مطالبه وجه ضمانت نامه بانکی باید به نحو صحیح صورت گیرد در غیر اینصورت بانک از پرداخت وجه ضمانت نامه امتناع می نماید.لذا آگاهی ذینفع از نحوه مطالبه صحیح وجه ضمانت نامه و شرایط و مهلت مطالبه می تواند از حقوق وی محافظت نماید.در بیشتر مواقع اختلافات ضمانت نامه های مستقل با مطالبه وجه آن آغاز می شود و در واقع می توان گفت مطالبه ضمانت نامه ، مهمترین آثار اصلی سند می باشد.در صورتی که مطالبه به صورت صحیح انجام شود بانک مکلف به پرداخت وجه ضمانت نامه و متعاقبا رجوع به ضمانت خواه را دارد.در غیر اینصورت حق رجوع خود به ضمانت خواه را از دست می دهد.
نحوه مطالبه ضمانت نامه بانکی
مطالبه ضمانت نامه باید طبق قرارداد صورت گیرد و از طریق مناسبی به بانک ضامن ابلاغ شود تا دارای اثر باشد.مطالبه باید به شخص صادر کننده ضمانت نامه در محل صدور سند یا محلی که بین طرفین معین شده ارسال شود.بنابراین اولین و مهمترین شرط پرداخت ضمانت نامه ، مطالبه آن از سوی ذینفع است.
نحوه مطالبه در انواع ضمانت نامه متفاوت است که به شرح ذیل در خصوص هر یک توضیح خواهیم داد:
1-در ضمانت نامه های عند المطالبه ، پرداخت به محض اولین درخواست صورت می گیرد و نیاز به امر دیگری از قبیل ارائه اسناد نیست.
2-در ضمانت نامه های تحت عنوان با درخواست موجه ،نیازی به اثبات صحیح بودن مبنای مطالبه وجه وجود ندارد و کافی است انگیزه و دلیل مطالبه ذکر شود.
3-در ضمانت نامه های اسنادی ،پرداخت وجه مشروط به ارائه اسناد معینی است.
مقررات یکنواخت مربوط به ضمانت نامه های عندالمطالبه (URDG )مقرر نموده در مطالبه وجه ضمانت نامه ، ذینفع باید قید نماید ضمانت خواه از کدام یک از تعهداتش در رابطه پایه تخطی نموده است.
البته در بند ج ماده 15 مقررات مذکور ، این اختیار را به طرفین داده است که در ضمانت نامه خلاف این قاعده را تصریح نمایند و مطلق مطالبه را کافی بدانند.
تقاضای تمدید ضمانت نامه به جای مطالبه آن
در برخی مواقع ذینفع ضمانت نامه ، تمایل به تمدید مدت ضمانت نامه را دارد اما به جهت اینکه امکان عدم موافقت از سوی بانک و انقضای مدت اعتبار ضمانت نامه وجود دارد ، اقدام به ارائه درخواست تمدید و در صورت عدم تمدید ، پرداخت وجه را می نماید. این نحوه درخواست کاملا قانونی بوده و ایرادی نسبت به آن وارد نمی باشد. البته این درخواست در ضمانت نامه اولین درخواست موجه ، امکان پذیر است و در سایر انواع ضمانت نامه نیاز به ارائه تخلف ضمانت خواه به همراه درخواست می باشد.
در خصوص ضمانت نامه های متقابل که از طریق بانک های خارجی به بانک های ایرانی داده می شود این موضوع به صراحت لحاظ شده است.بدین صورت که در این درخواست ها قید می شود که بانک خارجی مکلف به تمدید ضمانت نامه است در صورت عدم امکان تمدید ، بدون نیاز به مطالبه جدید ، وجه ضمانت نامه را پرداخت نماید.
