دعوای تقابل 

دعوای تقابل دعوایی است که خوانده در برابر خواهان پرونده مطرح می نماید و با طرح این دعوا درصدد پاسخگویی به دعوای اصلی است و یا ممکن است بدین وسیله خواسته جدیدی را در جهت محکومیت خواهان از دادگاه مطالبه نماید. این دعوا در مرحله رسیدگی بدوی و به مانند دعوای جلب ثالث مقید به مهلت است و می بایست تا قبل از اتمام جلسه اول دادرسی اقامه شود.

شرایط لازم جهت طرح دعوای متقابل چیست؟ 

شرایط طرح دادخواست تقابل به دو بخش عمومی و اختصاصی قابل تقسیم است.

الف. شرایط عمومی اقامه دعوای تقابل

برای طرح دادخواست تقابل رعایت شرایط عمومی اعلامی زیر لازم است. که به اختصار عبارتند از:

1.دارا بودن اهلیت اقامه دعوا یا به عبارتی خواهان محجور از قبیل کودک ، سفیه و مجنون نباشد یا دارای سن مقرر قانونی بلوغ در دعاوی غیرمالی و رشد در دعاوی مالی باشد.

2.ذی نفع و ذی حق بودن در دعوا

3.مشروع بودن خواسته

4.عدم رسیدگی سابق به پرونده ( عدم اعتبار امر مختومه )

5.طرح دعوا در قالب دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی قانونی

6.ذکر جهت یا جهاتی که براساس آن خوانده خود را مستحق مطالبه خواسته ادعایی می داند.

7.ذکر ادله و مستندات در ستون دادخواست که خوانده برای اثبات حقانیت خود به آنها استناد می نماید.

8.ارائه مدارک مثبت سمت در صورت طرح دعوا از طرف شخص حقوقی یا محجور

9.امضای ذیل دادخواست

ب.شرایط اختصاصی اقامه دعوای تقابل

1.دعوای تقابل از طرف خوانده علیه خواهان پرونده مطرح می شود.

بموجب ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تقابل الزاما توسط خوانده به طرفیت خواهان در مقام پاسخگویی و یا محکومیت خواهان نسبت به خواسته ادعایی خوانده مطرح می شود.

2.دعوای تقابل باید با دعوای اصلی دارای وحدت منشا یا ارتباط کامل باشد.

دعوای تقابل باید با دعوای اصلی ناشی از یک منشا باشد مثلا هر دو بر مبنای قرارداد منعقده ایجاد شده باشند یا دارای ارتباط کامل باشند که منظور از ارتباط کامل این است که تصمیم گیری در یکی موثر در دیگری باشد.

3.دعوا در مهلت مقرر قانونی اقامه شود.

بموجب ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی ، خوانده می بایست تا قبل از پایان جلسه اول دادرسی در مرحله بدوی اقدام به ثبت دادخواست تقابل نماید. بنابراین طرح آن قبل از شروع جلسه لازم است. در این صورت اگر فاصله 5 روزه از تاریخ ابلاغ دادخواست تقابل با زمان دادرسی رعایت شود یا خواهان حاضر به دفاع  باشد ، دادگاه می تواند نسبت به رسیدگی همزمان به دو پرونده اقدام نماید ، در غیر اینصورت اقدام به تجدید جلسه می شود.

4.دادگاه بدوی صلاحیت ذاتی جهت رسیدگی به دعوای تقابل را داشته باشد. 

دادگاه حقوقی بدوی باید دارای صلاحیت ذاتی مشترک جهت رسیدگی به هر دو پرونده باشد ، مثلا اگر رسیدگی به دعوای تقابل در صلاحیت دادگاه کیفری باشد ، دادگاه حقوقی ممنوع از رسیدگی است و می بایست نسبت به صدور قرار عدم صلاحیت به شایستگی مرجع صالح به رسیدگی اقدام نماید. ولی عدم صلاحیت محلی دادگاه حقوقی بدوی ، مانعی جهت رسیدگی ایجاد نمی نماید و قانونگذار استثنائا به مانند دعوای ورود ثالث و جلب ثالث قائل به امکان رسیدگی در فرض عدم صلاحیت محلی دادگاه شده است.

آیا مجلوب ثالث نیز می تواند طرح دعوای تقابل کند؟

بموجب ماده 139 قانون آیین دادرسی مدنی شخص ثالثی که به دادرسی جلب می شود ، خوانده محسوب می شود و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او جاری است ، بر همین اساس مجلوب ثالث می تواند نسبت به اقامه دعوای تقابل علیه جالب ثالث اقدام نماید ، مگر اینکه جالب ثالث ، شخص ثالث را برای تقویت موضع ادعایی خود در پرونده جلب کرده باشد ، در غیر اینصورت امکان طرح دعوای تقابل وجود ندارد.

