وکیل تسخیری به وکیلی گفته می شود که در صورت عدم توانایی متهم در معرفی وکیل ، از سوی دادگاه برای متهم تعیین می شود . با توجه به اینکه بیشتر افراد با قوانین کیفری کشور آشنا نیستند ، به همین دلیل باید برای احقاق حقوق خود از همراهی یک وکیل بهره مند شوند و در صورت عدم تمکن مالی از دادگاه تقاضای وکیل رایگان کنند . وکیل تسخیری مخصوص دعاوی کیفری می باشد برای دفاع از حقوق متهم توسط مرجع قضایی انتخاب می شود. در برخی از جرایم اگر خود فرد وکیل نداشته باشد و اقدام به درخواست وکیل نکرده باشد، دادگاه موظف به تعیین وکیل برای آن متهم می باشد.
وکیل تسخیری یک نهاد حمایتی قانونی به‌حساب می‌آید که به‌منظور دفاع از افرادی که در محاکمه خود وکیلی ندارند تا از آنها دفاع کند، تأسیس شده است. مواردی که می‌توان در روند پیشبرد پرونده از وکیل تسخیری استفاده نمود، در قانون به‌صورت کامل مشخص شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد . باید متذکر شد که در کنار وکیل تسخیری مفهوم دیگری به نام وکیل معاضدتی نیز داریم. در پرونده هایی که وجود وکیل در پرونده الزامی نیست افراد کم بضاعت میتوانند از وکیل معاضدتی استفاده کنند.
شرایط گرفتن وکیل تسخیری
تمام افراد نمی توانند از وکیل رایگان بهره مند شوند و تنها در صورت وجود برخی شرایط امکان استفاده از وکیل رایگان وجود دارد. در ادامه به بررسی شرایط گرفتن وکیل تسخیری پرداخته ایم :
- متهم به دلیل عدم تمکن مالی قادر به اخذ وکیل برای خود نباشد. در چنین شرایطی باید تا اولین پایان جلسه رسیدگی از دادگاه درخواست وکیل تسخیری کند. پس از انجام بررسی های لازم دادگاه برای این شخص وکیل رایگان تعیین خواهد کرد.
- در برخی موارد و جرایم مانند قتل عمد نیز اگر متهم وکیل نداشته باشد و حتی درخواست اخذ وکیل نیز ننماید، دادگاه بدون درخواست او اقدام به نصب وکیل رایگان می کند.
- در جرایمی که مجازات آن ها سلب حیات و یا حبس ابد باشد و متهم نتواند در مرحله تحقیقات مقدماتی برای خود وکیل بگیرد.
- هنگامی که مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی به جنون مبتلا شود و فرد مجنون در صورت داشتن هوشیاری نیز نتواند خود رفع اتهام کند. به ولی یا قیم او ابلاغ می شود تا در مدت زمان ۵ روز برای او وکیل گرفته و معرفی کند. در صورتی که در این مدت زمان وکیلی معرفی نشود مطابق با قانون برای وی وکیل تسخیری تعیین می شود.
- برای اطفال و نوجوانان در جرایمی که رسیدگی به آن ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است. در جرایمی که مستلزم پرداخت دیه و ارش بیش از خمس دیه کامل باشد یا جرایم تعزیری درجه شش و بالاتر اگر سرپرست یا ولی قانونی متهم برای او وکیل انتخاب نکند، در مراجع قضایی برای این طفل یا نوجوان وکیل تعیین می شود.
وکیل تسخیری رایگان
برخی از افراد بر این باورند که وکیل تسخیری و معاضدتی که از طرف دادگاه یا کانون وکلا در اختیار آن ها قرار می گیرد و حق الوکاله ای دریافت نمی کند تمام تلاش خود را برای دفاع از موکل خود انجام نمی دهد. در صورتی که این یک باور اشتباه است زیرا تمام این وکلا وکیل پایه یک دادگستری بوده و دانش و آگاهی کافی در تمامی زمینه ها دارند. همچنین با احساس مسئولیت به پیگیری پرونده هایی که با آن ها سپرده می شود می پردازند. بنابراین در جرایم سنگینی چون قتل، آدم ربایی و که متهم توان مالی برای دریافت وکیل را ندارد می تواند با خیالی آسوده از وکیل تسخیری رایگان استفاده کند تا از حقوق او به درستی دفاع شود.
