شرکت تعاونی

شرکت تعاونی شرکتی است متشکل از اشخاص حقیقی یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندی های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان موافق قانون شرکتهای تعاونی مصوب 16/03/1350 با اصلاحات آن و قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مصوب 1370 تشکیل می شود.

تا قبل از تصویب قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران،مقررات قانون شرکتهای تعاونی برشرکتهای تعاونی حاکم بود.که با عنایت به ماده ۷۱ قانون بخش تعاونی جمهوری اسلامی ایران که کلیه قوانین و مقررات مغایر را ملغی دانسته است.در حال حاضر مقررات قانون اخیرالذکر در مورد شرکتهای تعاونی لازم الاجرا می باشد.قانون شرکتهای تعاونی مصوب سال 1350 تا جایی که مغایر با مقررات اعلامی درقانون بخش تعاونی جمهوری اسلامی ایران نباشد،قابل اجرا است.در غیراینصورت مقررات مغایر کان لم یکن و منسوخ است.

لازم به ذکر است،درخصوص نحوی تشکیل و ابطال شرکتهای تعاونی و آثار ناشی ازآن با توجه به حجم و پیچیدگی بالای مطالب آن در یک مقاله ی مجزا تفصیلا به آن پرداخته ایم.که قابل استفاده و بهره برداری می باشد.

اهداف و ضوابط کلی شرکت تعاونی 

بموجب ماده ۱ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران هفت دلیل برای بخش تعاون درنظرگرفته شده است،که عبارتند از:

۱.ایجاد و تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل

۲.قراردادن وسایل کار در اختیار کسانی که قادر به کارند،ولی وسایل کار ندارند.

۳.پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروه های خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی 

۴.جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت 

۵.قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره برداری مستقیم از حاصل کار خود.

۶.پیشگیری از انحصار،احتکار،تورم و اضرار به غیر.

۷.توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم.

برخلاف شرکت تجاری در قانون تجارت که فلسفه اصلی تاسیس آن انجام اعمال و فعالیت های تجاری با هدف نهایی کسب سود و منفعت برای اعضاست،درشرکت های تعاونی فلسفه اصلی تاسیس آنها همیاری به اعضا و تعاون عمومی بین مردم است و انجام فعالیت تجاری بعنوان شرط ذاتی جهت تاسیس آنها محسوب نمی گردد. 

نکته دیگر اینکه،قانونگذار شرکت تعاونی را به مانند شرکت سهامی ولو اینکه عمل تجاری انجام ندهند،درهرصورت تجاری محسوب می نماید.

اقسام شرکتهای تعاونی 

در قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران شرکتهای تعاونی و سایر قوانین اجرائی شرکتهای تعاونی به چهار قسم کلی تقسیم شده اند.

۱.شرکت تعاونی تولید:

به موجب ماده ۲۶ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران،تعاونی های تولید شامل تعاونی هایی است که در امور مربوط به کشاورزی،دامپروری،پرورش و صید ماهی،شیلات،صنعت،معدن،عمران شهری و روستایی وعشایری و نظایراینها فعالیت می نمایند.

تعاونی های تولید درکلیه اولویت ها و حمایت های مربوط به تعاونی ها دارای حق تقدم هستند.

۲.شرکت تعاونی توزیع (مصرف):

به موجب ماده 27 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران،تعاونی های توزیع تعاونی هایی هستند که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تامین می نمایند.

تعاونی های توزیع مربوط به تامین کالا و مسکن و سایر نیازمندیهای روستائیان و عشایر وکارگران وکارمندان از نظرگرفتن سهمیه کالا و حمایت های دولتی و بانکی و سایرحمایت های مربوط به امور تهیه و توزیع دارای اولویت هستند.

۳.شرکت تعاونی سهامی عام:

شرکت تعاونی سهامی عام که به موجب مواد ۱ ،۱۵ و ۱۲ قانون اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی پیش بینی شده است.یکی از اقسام شرکتهای تعاونی است که با رعایت اهداف اعلامی در ماده ۱ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و مقررات قانون تجارت و محدویت های مذکوردر قانون اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی تشکیل می شود.

