شروط ضمن عقد نکاح ، به شروط دوازده‌گانه‌ای اطلاق می‌گردد که زوجین در حین منعقد نمودن عقد ازدواج در دفاتر رسمی ازدواج ، این شروط را ضمن توافق یکدیگر،در دفترچه عقدنامه درج نموده و ذیل آنرا امضاءمی‌نمایند؛همچنین این شروط منحصر به دوازده مورد موجود در سند نکاحیه نخواهد بود؛لذا زوجین می‌توانند با توافق یکدیگر شروط متعدد دیگری را نیز در صورت عدم مخالفت با قوانین و شرع جمهوری اسلامی ایران، به شروط دوازده‌گانه الحاق نمایند؛ اثر درج این شروط در عقدنامه آن است که در صورت تحقق این شروط و متعاقبا اثبات تخطی زوج توسط زوجه در دادگاه و صدور حکم قطعی،زوجه می‌تواند تقاضای صدور اجازه‌ی طلاق از مراجع قضایی را نموده و خود را مطلقه سازد.
شرط ضمن عقد نکاح چیست؟
مطابق با ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی “طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند،مثل اینکه شرط شود هر گاه شوهر زن دیگر بگیرد یا در مدت معینی غائب شود یا ترک انفاق نماید یا بر علیه حیات زن سوءقصد کند یا سوء رفتاری نماید که زندگانی آنها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود،زن وکیل و وکیل در توکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی،خود را مطلقه سازد”همچنین موارد فوق از باب تمثیل است، و مصادیق دیگری در خصوص شرط ضمن عقد نکاح وجود دارد ،لکن شرطی صحیح خواهد بود که باطل و نامشروع نباشد.
شروط مصرح ضمن عقد نکاح
الف- شرط تنصیف دارایی:بدین شرح که،هر گاه طلاق به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار او نبوده،زوج موظف خواهد بود تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با زوجه بدست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه خانواده، بلاعوض به زوجه منتقل کند.
ب-ضمن عقد نکاح زوج به زوجه وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می‌دهد که با تحقق هریک از شروط ذیل الذکر، زوجه علاوه بر وکالت در طلاق،همچنین بتواند تقاضای صدور اجازه “طلاق” را از دادگاه خانواده نماید:
- خودداری زوج از پرداخت نفقه: چنانچه زوج به مدت شش ماه با هر عنوان از پرداخت نفقه استنکاف ورزد و امکان الزام او به تادیه نفقه وجود نداشته باشد؛ همچنین در موردی که زوج سایر حقوق واجبه زوجه را به مدت شش ماه پرداخت ننماید و اجبار او به ایفاء هم ممکن نباشد.
- سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج :تحقق این شرط منوط به غیر قابل تحمل بودن رفتار زوج توسط زوجه خواهد بود و این امر می‌بایست در دادگاه اثبات گردد.
- ابتلاء زوج به امراض صعب‌العلاج: به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد و احتمال آسیبهای جانی و روحی برای زوجه وجود داشته باشد،مانند بیماری ایدز؛بیماری روانی شدید؛
- جنون زوج: این حالت در زمانی متصور خواهد بود که فسخ نکاح شرعا ممکن‌نباشد؛نظریه مشورتی ۷/۹۳/۲۸۲۴ تاریخ ۱۳۹۳/۱۱/۱۳:با توجه به بند ۳ از ماده ۶۷۸ قانون مدنی که یکی از طرق انحلال وکالت را جنون هر یک از طرفین دانسته است،آیا بند ۴ شروط فسخ عقد نکاح که در صورت جنون زوج، زوجه را وکیل در طلاق دانسته، قابلیت اجرا دارد یا خیر؟مطابق با بند ۳ ماده ۶۷۸ قانون مدنی به موت یا جنون وکیل یا موکل،وکالت مرتفع می‌شود.احراز جنون با صدور حکم‌قطعی محقق می‌گردد.چنانچه حکم قطعی مبنی بر جنون زوج صادر گردد،هر چند وکالت زوجه در مورد طلاق منتفی می‌گردد،ولی زوجه می‌تواند به استناد ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی و به لحاظ جنون زوج تقاضای “فسخ نکاح” بنماید.
- شرط منع اشتغال زوج به شغل:چنانچه دادگاه زوج را طی دستوری از اشتغال به شغلی که منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه است،منع نموده و زوج دستور دادگاه را رعایت ننموده باشد.