وسیله مطالبه وجه ضمانت نامه
درخواست مطالبه وجه ضمانت نامه باید به بانک اطلاع داده شود .به طور معمول در ضمانت نامه وسیله مطالبه مشخص میگردد. در این صورت ذینفع نمی تواند از وسیله دیگری برای ابلاغ درخواست استفاده نماید و گرنه درخواست فاقد اثر می باشد. چنانچه در ضمانت نامه وسیله مطالبه پیش بینی نشده باشد می توان به هر طریقی درخواست را ارسال نمود.
در صورتی که در ضمانت نامه قید شده باشد مطالبه به صورت درخواست کتبی انجام شود ، درخواست کتبی شامل نوشته کاغذی و انواع داده پیامهای الکترونیکی می باشد. و با هر یک از این روش ها مطالبه شود شرط مکتوب بودن محقق گردیده و با رعایت شرایط قانونی مثبت مطالبه هست.
مخاطب مطالبه وجه ضمانت نامه بانکی
تقاضای پرداخت وجه ضمانت نامه از بانک صادر کننده ضمانت نامه به عمل می آید . و درخواست کتبی و اسناد پیوست باید در اقامتگاه صادر کننده به وی ارائه شود .طبق بند 1 قسمت الف ماده 14 مقررات یکنواخت ضمانت نامه های عندالمطالبه ، مطالبه باید در محل صدور ضمانت نامه یا هر محل دیگری که در سند تعیین گردیده به عمل آید.
در صورتی که بانک صادر کننده دارای شعب متعدد باشد ، تقاضای پرداخت به شعبه صادر کننده ضمانت نامه ارائه می شود. اسناد بین المللی نیز تاکید بر ارسال مطالبه به محل صدور ضمانت نامه دارند. در بند الف ماده 3 مقررات یکنواخت ضمانت نامه های عندالمطالبه ، شعب بانک ضامن در کشورهای مختلف را به عنوان واحدهای جداگانه تلقی نموده است و در بند ج ماده 20 همین مقررات بیان گردیده که پرداخت وجه در شعبه یا واحدی که ضمانت نامه را صادر کرده یا در محل دیگری که در سند ضمانت نامه مقرر شده صورت می پذیرد.
مهلت مطالبه وجه ضمانت نامه
مهلت مطالبه وجه ضمانت نامه بستگی به این دارد که در ضمانت نامه مدت تعیین شده باشد یا خیر.
1-در مواردی که مدت نامحدود است ، ضمانت نامه صادره نیز دارای مدت نمی باشد. در قانون کشور فرانسه ضمانت نامه های با مدت نا معین از سوی هر یک از طرفین قابل فسخ است.لذا در صورت تبعیت ضمانت نامه از قانون فرانسه ، امکان فسخ قرارداد از سوی بانک وجود دارد . البته این اقدام مشروط به اخطار قبلی به ذینفع می باشد به نحوی که وی فرصت مطالبه ضمانت نامه را در این مدت داشته باشد.
در قانون ایران عدم ذکر مدت در قرارداد زمانی موجب بطلان قرارداد می شود که منجر به جهل به موضوع معامله شود . در ماده 8 دستورالعمل ناظر بر ضمانت نامه بانکی مصوب1393/02/09 شورای پول و اعتبار ، درج مدت در ضمانت نامه الزامی است.
مهلت مطالبه در ضمانت نامه های بدون مدت به محض درخواست ذینفع می باشد اما در صورتی که ذینفع نسبت به بازگرداندن ضمانت نامه به بانک و اعلام خاتمه آن اقدام ننماید بانک می تواند از طریق مراجعه به دادگاه تقاضای ابطال ضمانت نامه را بنماید.
2-در ضمانت نامه های دارای مدت ، مطالبه باید پیش از انقضای مدت صورت گیرد و نمی توان ضمانت نامه را پس از خاتمه مدت ضمانت نامه مطالبه نمود.
