ضمانت نامه بانکی 

ضمانت نامه بانکی یک سند تجاری است که توسط بانک صادر می شود و به موجب آن بانک تعهد می کند، در صورتی که ضمانت خواه ( مضمون عنه / پیمانکار ) از ایفای تعهدات قراردادی خود در مقابل ذی نفع (مضمون له /کارفرما ) قصور یا تخلفی نماید، با اعلام مراتب توسط ذی نفع و مطالبه وجه توسط وی، بانک موظف به پرداخت مبلغ مندرج در ضمانت نامه به او باشد.

لازم به ذکر است، در خصوص ابطال ضمانت نامه بانکی که یکی از دعاوی بانکی رایج و پیچیده در محاکم دادگستری است، با توجه به اهمیت موضوع در مقاله مجزایی به آن پرداخته ایم. که با مراجعه به لینک اعلامی قابل مطالعه و بهره برداری می باشد.

ارکان ضمانت نامه بانکی 

با توجه به تعریف ضمانت نامه بانکی ارکان آن عبارتند از:

• متقاضی ضمانت نامه (مضمون عنه یا پیمانکار) : شخصی است که بانک بنا به درخواست یا دستور او ضمانت نامه بانکی را صادر می نماید.
• ذی نفع ضمانت نامه ( مضمون عنه یا کارفرما ): شخصی است که ضمانت نامه بانکی به نفع او صادر می گردد.
• ضامن (ضمانت کننده ): بانک یا هر موسسه اعتباری مجاز است که اقدام به صدور ضمانت نامه بانکی می نماید.
• مبلغ ضمانت نامه ( وجه الضمان ): مبلغی است که بانک آن را در مقابل ذی نفع و با درخواست او تعهد به پرداخت می نماید.
• موضوع ضمانت نامه: موضوعی که به واسطه آن متقاضی تقاضای صدور ضمانت نامه بانکی از بانک (ضامن) می نماید.
• سررسید ضمانت نامه ( روز پایان ضمانت نامه ) : روز پایان اعتبار ضمانت نامه بانکی است که در متن آن درج می گردد و با انقضای آن ضمانت نامه از درجه اعتبار ساقط می گردد.
• مدت اعتبار ضمانت نامه : فاصله زمانی تاریخ صدور تا خاتمه اعتبار ضمانت نامه است.
• قرارداد پایه و اصلی: قراردادی که ضمانت نامه بر پایه و اساس تضمین حسن انجام و اجرای تعهدات مندرج در آن صادر می گردد.
• درخواست وجه یا مطالبه مبلغ ضمانت نامه از سوی ذی نفع

مدت اعتبار ضمانت نامه بانکی 

مدت اعتبار ضمانت نامه بانکی یکسال است، ولی طرفین قرارداد می توانند به مدت کمتری توافق نمایند. تمدید ضمانت نامه با درخواست ذی نفع ضمانت نامه امکان پذیر است.

شرایط صدور ضمانت نامه بانکی

شرایط مهم پذیرش درخواست صدور ضمانت نامه بانکی عبارتند از:

• سپردن وثیقه مورد نظر بانک یا موسسه اعتباری مجاز
• پذیرفته شدن مضمون عنه در اعتبار سنجی بانک

انواع ضمانت نامه بانکی 

ضمانت نامه های بانکی از لحاظ موضوعی در نظام بانکی داخلی و بین المللی داری اقسام مختلفی است، که براساس توافق طرفین تنظیم و اجرا می گردند، که شایع ترین آنها عبارتند از:

• ضمانت نامه حسن اجرای تعهدات (حسن انجام کار)

با انجام مناقصه و مشخص شدن برنده مناقصه، ممکن است دستگاه دولتی یا عمومی جهت تضمین اجرای صحیح پروژه از طرف قرارداد درخواست ارایه ضمانت نامه حسن اجرای تعهدات نمایند. این ضمانت نامه تا اجرای کامل تعهدات پیمانکار در اختیار کارفرما باقی می ماند. چنانچه پیمانکار به هر یک از تعهدات قراردادی در طول اجرای مدت قرارداد عمل ننماید، کارفرما می تواند نسبت به مطالبه وجه ضمانت نامه از بانک اقدام نماید.

• ضمانت نامه شرکت در مناقصه 

دستگاههای دولتی و غیردولتی در جهت واگذاری پروژه های مختلف خود به پایین ترین قیمت پیشنهادی اقدام به برگزاری مناقصه می کنند و بموجب قانون جهت تضمین برگزاری صحیح مناقصه از شرکت کنندگان ضمانت نامه بانکی شرکت در مناقصه اخذ می نمایند و این ضمانت نامه به دستگاه متولی مناقصه این امکان را می دهد که در صورتی که شرکت کننده در مناقصه به تعهدات خود عمل ننماید و از این باب خسارتی متوجه مناقصه گزار شود، وجه ضمانت نامه بانکی را از بانک دریافت نماید.

که معمولا بین ۵ تا ۱۰ درصد مجموع قیمت قرارداد مورد مناقصه است.

• ضمانت نامه شرکت در مزایده

برخی از دستگاه ها و سازمانهای دولتی و عمومی و شرکت ها بموجب قوانین و ضوابط خود اقدام به فروش اموال منقول و غیرمنقول خود می نمایند و در جهت تضمین حقوق برگزارکننده مزایده و فروش اموال به بالاترین قیمت اقدام به اخذ ضمانت نامه شرکت در مزایده می نمایند. در صورت عدم ایفای تعهدات شرکت کننده در مزایده می توانند وجه ضمانت نامه را از ضامن (بانک) مطالبه نمایند.