موارد الزامی تعیین وکیل تسخیری
مطابق ماده 348 قانون آیین دادرسی کیفری در جرائم موضوع ماده 302 بند های (الف و ب وپ و ت ) در صورتی که متهم خود وکیل معرفی ننماید و یا وکیل وی بدون اعلام عذرموجه در دادگاه حاضر نشود تعیین وکیل تسخیری برای متهم الزامی است.
با توجه به ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری در جرائم ذیل تعیین وکیل الزامی است :
- جرایم موجب مجازات سلب حیات
- جرائم موجب حبس ابد.
- جرائم موجب مجازات قطع عضو و جنایت عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن.
- جرائم موجب مجازات تعزیری درجه 3 وبالاتر
وکیل تسخیری به درخواست متهم
مطابق ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری : متهم میتواند تا پایان اولین جلسه رسیدگی از دادگاه تقاضا نماید وکیلی برای او تعیین شود. دادگاه رسیدگی کننده به امر کیفری در صورت احراز عدم توانایی مالی متهم ، از بین وکلای حوزه قضایی و در صورت عدم امکان از نزدیک ترین حوزه قضایی، برای متهم وکیل تعیین می نماید. در صورتی که وکیل درخواست حق الوکاله نماید دادگاه حق الوکاله او را متناسب با اقدامات انجام شده، تعیین مینماید.
وکیل تسخیری در مرحله دادسرا و تحقیقات مقدماتی
مطابق تبصره 2 ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری : در جرائمی که مجازات آن سلب حیات یا حبس ابد است مانند جرایم حمل و نگهداری مواد مخدر اگر متهم در مرحله تحقبقات مقدماتی (دادسرا ) اقدام به معرفی وکیل ننماید بازپرس برای وی وکیل تسخیری تعیین مینماید.
بنابراین قانون گذار به صراحت داشتن وکیل در جرائم مستوجب مجازات سلب حیات یا حبس ابد را در مرحله دادسرا ضروری دانسته است.
وکیل تسخیری برای شاکی و بزه دیده
حسب تبصره ماده 347 قانون آیین دادرسی کیفری : هر گاه دادگاه حضور و دفاع وکیل را درخصوص بزه دیده یا قربانی جرم حتی در صورت عدم درخواست ایشان ضروری بداند وبا تشخیص دادگاه مبنی الزامی بودن حضور وکیل و عدم توانایی مالی بزه دیده، از بین وکلای حوزه قضایی و در صورت عدم امکان از نزدیکترین حوزه قضایی، برای بزه دیده وکیل تعیین می شود.
بنابراین امکان استفاده از وکیل رایگان برای شاکی نیز وجود دارد و اگر دادگاه وجود وکیل برای بزه دیده را نیز ضروری بداند و از طرفی بزه دیده تمکن مالی برای اخذ وکیل نداشته باشد، وکیل تسخیری در اختیار او قرار می دهد. تنها تفاوتی که وجود دارد این است که برای متهم در برخی موارد خاص حتی اگر خودش درخواست وکیل نکرده باشد تعیین وکیل تسخیری الزامی است ، اما چنین الزامی برای شاکی یا بزه دیده وجود بلکه با صلاحدید قاضی است .
حق الوکاله وکیل تسخیری
بسیار سوال می شود که ، هزینه یا میزان حق الوکاله ای وکیل تسخیری دریافت می کند چقدر است . باید متذکر شد که شخصی که اقدام به دریافت وکیل رایگان تسخیری کرده است هیچ تکلیفی در خصوص پرداخت هزینه ندارد..این هزینه توسط دادگاه تعیین شده و از محل اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می شود. بنابراین اگر اقدام به دریافت وکیل تسخیری کرده اید در رابطه با هزینه های آن هیچ نگرانی نداشته باشید . وکیل تسخیری حق دریافت هیچگونه مبلغی از موکل را ندارد .