مراحل و نحوه طرح دعوای تقابل 

1.ثبت نام در سامانه ثنا

در بخش مذکور در خصوص شرایط لازم جهت طرح دعوای تقابل اشاره شد، حال سوال این است که مراحل و نحوه طرح دعوای تقابل چگونه است؟ اولین شرط لازم جهت ثبت دادخواست ، مراجعه خوانده به دفتر خدمات قضایی و ثبت نام در سامانه ثنا یا به صورت غیر حضوری از طریق ثبت در سایت adliran.ir می باشد.

2.ثبت دادخواست تقابل در دفتر خدمات قضایی یا اعطای وکالت به وکیل دادگستری جهت انجام آن. 

خوانده ضرورت دارد ، جهت تقدیم دادخواست تقابل به دفتر خدمات قضایی مراجعه و نسبت به ارجاع دادخواست تقابل به همراه مستندات خود به شعبه رسیدگی کننده به پرونده اصلی اقدام نماید. لازم به ذکر مهلت ارسال دادخواست تا پایان اولین جلسه دادرسی می باشد.

3.ارجاع پرونده به شعبه و پذیرش دادخواست تقابل 

پس از ارجاع پرونده به شعبه ، دفتر شعبه نسبت به بررسی تکمیل بودن دادخواست اقدام می نماید و پرونده را به نظر دادگاه می رساند ، در صورتی که دادگاه قائل به وحدت منشا یا ارتباط دعوا با دعوای اصلی باشد، دستور لف به پرونده اصلی و ابلاغ اوراق جهت رسیدگی توامان به هر دو پرونده را صادر می نماید. در غیر اینصورت نسبت به رسیدگی به آن به صورت مستقل اقدام می نماید.

4.تعیین جلسه رسیدگی و صدور رای مقتضی 

دادگاه در جلسه رسیدگی با بررسی دلایل و مستندات ادعایی طرفین دعوا و استماع اظهارت آنها و با تکمیل تحقیقات نسبت به صدور رای مقتضی اقدام می نماید. رای صادره با رعایت مقررات قانونی قابل اعتراض می باشد.

مهلت طرح دعوای تقابل ( زمان طرح دعوای متقابل ) 

بموجب ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی خوانده می بایست تا قبل از ختم جلسه اول دادرسی نسبت به اقامه دعوای تقابل اقدام نماید. در غیر اینصورت دادگاه می تواند به صورت مستقل به آن رسیدگی نماید.

مدارک لازم برای طرح دعوای تقابل 

ارائه مدارک لازم جهت طرح دعوای تقابل و اثبات حقانیت خوانده بسته به نوع خواسته و شرایط هر پرونده متفاوت است.

هزینه دعوای تقابل 

هزینه دعوای تقابل بسته به مالی یا غیر مالی بودن خواسته خوانده متفاوت است. به عنوان مثال اگر دعوای مطرح شده از دعاوی مالی باشد و ارزش خواسته تا مبلغ دویست میلیون ریال باشد، هزینه دادرسی دو و نیم درصد و بیش از این مبلغ سه ونیم درصد ارزش خواسته دعوای متقابل محاسبه خواهد شد. اگر دعوا تقابل از دعاوی غیر مالی باشد، هزینه دادرسی آن بین 400,000 تا 1,800,000 هزار ریال متغییر خواهد بود.

طرح دعوای تقابل در مرحله واخواهی 

براساس نظریه مشورتی شماره 994/7 مورخ 18/05/1382 اداره حقوقی قوه قضاییه، در رسیدگی به دعوای منتهی به صدور حکم غیابی فرض بر این است که خوانده از جریان دادرسی مطلع نبوده است ، بنابراین تقدیم دادخواست واخواهی به منزله اولین جلسه خواهد بود و در نتیجه رسیدگی به دادخواست متقابل در این مرحله بلا اشکال است. پس خوانده حکم غیابی می توان ضمن واخواهی نسبت به ثبت دادخواست متقابل خود نیز اقدام نماید.

تاثیر زوال یا توقیف دعوای اصلی بر دعوای متقابل 

در خصوص پاسخ به سوال می بایست قائل به دو فرض شد.

فرض اول : دعوا با اسبابی از قبیل فوت یا حجر خواهان متوقف شود ، در این حالت دعوای اصلی و تقابل هر دو متوقف می شود.

فرض دوم : دعوای اصلی با اسبابی از قبیل استرداد دادخواست ، استرداد دعوا ، درخواست ابطال ، رد دعوا ، عدم استماع دعوا زائل می شود ، در این فرض زوال دعوای اصلی تاثیری بر دعوای متقابل نخواهد داشت .

اگر دعوای تقابل خارج از مهلت مطرح شده باشد.

