افزایش سرمایه در شرکتهای سهامی خاص از موضوعاتی است که بیشتر شرکتها با آن سروکار داشته و بعلت وجود ابهامات قانونی و مالی می تواند از موضوعات اختلافی بین سهامداران می باشد . پس از تصویب افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید توسط مجمع عمومی فوق العاده در شرکت سهامی خاص، قانونگذار در ماده 169 تشریفات لازم برای عملی ساختن این افزایش سرمایه را در شرکتهای سهامی خاص بیان نموده است .بنظر می رسد که در شرکت های سهامی خاص برخلاف مرحله تشکیل شرکت، در مرحله افزایش سرمایه از طریق انتشار سهام جدید پذیره نویسی سهام پذیرفته شده است، هر چند تشریفات افزایش سرمایه در شرکت سهامی خاص ساده تر افزایش سرمایه در شرکتهای سهامی عام می باشد. . افزایش سرمایه و ابطال افزایش سرمایه از جمله دعاوی شرکتها می باشد که نیازمند تخصص و تبحر وکیل دادگستری در حوزه انواع شرکتهای تجاری می باشد .
مراحل افزایش سرمایه در شرکت های سهامی خاص
در شرکت های سهامی خاص برخلاف سهامی عام از آنجا که پذیره نویسی سهام طبق مواد 173 الی 182 حاکم نیست، لذا تشریفات و مدارک لازم برای افزایش سرمایه و ثبت آن ساده بوده و تمامی آن ها تنها در ماده 183 بیان شده است. البته قسمتی از تشریفات آن در ماده 169 در گفتار هفتم بیان گردیده است.
ماده 183:«برای ثبت افزایش سرمایه شرکت های سهامی خاص فقط تسلیم اظهارنامه به ضمیمه مدارک زیر به مرجع ثبت شرکت ها کافی خواهد بود.
1-صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده که افزایش سرمایه را تصویب نموده یا اجازه آن را به هیأت مدیره داده است و در صورت اخیر صورتجلسه هیأت مدیره که افزایش سرمایه را مورد تصویب قرار داده است.
2-یک نسخه از روزنامه ای که آگهی مذکور در ماده 169 این قانون در آن نشر گردیده است.
3-اظهارنامه مشعر بر فروش کلیه سهام جدید و در صورتی که سهام جدید امتیازاتی داشته باشد باید شرح امتیازات و موجبات آن در اظهارنامه قید شود.
4-در صورتی که قسمتی از افزایش سرمایه به صورت غیر نقد باشد باید تمام قسمت غیر نقد تحویل گردیده و با رعایت ماده 82 این قانون به تصویب مجمع عمومی فوق العاده رسیده باشد. مجمع عمومی فوق العاده در این مورد با حضور صاحبان سهام شرکت و پذیره نویسان سهام جدید تشکیل شده و رعایت مقررات مواد 77 لغایت 81 این قانون در آن قسمت که به آورده غیر نقد مربوط می شود الزامی خواهد بود و یک نسخه از صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده باید به اظهارنامه مذکور در این ماده ضمیمه شود.
تبصره : اظهارنامه های مذکور در این ماده باید به امضا کلیه اعضای هیأت مدیره رسیده باشد. »
نکات مهم در خصوص افزایش سرمایه شرکت سهامی خاص
1-طبق بند 3 ماده 183 برای ثبت افزایش سرمایه باید اظهارنامه مشعر بر فروش کلیه سهام جدید باشد لذا در صورت فروش جزیی سهام، افزایش سرمایه صحیح نبوده و باطل می باشد و قابل ثبت نیست. البته این وضعیت در شرکت های سهامی عام نیز جاری است و بنظر برخی نیز تا پذیره نویسی افزایش سرمایه به طور کامل انجام نگیرد، افزایش سرمایه تحقق پیدا نخواهد کرد و می توان گفت که چه در مورد شرکت سهامی خاص و چه در مورد شرکت سهامی عام، هرگاه تمام سهام جدید پذیره نویسی نشده باشد، افزایش سرمایه کان لم یکن است.