• ضمانت نامه پیش پرداخت ( ضمانت نامه پرداخت )

بنا به توافقات قراردادی در قراردادهای پیمانکاری ممکن است، بخشی از مبلغ قرارداد بصورت پیش پرداخت در جهت تقویت اجرای پروژه به پیمانکار پرداخت گردد. در این حالت کارفرما می تواند در جهت تضمین اجرای تعهدات پیمانکار ضمانت نامه پیش پرداخت از وی مطالبه نماید. تا در صورت عدم ایفای تعهدات پیمانکار بتواند وجه ضمانت نامه را از بانک مطالبه نماید.

• ضمانت نامه  دوره تضمین (استرداد کسور وجه الضمان)

در پروژه های پیمانکاری ساخت و ساز، پیمانکار به تناسب پیشرفت کار صورت وضعیت هزینه های انجام شده را برای کارفرما ارسال می نماید. با تائید کارفرما ۱۰ درصد از هر صورت وضعیت به عنوان کسور وجه الضمان در حساب سپرده ای نزد کارفرما نگهداری می شود و اگر پس از تحویل موقت پروژه تا فاصله زمانی تحویل قطعی آن، پیمانکار بخواهد مبلغ کسور وجه الضمان را از کارفرما مطالبه نماید، بایستی ضمانت نامه دوره تضمین( استرداد کسور وجه الضمان) را به کارفرما ارائه نماید. درصورتی که در دوره تضمین عیب یا نقصی در موضوع قرارداد اصلی ایجاد یا مشاهده گردد، کارفرما می تواند مبلغ ضمانت را از بانک مطالبه نماید.

• ضمانت نامه پرداخت حقوق گمرکی و ترخیص کالا

ضمانت نامه گمرکی به منظور تضمین ترخیص کالا از گمرکات کشور و به نفع اداره گمرک بابت حقوق و عوارض کالای وارداتی به تقاضای مشتری از طرف بانک به نفع اداره گمرک صادر می شود. که در صورت عدم ایفای تعهدات وارد کننده کالا، اداره گمرک می تواند وجه ضمانت نامه را از بانک مطالبه نماید.

• ضمانت نامه تعهد پرداخت 

این نوع ضمانت نامه به منظور تضمین پرداخت دیون (بدهی ها)‌ در سررسید معین در آینده از سوی بانک صادر می گردد.مثل ضمانت نامه های پرداخت حق بیمه سازمان تامین اجتماعی و مالیات سازمان امور مالیاتی

• ضمانت نامه متقابل

ضمانت نامه متقابل در قراردادهای بین المللی کاربرد دارد. ضمانت نامه متقابل در مواردی صادر می شود که در یک قرارداد بین المللی فروشنده (کارفرما) از خریدار (پیمانکار) بابت حسن انجام کار، ضمانت نامه ای درخواست می نماید. در این حالت خریدار می بایست از بانک کشور خود به نفع بانکی درکشور فروشنده، درخواست صدور ضمانت نامه نماید. که بانک محل خریدار اقدام به صدور ضمانت نامه به نفع بانک کشور محل اقامت کارفرما می نماید و بانک مذکور مجددا اقدام به صدور ضمانت نامه به نفع فروشنده می نماید.

توضیح اینکه دراین نوع ضمانت نامه برخلاف ضمانت های صدرالذکر، ضمانت نامه اولیه مستقیما به نفع فروشنده یا کارفرما صادر نمی گردد.

ویژگی های ضمانت نامه های  بانکی

• اصل استقلال ضمانت نامه بانکی از قرارداد پایه و اصلی

ضمانت نامه بانکی به محض صدور از سوی بانک از منشا قرارداد اصلی و پایه خود جدا و منفک می شود. به عبارت دیگر بانک مطلقا و مضمون عنه (پیمانکار) جز با اخذ دستور موقت منع پرداخت ضمانت نامه بانکی نمی تواند مانع پرداخت وجه ضمانت نامه به ذی نفع ضمانت نامه شوند و لذا بانک به محض دریافت درخواست کارفرما موظف به پرداخت است.

• بدون قید و شرط بودن پرداخت وجه ضمانت نامه بانکی

پرداخت شدن مبلغ ضمانت نامه از سوی بانک (ضامن) بدون هر قید و شرطی است و بانک به محض درخواست ذی نفع (مضمون له) می بایست به پرداخت وجه ضمانت نامه اقدام نماید و یا به عبارتی تعهد بانک نسبت به پرداخت وجه ضمانت نامه بانکی غیرقابل عدول و غیرقابل برگشت است.

• غیرقابل انتقال بودن ضمانت نامه بانکی

ضمانت نامه بانکی قابل انتقال به شخص ثالث نیست و بانک مرکزی به موجب بخشنامه شماره ۷۸۰۰۲/۹۱ مورخ ۲۸/۰۳/۱۳۹۱ بانک ها و موسسات اعتباری را موظف نموده است در متن نسخ ضمانت نامه عبارت (غیرقابل انتقال) را ممهور نمایند.

شخص ثالث نمی تواند با ادعای موافقت ذی نفع ضمانت نامه اقدام به مطالبه وجه ضمانت نامه یا طرح دعوا در این خصوص نماید.البته با شرط تصریح در متن ضمانت نامه امکان آن میسر می باشد.

• ضمانت از تعهدات آینده

در زمان صدور ضمانت نامه بانکی اساسا دینی محقق نشده است. بلکه با توجه به تعهدات آتی ضمانت نامه صادر می گردد. که این توافق تفاوت عمده ضمانت نامه بانکی با ضمان موضوع قانون مدنی است.