مراجع دادرسی مالیاتی که دارای مهلت مشخصی جهت طرح اعتراض هستند، ثبت درخواست رسیدگی از سوی مودی در هیات موضوع ماده ۲۵۱ قانون مالیات مستقیم، فاقد محدودیت مهلت و تعداد دفعات است.
البته اگر تقاضای رسیدگی منجر به صدور رای در هیات یاد شده گردید، با توجه به قاعده اعتبار امر مختومه، رای صادره قطعی و لازم الاجرا می باشد و امکان رسیدگی مجدد به رای هیات، صرفا با نقض رای در دیوان عدالت اداری از حیث مغایرت با قوانین و مقررات امکان پذیر می باشد.
هیات موضوع ماده ۲۱۶ قانون مالیات مستقیم
هیات ماده ۲۱۶ قانون مالیات مستقیم ، مرجع رسیدگی به اعتراضات و شکایات ناشی از اقدامات اجرایی مالیاتی است. به عنوان مثال، چنانچه مودی در اقدام سازمان امور مالیاتی در وصول مالیات قبل از قطعی شدن روند رسیدگی به پرونده یا به میزان و نحوی محاسبه مالیات های غیرمستقیم و یا در خصوص روند دادرسی هیات های حل اختلاف بدوی و تجدیدنظر شکایتی داشته باشند، می تواند به هیات ماده ۲۱۶ قانون مالیات مستقیم شکایت نماید. که با توجه به اهمیت این هیات به تفصیل طی مقاله مجزایی به آن پرداخته ایم. که با مراجعه به لینک اعلامی قابل مطالعه و بهره برداری می باشد.
هیات موضوع تبصره ماده ۱۵۷ قانون مالیات مستقیم
صلاحیت این هیات ناظر بر شکایات از ( وصول مالیات از غیرمودیان) است. به موجب تبصره این ماده در مواردی که مالیات به هرعلت از غیرمودی مطالبه شده باشد، پس از تایید مراتب از طرف این هیات، مطالبه مالیات از غیر مودی در هر مرحله که باشد، کان لم یکن تلقی می گردد.
هیات موضوع ماده ۲۴۳ قانون مالیات مستقیم
بموجب ماده ۲۴۳ قانون مالیات مستقیم ، صلاحیت این هیات ( رسیدگی به درخواست استرداد مالیات ) است. توضیح اینکه، در صورتی که درخواست استرداد از طرف مودی به عمل آمده باشد و اداره امور مالیاتی آن را وارد نداند مودی می تواند ظرف سی روز از تاریخ اعلام نظر اداره یاد شده از هیات حل اختلاف مالیاتی درخواست رسیدگی کند. رای این هیات قطعی و غیرقابل تجدیدنظر است و در صورت صدور رای به استرداد مالیات اضافی اداره مربوط طبق جز اخیر ماده ۲۴۲ قانون مالیات مستقیم ملزم به اجرای آن خواهد بود.
هیات موضوع ماده ۱۶۱ قانون مالیات مستقیم
صلاحیت این هیات رسیدگی به درخواست اداره امور مالیاتی جهت ( صدور قرار تامین مالیات ) است. بر همین اساس بموجب ماده ۱۶۱ قانون مالیات مستقیم مقرر شده است. (( در مواردی که مالیات مودی هنوز قطعی نشده یا مراحل اجرایی آن طی نشده است و بیم تفریط مال یا اموال از طرف مودی به قصد فرار از پرداخت مالیات می رود، اداره امور مالیاتی باید با ارایه دلایل کافی از هیات حل اختلاف مالیاتی قرار تامین مالیات را بخواهد و در صورتی که هیات صدور قرار را لازم تشخیص دهد، ضمن تعیین مبلغ، قرار مقتضی صادر خواهد کرد. اداره امور مالیاتی مکلف است، معادل همان مبلغ از اموال و وجوه مودی که نزد وی یا اشخاص ثالث باشد تامین نماید. در این صورت مودی و اشخاص ثالث پس از ابلاغ اخطار کتبی اداره امور مالیاتی حق نخواهند داشت اموال مورد تامین را از تصرف خود خارج کنند، مگر اینکه معادل مبلغ مورد مطالبه تامین دهند و در صورت تخلف علاوه بر پرداخت مطالبات مذکور، مشمول مجازات حبس تعزیری درجه شش خواهند بود.))
دیوان عدالت اداری
بموجب بند ۲ ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، آخرین راه کار اعتراض مودی مالیاتی جهت نقض رای قطعی صادره از سوی هیات های حل اختلاف مالیاتی یا شورای عالی مالیاتی طرح دعوا در دیوان عدالت اداری است.
که مطابق با تبصره ۲ ماده ۱۶ قانون دیوان عدالت اداری مدت اعتراض به رای قطعی مالیاتی در دیوان عدالت اداری برای اشخاص مقیم در داخل کشور سه ماه و برای اشخاص مقیم در خارج از کشور شش ماه از تاریخ ابلاغ رای یا تصمیم قطعی صادره است. متعاقبا نیز رای بدوی صادره نیز برای اشخاص مقیم ایران، ظرف ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور ظرف ۲ ماه از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظرخواهی در دیوان عدالت اداری است. که در فرض نقض پرونده مجددا جهت بررسی مجدد به هیات هم عرض صادرکننده رای قطعی ارجاع می شود.
محاکم دادگستری
در مواردی نیز دادرسی های مرتبط با موضوعات مالیاتی در ( محاکم دادگستری ) انجام می شود. به عنوان مثال رسیدگی به جرایم مالیاتی در صلاحیت محاکم کیفری است و یا رسیدگی به اعتراض نهادهایی مانند ( شرکت های دولتی، موسسات وابسته به شهرداری ها، سازمان تامین اجتماعی و تشکیلات و نهادهای انقلابی) نسبت به امور مالیاتی در صلاحیت محاکم حقوقی است. چرا که شعب دیوان عدالت اداری صلاحیت ورود به این قبیل شکایات را دارا نمی باشند.
النهایه با عنایت به حجم و پیچیدگی اختلافات و دعاوی مالیاتی صرف مطالعه مطالب تقدیمی راهگشای حل و فصل موضوعات مالیاتی نخواهد بود، بر همین اساس بهره مندی از خدمات وکیل متخصص مالیاتی امری لازم و غیرقابل اجتناب خواهد بود.