مهلت مطالبه ضمانت نامه متقابل
با توجه به استقلال میان ضمانت نامه مستقیم و متقابل ، مدت اعتبار این دو سند می تواند از یکدیگر متفاوت باشد.در واقع باید مدت ضمانت نامه متقابل قبل از ضمانت نامه مستقیم باشد تا در صورت پرداخت وجه ضمانت نامه مستقیم فرصت کافی برای رجوع به ضامن متقابل وجود داشته باشد.در صورتی که مدت ضمانت نامه متقابل طولانی تر از ضمانت نامه مسنقیم باشد به نظر برخی از حقوقدانان درصورت انقضای مدت اعتبار ضمانت نامه مستقیم ، ضمانت نامه متقابل هم منقضی می شود .چنانچه ضمانت نامه متقابل بدون مدت باشد ،دادگاه می تواند بر مبنای اعتبار ضمانت نامه مستقیم ، حکم بر بی اعتباری ضمانت نامه متقابل صادرنماید.در حالتی که ضمانت نامه مستقیم و ضمانت نامه متقابل همزمان خاتمه یابند و ذینفع ضمانت نامه مستقیم در آخرین لحظه نسبت به مطالبه اقدام نماید ، به ضامن ضمانت نامه مستقیم مهلت مناسبی داده می شود تا بتواند ضمانت نامه متقابل را مطالبه نماید.
زمان تحقق مطالبه وجه ضمانت نامه
طبق ماده 14 مقررات یکنواخت ضمانت نامه های عندالمطالبه درخواست پرداخت وجه و اسناد مربوطه باید پیش از خاتمه اعتبار ضمانت نامه به ضامن ارائه شود. در سیستم بانکداری ، ارسال و دریافت پیام ها در هر زمان حتی روزهای تعطیل صورت می گیرد اما طبق مقررات بین المللی تضمین ها در صورت دریافت تقاضای پرداخت وجه پس از پایان ساعات اداری چنین فرض می شود که این تقاضا در روز بعد صورت گرفته است.
در بند الف ماده 12 کنوانسیون آنسیترال نیز مقرر گردیده چنانچه موعد انقضای ضمانت نامه در محلی که بانک ضامن مستقر است مصادف با روز تعطیل باشد ، ضمانت نامه در اولین روز کاری پس از این روز منقضی می شود.
مطالبه وجه ضمانت نامه های ارزی
در قراردادهای بین المللی جهت ضمانت اجرای حسن انجام کار ضمانت نامه های ارزی صادر می شود. در صورت عدم ایفای تعهدات طرف خارجی ، وجه ضمانت نامه ارزی پس از مطالبه ذینفع به حساب سپرده موقت واریز می گردد . چنانچه ذینفع درخواست نماید که از محل ضمانت نامه مطالبه شده کالای خدماتی را وارد کند افتتاح اعتبار اسنادی یا ثبت سفارش جهت واردات کالا یا خدمات تا سقف مبلغ ضمانت نامه بلامانع است .البته با رعایت کامل مقررات صادرات و واردات و دستورالعمل های بانک مرکزی و انجام مراحل ثبت سفارش و خدمات.
اگر تقاضای واردات کالا ارائه نشود وجه ارزی ضمانت نامه به حساب بانک مرکزی واریز و معادل ریالی آن به نرخ روز مطالبه وجه ضمانت نامه به ذینفع پرداخت می شود. در صورتی که تمام یا بخشی از وجه اعتبار اسنادی یا ثبت سفارش برات اسنادی مرتبط با ضمانت نامه مطالبه شده از محل اعتبار دستگاه های اجرایی دولتی تامین شده باشد معادل ریالی سهم مربوطه از وجه ضمانت نامه مطالبه شده با توجه به نسبت های پرداخت وجه اسناد باید به حساب خزانه واریز شود.اما اگر ارز اعتبار اسنادی یا ثبت سفارش براتی موضوع ضمانت نامه از محل ارز متقاضی تامین شده و یا اینکه ضمانت نامه فاقد اعتبار اسنادی و قرارداد و یا نرخ ارز مورد عمل باشد با مطالبه وجه ضمانت نامه بنا به انتخاب متقاضی می توان عین ارز و یا نرخ روز آن را به حساب وی واریز نمود.