۴.شرکت تعاونی فراگیرملی:

یکی از اقسام شرکت های تعاونی متعارف یا سهامی عام است.که با هدف اصلی فقرزدایی از سه دهک پایین جامعه تاسیس شده است.

عضویت در این تعاونی برای تمامی اقشار جامعه آزاد است.ولی در بدو تاسیس این نوع شرکت حداقل 70 درصد از اعضای این تعاونی می بایست از سه دهک پایین درآمدی تشکیل شوند.

شرکای شرکت تعاونی 

شرکای شرکت های تعاونی متشکل از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر دولتی هستند.که واجد شرایط مندرج در این قانون بوده و ملتزم به اهداف بخش تعاونی و اساسنامه قانونی آن تعاونی می باشند.(ماده ۸ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران) 

حداقل و حداکثر تعداد اعضا در شرکت های تعاونی مختلف به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و رعایت اصل عدم تمرکز و تداول ثروت به وسیله مواد 6 و 20 آئین نامه قانون بخش تعاونی مصوب 26/11/1371 وزرات تعاون تعیین شده است.

ولی در خصوص شرکتهای خارج از مصادیق شرکت های تعاونی مصرحه در مواد 6 و 20 آئین نامه اجرائی بخش تعاونی مصوب 26/11/1371 ،تعداد اعضاء نباید کمتر از ۷ نفر باشد.(ماده ۶ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران)

ممنوعیت دولت در عضویت در شرکتهای تعاونی 

وزارتخانه ها،سازمان ها،شرکت های دولتی و وابسته به دولت،بانک ها،شهرداری ها ،شورای اسلامی کشور،بنیاد مستضعفان و سایرنهادی عمومی از عضویت در تعاونی ها ممنوع هستند.ولی می توانند در جهت اجرای بند ۲ اصل ۴۳ قانون اساسی از راه وام بدون بهره یا از هر راه مشروع دیگر از قبیل انعقاد قراردادهای مشارکت،مضاربه،مزارعه،مساقات،اجاره،اجاره به شرط تملیک،بیع شرط،فروش اقساطی،صلح ،اقدام به تامین یا افزایش سرمایه شرکت های تعاونی نمایند بدون آنکه عضو باشند.(ماده ۱۷ قانون بخش تعاونی اقتصاد)

شرایط عضویت در شرکت تعاونی 

در ماده ۹ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران رعایت شرایط قانونی زیر جهت عضویت در شرکتهای تعاونی الزامی است.

۱.تابعیت جمهوری اسلامی ایران

۲.عدم ممنوعیت قانونی و حجر 

۳.خرید حداقل سهام مقرر در اساسنامه 

۴.درخواست کتبی عضویت و تعهد رعایت مقررات اساسنامه تعاونی 

۵.عدم عضویت در تعاونی مشابه 

درخصوص مصادیق ممنوعیت های قانونی ممنوعیت دولت و دستگاههای دولتی و وابسته به آنها جهت عضویت در شرکتهای تعاونی ،عدم وجود سابقه محکومیت کیفری به جرائم ارتشا،اختلاس و کلاهبرداری و ورشکستگی به تقصیر و تقلب و نیز اشخاص فاقدکارت پایان خدمت نظام وظیفه عمومی را می توان اشاره نمود.

حدود مسئولیت سهامداران در شرکت تعاونی 

حدود مسئولیت مالی اعضاء در شرکت های تعاونی محدود به میزان سهم آنان در شرکت است،مگر آنکه در قرارداد فی مابین اعضا یا در اساسنامه شرکت ترتیب دیگری مقرر شده باشد.(ماده 23 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران)

مسئولیت دستگاههای عمومی تامین کننده سرمایه تعاونی ها به میزان سرمایه متعلق به آنان می باشد،مگر آنکه در قرارداد ترتیب دیگری شرط شده باشد.

درهرصورت این مسئولیت زمانی ایجاد می شود که شرکت منحل شود و دارایی شرکت تعاونی کفایت پرداخت دیون شرکت را ندهد.