2-در شرکت سهامی خاص برخلاف سهامی عام، تمام افزایش سرمایه می تواند به صورت غیر نقد باشد و بند 4 ماده 183 مفهوم مخالف ندارد چون اولاً: طبق تبصره 1 ماده 158 تأدیه مبلغ اسمی سهام جدید به غیر نقد نیز مجاز است. ثانیاً: به قیاس اولویت وقتی که در زمان تشکیل شرکت سهامی خاص تمام سرمایه می تواند به صورت غیر نقد باشد (بند 2 ماده20) لذا در زمان افزایش سرمایه نیز این امر امکان پذیر است و این نظر مورد تائید برخی نیز قرار گرفته است.
3-در تبصره ماده 183 از عبارت «اظهارنامه های مذکور در این ماده» صحبت گردیده است. به عبارتی برای افزایش سرمایه شرکت سهامی دو نوع اظهارنامه بایستی تکمیل و به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم شود که یکی از آن ها در اول ماده و دیگری در بند 3 ماده 183 ذکر شده است و از این ماده می توان استفاده نمود و معتقد شد که در ماده 20 نیز دو نوع اظهارنامه لازم است و از سوی دیگر قانونگذار مندرجات اظهارنامه مندرج در اول ماده را مشخص ننموده است.
یکی از مهم ترین آثار ثبت افزایش سرمایه چه در شرکت های سهامی خاص چه عام در ماده 184 بیان شده است. «وجوهی که به حساب افزایش سرمایه تأدیه می شود باید در حساب سپرده مخصوصی نگاهداری شود. تأمین و توقیف و انتقال وجوه مزبور به حساب های شرکت ممکن نیست مگر پس از به ثبت رسیدن افزایش سرمایه شرکت»
بنابراین طبق مفهوم ماده 184 ثبت افزایش سرمایه موجب می شود که شرکت بتواند وجوه حاصل از افزایش سرمایه را از حساب سپرده به حساب های شرکت منتقل و استفاده نماید و توقیف و تأمین خواسته وجوه مزبور از طرف طلبکاران شرکت پس از ثبت افزایش سرمایه امکان پذیر است.
به عبارتی ماده 184 بیانگر این است که مالکیت شرکت نسبت به وجوه حاصل از افزایش سرمایه معلق بوده و با ثبت آن، این مالکیت منجّزو مستقر گردیده و با عدم ثبت آن ظرف مهلت مقرر در ماده 182 این مالکیت از بین می رود و پذیره نویسان می توانند با گرفتن گواهینامه عدم ثبت، تمام وجوه خود را از بانک مربوطه استرداد نمایند .
موانع قانونی افزایش سرمایه شرکت های سهامی خاص
در ماده 165 قاعده آمره ای وضع شده است که براساس آن: «مادام که سرمایه قبلی شرکت تماماً تأدیه نشده است افزایش سرمایه شرکت تحت هیچ عنوانی مجاز نخواهد بود» بنابراین افزایش سرمایه در صورتی که سرمایه قبلی شرکت به طور کامل پرداخت نشده باشد ممنوع می باشد و در صورت تصویب و عملی ساختن آن، این افزایش توسط هر ذینفعی قابل ابطال خواهد بود. به نظر می رسد که این قاعده آمره در جهت حمایت از اشخاص ثالث وضع شده است چون در صورت امکان افزایش سرمایه، سرمایه شرکت ظاهراً افزایش یافته است ولی در عمل قسمتی از آن هنوز به شرکت پرداخت نشده است . ممنوعیت دیگر در بند ت ماده 20 قانون مجازات اسلامی جدید می باشد که براساس آن : «درصورتی که شخص حقوقی براساس ماده (143)این قانون مسئول شناخته شود ، با توجه به شدت جرم ارتکابی و نتایج زیان بار آن به یک تا دو مورد از موارد زیر محکوم می شود: ت – ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه بطور دائم یا حداکثر برای مدت پنج سال .
