دعاوی خانواده

منظور از دعاوی خانواده آن قسم از دعاوی است که اختصاص به نهاد خانواده دارد و بر اساس روابط و حقوق و تکالیف اشخاص در خانواده نسبت به یکدیگر طرح و اقامه می گردد. لذا این دعاوی دارای ماهیت خاص و جداگانه ای نسبت به سایر دعاوی حقوقی و کیفری است. همین امر موجب شده است تا آیین رسیدگی به دعاوی خانواده قدری متفاوت از آیین رسیدگی به سایر دعاوی باشد.

اهمیت دعاوی خانواده

با توجه به اهمیت نهاد خانواده و لزوم حفظ و تقویت بنیاد آن در جامعه و نیز شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه و افزایش روز افزون طرح دعاوی خانوادگی در نتیجه آن، امروزه بیش از پیش ضرورت اصلاح و وضع قوانین جدید در حوزه حقوق خانواده آشکار شده است. بر همین اساس قانونگذار با تصویب قانون حمایت از خانواده در تاریخ 01/12/1391  شرایط و تشریفات خاصی را جهت رسیدگی به دعاوی خانوادگی مشخص نمود.

در این مقاله به اختصار به ذکر تعریف و انواع دعاوی خانوادگی و دادگاه صالح جهت رسیدگی به این دعاوی خواهیم پرداخت.

طرفین دعاوی خانواده 

اشخاصی که در دعاوی خانواده به عنوان خواهان و یا خوانده طرف دعوا قرار می گیرند عموما شامل زوج، زوجه و فرزند یا فرزندان مشترک و در واقع اعضای خانواده می باشند. بر اساس موضوع دعوا اسامی آنها با سمت خواهان یا خوانده در ستون مربوطه در دادخواست تعیین و مشخص می گردد.

انواع دعاوی خانواده

بر اساس آخرین اصلاحات صورت گرفته در ماده 4 قانون حمایت از خانواده مصوب 01/12/1391،  مصادیق دعاوی خانواده به شرح ذیل احصا شده است.

1. نامزدي و خسارات ناشي از بر هم زدن آن
2. نكاح دائم، موقت و اذن در نكاح
3. شروط ضمن عقد نكاح
4. اجازه ازدواج مجدد
5. استرداد جهیزیه
6. مطالبه مهریه
7. مطالبه نفقه زوجه و اجرت المثل ایام زوجیت
8. طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نكاح، بذل مدت و انقضاي آن
9. حضانت و ملاقات طفل
10. اثبات نسب
11. رشد، حجر و رفع آن
12. ولايت قهري، قيمومت، امور مربوط به ناظر و امين اموال محجوران و وصايت در امور مربوط به آنان
13. نفقه اقارب
14. امور راجع به غايب مفقودالاثر
15. سرپرستي كودكان بي سرپرست
16. اهداي جنين
17. تغيير جنسيت

لازم به ذکر است دعاوی راجع به احوال شخصیه پیروان مذاهب و اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی از جمله مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی و اقلیت های دینی همچون مسیحی و زرتشتی و کلیمی و بر اساس تبصره ماده 4 قانون حمایت از خانواده بر حسب مورد طبق قانون اجازه رعايت احوال شخصيه ايرانيان غيرشيعه در محاكم مصوب ۳۱/۴/۱۳۱۲ و قانون رسيدگي به دعاوي مطروحه راجع به احوال شخصيه و تعليمات ديني ايرانيان زرتشتي، كليمي و مسيحي مصوب ۳/۴/۱۳۷۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام رسيدگي مي شود و تصميمات مراجع عالي اقليت هاي ديني مذكور در امور حسبي و احوال شخصيه آنان از جمله نكاح و طلاق، معتبر و توسط محاكم قضائي بدون رعايت تشريفات، تنفيذ و اجراء مي گردد.

توضیح اینکه احوال شخصیه به معنای مجموع اوصاف و خصوصیاتی است که وضع و هویت شخصی و حقوقی و نیز تکالیف فرد را در اجتماع معین می‌کند. مصادیقی که برای «احوال شخصیه» در حقوق ایران می‌توان در نظر گرفت، مستفاد از مواد ۶ و ۷ قانون‌ مدنی‌ و اصول ۱۲ و ۱۳ قانون‌ اساسی‌ و «ماده واحده اجازه رعایت‌ احوال‌ شخصیه ایرانیان‌ غیرشیعه» اموری از قبیل، نکاح‌، طلاق‌، ارث، وصیت، اهلیت و فرزند خواندگی است. بنابراین با عنایت به تعریف و مصادیق احوال شخصیه، سایر دعاوی خانوادگی این قبیل مذاهب از قبیل نفقه و مهریه و اجرت المثل و … از شمول قانون اجازه رعايت احوال شخصيه ايرانيان غيرشيعه در محاكم مصوب ۳۱/۴/۱۳۱۲ و قانون رسيدگي به دعاوي مطروحه راجع به احوال شخصيه و تعليمات ديني ايرانيان زرتشتي، كليمي و مسيحي مصوب ۳/۴/۱۳۷۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام خروج موضوعی دارد.

دادگاه صلاحیت دار جهت رسیدگی به دعاوی خانواده

ماده 4 قانون حمایت از خانواده پس از ذکر عبارت انواع دعاوی خانوادگی، صلاحیت رسیدگی به این قبیل دعاوی را به دادگاه های خانواده محول نموده است. هر چند دادگاه خانواده جزئی از محاکم عمومی حقوقی محسوب می گردد، با عنایت به اختصاص صلاحیت خاص جهت رسیدگی به دعاوی خانوادگی به این قبیل محاکم، سایر دادگاه های عمومی حقوقی جز در موارد مصرحه قانونی صلاحیت ورود به دادرسی نسبت به دعاوی خانوادگی را نداشته و می بایست قرار امتناع از دادرسی صادر و پرونده را به دادگاه خانواده ارسال نمایند . مضافا اینکه با توجه به ضرورت حفظ بنیاد خانواده، رویه عملی شعبات دادگاه خانواده اصولا متفاوت با رویه عملی سایر مراجع قضایی است.

وکیل دعاوی خانواده

با توجه به حساسیت و وسعت و پیچیدگی خاص دعاوی راجع به امور خانواده و رسیدگی به این قبیل دعاوی براساس مقررات خاص قانونی و دادگاه های اختصاصی، ضرورت بهره مندی روزافزون مردم از خدمات حقوقی وکلای متخصصی در این بخش که دارای دانش، تخصص و تجربه فعالیت عملی هستند، بیش از پیش آشکار می گردد.