نحوی تصمیم گیری در شرکت تعاونی

از جمله تفاوتهای اساسی شرکت تعاونی با سایرشرکتهای تجاری درخصوص نحوی تصمیم گیری است.

در شرکتهای تعاونی ملاک تصمیم گیری اکثریت عددی اعضای تعاونی است و سرمایه هر یک از اعضا نقشی در تصمیم گیری ندارد.هرچند اکثریت عددی اکثریت سرمایه ای را دارا نباشند.بنابراین درشرکت های تعاونی هر عضو صرف نظر از میزان سرمایه صرفا دارای یک حق رای می باشد.

سرمایه شرکت های تعاونی 

در ماده ۱۶ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در تعریف سرمایه شرکت تعاونی آمده است.((سرمایه شرکت تعاونی اموال و دارایی هایی است که برای تاسیس تعاونی یا افزایش سرمایه قبلی در اختیار آن قرار می گیرد.))

بر همین اساس اعضای تعاونی علاوه بر اینکه می توانند در بدو تشکیل شرکت اموال و دارایی خود را به عنوان سرمایه به شرکت وارد نمایند،در عین حال می توانند در زمان افزایش سرمایه شرکت نیز آورده غیرنقدی خود را وارد شرکت نمایند.

درخصوص نحوی تقویم آورده غیرنقدی در قانون تعیین تکلیفی نشده است.که به نظر با توجه به اینکه شرکتهای تعاونی از بعد ماهیتی نزدیک ترین شرکت به شرکت سهامی خاص هستند.می توان با اخذ وحدت ملاک از مقررات شرکتهای سهامی خاص قائل به امکان تقویم آن از سوی شرکای شرکت در بدو تاسیس و بدون نظارت هرگونه ارگان نظارتی شد.

مضافا اینکه در قانون شرکتهای تعاونی و قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران حداقل و حداکثری برای سرمایه شرکتهای تعاونی تعیین نشده است.لذا محدودیتی در این خصوص وجود ندارد و شرکتهای تعاونی از باب کسر سرمایه در معرض انحلال قرار نمی گیرند.

سهام در شرکت های تعاونی 

سرمایه در شرکت های تعاونی به قطعات سهام به صورت مساوی تقسیم می شود.کل سهام ها بصورت بانام بوده و شرکتهای تعاونی از صدور سهام بی نام ممنوع هستند.که میزان سهام هر عضو براساس توافقات اعلامی در اساسنامه با این شرط که از یک هفتم کل سهام شرکت نباید تجاوز نماید.

انتقال سهام در شرکت تعاونی 

۱.انتقال سهم شرکت تعاونی به اختیار:

بموجب ماده ۲۲ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران ((عضو یا اعضای تعاونی می توانند با رعایت مقررات این قانون سهم خود را به سایر اعضا یا افراد جدید واجد شرایط واگذار نمایند.))

توضیح اینکه در انتقال سهم می بایست:

الف.درمقررات اساسنامه اختیار انتقال سهام از اعضاء سلب نشده باشد.(مستنبط از مفهوم مخالف ماد 20 قانون صدرالذکر) با این توضیح که انتقال اختیاری سهام عضو به عضو دیگر فقط درشرکت های تعاونی امکان پذیر است که اعضاء اختیار دارا شدن سهام نابرابر را داشته باشند.

ب.مفاد مواد 6 و 20 قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه اجرائی آن در خصوص رعایت حد نصاب حداکثرسهام اعضاء به میزان حداکثر(یک هفتم کل سرمایه)رعایت گردد.

پ.عضو جدید شرایط عضویت در شرکتهای تعاونی را وفق اساسنامه شرکت و قانون دارا باشد.

ت.انتقال سهام به غیرعضو به صورت اختیاری ممنوع است.منتقل الیه باید در فرض امکان عضویت به عضویت شرکت تعاونی جهت انتقال سهام درآیند.

۲.انتقال سهم شرکت تعاونی به صورت قهری:

انتقال سهام به غیرعضو به دو طریق صورت می پذیرد.