تعهدات وکیل تسخیری
تعهدات وکیل تسخیری نیز همانند وکیل تعیینی بوده و تفاوتی بین آنها وجود ندارد. البته پُر واضح است که استفاده از وکیل تعیینی میتواند نتایج بهتری را برای موکل خود به ارمغان بياورد؛ زیرا قطعاً وکیلی که از جانب خود فرد انتخاب می‌شود، از تمام جهات مختلف برای وی مناسب‌تر بوده و موکل میتواند ارتباط بهتری با او برقرار کند. علاوه بر این، قطعاً سطح تخصص و توانایی وکلا نسبت به یکدیگر یکسان نبوده و فرد میتواند وکیل متبحرتری را در صورت تمکن مالی، انتخاب نماید.
نظریه مشورتی شماره 7/98/1009 اداره حقوقی در خصوص وکیل تسخیری
استعلام :
با توجه به اینکه درقانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 موارد تعیین وکیل تسخیری مشخص شده است اما در ماده 415 این قانون به اینکه وکیل تعیین شده از سوی دادگاه برای اطفال و نوجوانان تسخیری است اشاره‌ای نشده است.
الف) آیا این وکیل تسخیری محسوب می‌شود؟
ب)آیا در وکالت موضوع این ماده نیازی به اخذ قرارداد بین وکیل و موکل می‌باشد؟
ج)آیا وکیل میتواند حق‌الوکاله اخذ نماید؟
د)آیا وکیل باید تمبر باطل نماید؟
(در ماده 4 آیین‌نامه اصلاحی ماده 10 قانون تشکیل صندوق حمایت وکلا و کارشناسان دادگستری میزان حق‌الوکاله برای وکالت تسخیری یا معاضدتی دو میلیون ریال تعیین شده است.
پاسخ:
الف) اگرچه در ماده 415 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در مورد وکیل تعیین شده از سوی مرجع قضایی در فرض عدم تعیین یا عدم حضور وکیل، واژه «تسخیری» استفاده نشده است، ولی با توجه به تعیین وکیل از سوی مرجع قضایی، وکیل تعیین شده تسخیری محسوب می‌شود.
ب) مستفاد از تبصره 2 ماده 190 و مواد 348 و 415 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، تعیین وکیل تسخیری با مقام قضایی ذی ربط با لحاظ شرایط قانونی است و لذا وکلای تسخیری فاقد قرارداد وکالت با متهم یا متهمان می‌باشند و حضور آنها جهت رعایت تشریفات شکلی رسیدگی الزامی است و در حقیقت دخالت وکیل تسخیری در امر دادرسی به حکم قانون است و نه بر اساس قرارداد.
ج) وکیل تسخیری، قراردادی با موکل خود ندارد تا بتواند از او حق‌الوکاله مطالبه کند؛ اما طبق قسمت اخیر ماده 348 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 و ماده 4 آیین‌نامه اصلاح آیین‌نامه اجرایی ماده 10 قانون تشکیل صندوق حمایت وکلا و کارگشایان دادگستری مصوب 1388/2/12، حق‌الوکاله وکیل تسخیری دو میلیون ریال است که پرداخت آن طبق ماده 9 همان آیین‌نامه توسط قوه قضاییه و از طریق کانون وکلا یا مرکز امور مشاوران، وکلا و کارشناسان قوه قضاییه صورت می‌گیرد.
د) وکلای تسخیری، قرارداد حق‌الوکاله ندارند تا بر اساس آن، میزان حق‌الوکاله را قید و مبادرت به ابطال تمبر علی‌الحساب مالیاتی کنند؛ در حالی که متن ماده 103 قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی و به ویژه تمامی بندهای سه‌گانه آن ناظر به حق‌الوکاله مقرر میان طرفین یا تعیین شده برابر تعرفه مربوطه است.