دادگاه می تواند به صورت مستقل نسبت به رسیدگی به پرونده اقدام نماید. ولی نمی تواند نسبت به عدم پذیرش دادخواست یا رد آن اقدام نماید. که در نظریه مشورتی زیر اداره حقوقی نسبت به اعلام نظر خود اقدام نموده است.

نظریه مشورتی شماره 7/4179 مورخ 18/05/1382 در خصوص طرح دعوای تقابل خارج از مهلت . 

سؤال:چنانچه دادخواست دعواي متقابل تا پايان جلسه اول دادرسي تقديم نشود، آيا دادگاه با استناد به بند11 ماده 84 قانون آيين دادرسي مدني ميتواند قرار رد دعواي مزبور را صادر نمايد؟ و آيا به تمامي دعاوي مرتبط بايد يكجا رسيدگي شود؟

پاسخ:
ماده 143 قانون آيين دادرسي عمومي و انقلاب در امور مدني مقرر داشته ، دادخواست دعواي متقابل بايد تا پايان اولين جلسه دادرسي تقديم شود. بنا براين، دادخواستي كه خارج از مهلت مذكور به دادگاه تقديم شود تحت عنوان دعواي متقابل قابل رسيدگي نيست. اما با توجه به آنكه طبق ذيل ماده141 همان قانون به طور جداگانه يا طبق ماده 103 قانون مذكور با دعواي اصلي به طور يكجا قابل رسيدگي است، دادگاه به استناد به بند11 ماده 84 قانون مذكور نميتواند قرار رد دعواي مزبور را صادر نمايد .

زيرا اين بند ناظر به مواردي است كه دعوي خارج از مهلت قانوني اقامه شده باشد و مقررات آن شامل مواردي كه دادخواست دعواي متقابل بعد از جلسه اول دادرسي تقديم شده باشد نيست و دعاوي مرتبط با هم كه در يك يا چند شعبه مطرح باشند ، وفق مواد89  و 103 قانون آيين دادرسي دادگاههاي عمومي و انقلاب در امور مدني بايد  به  تمامي آنها يكجا رسيدگي شود.

تاثیر صدور قرار رد  دعوای اصلی بر دعوای تقابل چیست؟ 

صدور قرار رد دعوی اصلی هیچ  ملازمه ای با صدور قرار رد دعوی متقابل نخواهد داشت و دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط قانونی در رسیدگی ماهوی ، به دعوای تقابل اقدام نماید.

تأثیر استرداد دعوای اصلی در دعوای تقابل

سوال: شخص (الف) به طرفیت (ب) طرح دعوا کرده است و (ب) نیز دعوای تقابل به طرفیت (الف) مطرح می‌کند. در مراحل رسیدگی (الف) دعوای خود را مسترد داشته است. دادگاه در خصوص دعوای تقابل چه تصمیمی اتخاذ می‌کند؟

الف.اتفاق نظر قضات:

با توجه به اینکه دعوای تقابل دعوای جداگانه و مستقل است و رسیدگی به دعوای تقابل با دعوای اصلی در صورت صلاحدید دادگاه به‌صورت توأمان به لحاظ عدم صدور آرای متعارض و عدم اطاله دادرسی است و از طرفی ماده ۱۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی شرایط دعوای اصلی را برای دعوای تقابل بیان داشته است؛ بنابراین، چون دعوای تقابل مسترد نشده است دادگاه در مورد دعوای تقابل به رسیدگی خود ادامه می‌دهد.

ب.نظر کمیسیون نشست قضائی (۴) مدنی

خوانده می‌تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا کند. این ادعا در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ بوده و با آن ارتباط کامل داشته باشد دعوای تقابل نامیده شده و با دعوای اصلی یک ‌جا رسیدگی می‌شود. حال اگر خواهان دعوای اصلی خود را مسترد کرد، این استرداد تأثیری در دعوای تقابل ندارد؛

زیرا دعوای تقابل دعوای مستقلی بوده و به هر صورت خوانده دعوای اصلی به‌ موجب دادخواست تقدیمی، حقوقی برای خود قائل است که باید به آن‌ها رسیدگی شود و استرداد دعوای اصلی تأثیری در دعوای تقابل ندارد ، خصوصاً اینکه در دعوای تقابل خواهان هزینه دادرسی مربوط را پرداخته و جدای از دعوای اصلی به مقام استیفای حق خود برآمده و بر اثبات ادعا، دلایل هم اقامه کرده که باید به آن رسیدگی و در نهایت دعوا منتهی به حکم شود.

مرجع صالح به رسیدگی به دعوای تقابل 

بموجب ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه بدوی رسیدگی کننده به پرونده اصلی با  فرض دارا بودن صلاحیت ذاتی ، امکان رسیدگی به دعوای متقابل را خواهد داشت.