۱.انتقال به وراثت 

۲.انتقال به موجب حکم دادگاه:

توضیح اینکه در صورتی که انتقال سهام عضو تعاونی در قبال بدهی یا دیون وی توقیف گردد،با توجه به اینکه قانونا انتقال سهام به غیرعضو ممنوع است،طلبکار صرفا می تواند بهای سهام مزبور را طبق مقررات مربوط به بازپرداخت قیمت سهام از شرکت تعاونی دریافت دارند.

نحوه تقسیم سود در شرکت تعاونی 

برخلاف سایرشرکتهای تجاری که شرکا آزادی عمل جهت تعیین میزان سود هر یک از شرکا را جز در موارد مصرحه قانونی دارا هستند.در شرکتهای تعاونی،دولت با تصویب ماده ۲۵ قانون تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و اصلاحیه های آن ضوابط تعیین سود شرکتهای تعاونی را مشخص نموده است.در این ماده آمده است.

((سود خالص شرکت ها و اتحادیه های تعاونی در هر سال مالی به ترتیب زیر تقسیم می شود:

۱.از حداقل پنج درصد به بالا با تصویب مجمع عمومی عادی به عنوان ذخیره تعاونی به حساب ذخیره قانونی منظور می شود.(اصلاحی 05/07/1377)

۲.حداکثر پنج درصد از سود خالص به عنوان اندوخته احتیاطی به پیشنهاد هیات مدیره و تصویب مجمع عمومی عادی به حساب مربوط منظورمی گردد و نحوه مصرف آن با تصویب مجمع عمومی عادی است.

۳.چهار درصد از سود خالص به عنوان حق تعاون و آموزش به صندوق تعاون واریز می گردد.

۴.درصدی از سود جهت پاداش به اعضاء،کارکنان،مدیران و بازرسان به پیشنهاد هیات مدیره و تصویب مجمع عمومی عادی تخصیص داده می شود.

۵.پس از کسر وجوه فوق،باقی مانده سود خالص به ترتیب که در اساسنامه و شرایط ضمن عقد پذیرفته می شود تقسیم می گردد.))

موارد انحلال شرکت تعاونی 

شرکتهای تعاونی بموجب ماده ۵۴ قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران در موارد زیر منحل خواهند شد.که با مداقه در این موارد این بند دخالت دولت در تعیین مقررات بخش تعاونی بیش از پیش نمود پیدا می کند.

۱.با تصمیم مجمع عمومی فوق العاده 

۲.کاهش یافتن تعداد اعضای تعاونی  از حد نصاب مقرر قانونی یا اساسنامه بر حسب مورد در صورتیکه حداکثرظرف مدت ۳ ماه تعداد اعضا به نصاب مقرر نرسیده باشد.

۳.انقضای مدت تعیین شده در اساسنامه مربوط در صورتیکه در اساسنامه مدت تعیین شده باشد و مجمع عمومی مدت را تمدید ننماید.

۴.توقف فعالیت شرکت تعاونی بیش از یکسال بدون عذر موجه

۵.عدم رعایت قوانین و مقررات مربوط پس از ۳ اخطار کتبی در سال به وسیله وزارت تعاون برطبق آئین نامه مربوط.(منظور مقررات بخش تعاون 

۶.ورشکستگی طبق قوانین مربوط

پس از اعلام انحلال و ثبت بلافاصله در اداره ثبت محل ،تصفیه طبق قانون تجارت صورت می گیرد.

لازم به ذکر است،با توجه به حجم مطالب و پیچیدگی مقررات بخش تعاونی به فراخور موضوعات از جمله حقوق دیگر سهامداران، نحوی اخراج سهامدارن از شرکت ،اختیارات و وظایف مجامع عمومی شرکت و اعضای هیات مدیره و بازرسان و … در مقاله های مجزائی به آنها پرداخته ایم.هر چند تسلط بر این موضوعات جز با بهره مندی از خدمات وکلای متخصص در این بخش امری غیرقابل اجتناب است.