- محکومیت زوج به حبس:در صورت محکومیت زوج به حکم قطعی به مجازات ۵ سال حبس یا بیشتر،به جزای نقدی که بر اثر ناتوانی از پرداخت، منجر به ۵ سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به ۵ سال یا بیشتر بازداشت شود و حکم مجازات در حال احرا باشد.
- اعتیاد زوج:ابتلاء زوج به هر گونه اعتیاد مضرّی که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشکل مواجه سازد،مانند:اعتیاد زوج به مواد شیشه و هروئین؛گرچه می‌بایست اعتیاد زوج برای دادگاه از طریق آزمایشات پزشکی قانونی محرز گردد.
- ترک زندگی مشترک از سوی زوج:هر گاه زوج زندگی خانوادگی را بدون هیچگونه عذر موجه ترک‌نماید و یا ۶ ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت کند.نکته اینکه تشخیص عذر موجه و ترک زندگی مشترک با دادگاه خانواده خواهد بود.
- ارتکاب جرم مغایر با حیثیت خانوادگی زوجه:محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و اجرای هر گونه مجازات اعم از حدّ و تعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زوجه باشد،تشخیص اینکه مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است، با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف با دادگاه خانواده است.همچنین در خصوص تحقق جرم مغایر با حیثیت خانوادگی زوجه، نوع جرم ارتکابی اهمیت دارد،نه مجازات آن.
- عقیم بودن زوج:چنانچه پس از گذشت ۵ سال زوجه از همسر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر زوج صاحب فرزند نشود؛اثبات چنین امری از طریق درخواست معاینات کارشناس پزشکی قانونی و تایید او ممکن خواهد بود.
- مفقود الاثر شدن زوج:در صورتی که زوج مفقودالاثر شود و ظرف ۶ ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود و هیچگونه خبری از او در دست نباشد.
- زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند:در این خصوص یک استثناء مفروض خواهد بود،چنانچه ازدواج دوم زوج به واسطه‌ی نشوز زوجه و با اجازه‌ی دادگاه باشد،زوجه نمی‌تواند به استناد شرط مذکور خود را مطلقه سازد.به عبارت دیگر وکالت در طلاق در جایی محقق می‌شود که زوج مرتکب تخلف می‌شود،اما در فرض نشوز زوجه و ازدواج دوم با اخذ اجازه از دادگاه، زوج مرتکب تخلفی نشده است.
رای وحدت رویه شماره ۷۱۶ تاریخ ۱۳۸۹/۰۷/۲۹
چنانچه زوجه بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع ورزد با اثبات مراتب از ناحیه زوج در دادگاه و اخذ اجازه ازدواج،وکالت زوجه از زوج در طلاق محقق و قابل اعمال نیست.
نکته:اطلاق شرط فوق شامل ازدواج موقت نیز می‌گردد.لذا تفاوتی میان ازدواج دائم و موقت وجود ندارد؛ در هر دو مورد زوج می‌بایست یا رضایت زوجه را جلب نماید، یا حکم تجویز ازدواج مجدد را از دادگاه دریافت نماید،در غیر این صورت شرط وکالت در طلاق زوجه محقق می‌گردد.
برخی مصادیق شروط ضمن عقد نکاح
همانطور که اشاره گردید زوجین ضمن عقد نکاح‌می‌توانند با توافق یکدیگر شروطی را به موارد فوق الذکر الحاق و اضافه نمایند،لکن شروط مذکور می‌بایست مخالف با قانون و شرع نباشد که از جمله آنها می‌توان به شروطی نظیر موارد ذیل اشاره نمود:
- شرط تحصیل و ادامه تحصیل از سوی زوجه؛
- شرط اشتغال زوجه؛
- شرط اخذ وکالت در طلاق توسط زوجه؛
- شرط اجازه خروج از کشور توسط زوجه؛
- شرط حضانت فرزندان؛
- شرط تعیین محل سکونت توسط زوجه؛
دادگاه صالح به رسیدگی در دعاوی ناشی از شروط ضمن عقد نکاح
مطابق با بند سوم از ماده ۴ قانون حمایت خانواده رسیدگی به دعاوی راجع به شروط ضمن عقد نکاح در صلاحیت دادگاه خانواده خواهد بود.
در نهایت زوجه با درج شروط فوق‌الذکر ضمن‌عقد نکاح و تحقق هر یک از آن شروط ،می‌تواند ضمن طرح دادخواستی صحیح و دقیق و همچنین اثبات تحقق هریک از آن شروط در دادگاه خانواده و دریافت حکم‌قطعی در این خصوص،خود را مطلقه نماید.
