اخلال در نظم دادگاه به معنای هرگونه هیاهو، جنجال، درگیری، گفتار یا رفتاری است که تشریفات رسیدگی در دادگاه را برهم زند، رسیدگی را با تاخیر و وقفه مواجه سازد یا سبب انحراف جریان رسیدگی و برهم خوردن نظم حاکم بر جلسه رسیدگی در دادگاه حقوقی یا کیفری شود. به عبارت دیگر، اخلال در نظم دادگاه هرگونه عمل یا گفتاری که روال معمول رسیدگی در دادگاه را به هر دلیلی مختل و باعث بهم ریختن نظم دادگاه اعم از حقوقی و کیفری شود، محسوب می‌شود. قانونگذار در ماده 354 آیین دادرسی کیفری و ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی به موضوع اخلال در نظم دادگاه و ضمانت اجرای آن پرداخته است . تعریف دقیقی از اخلال در نظم دادگاه در قانون ارائه نشده است و تشخیص این موضوع بر عهده قاضی است.
به عنوان مثال، هرگونه اقدامی که باعث تاخیر ناشی از گفت‌و‌گوهای بی‌ربط، نادرست یا آزاردهنده شود، ممکن است به عنوان اخلال در نظم دادگاه در نظر گرفته شود. همچنین، هر گونه توهین به قاضی یا دیگر اشخاص حاضر در دادگاه نیز ممکن است به عنوان اخلال در نظم دادگاه در نظر گرفته شود.
ضمانت اجرای اخلال در نظم دادگاه
ضمانت اجرای اخلال در نظم دادگاه ، در دادگاه های کیفری و حقوقی با توجه به این که هر کدام در قوانین جداگانه ای آمده است کمی متفاوت است . بنابراین حکم اخلال در نظم دادگاه کیفری و حقوقی را جداگانه بررسی خواهیم کرد .
- ضمانت اجرای اخلال در نظم دادگاه کیفری
به موجب ماده 354 قانون آیین دادرسی کیفری، در دعاوی کیفری، تدابیری برای مقابله با اخلال در نظم دادگاه در نظر گرفته شده است. ضمانت اجرا و نحوه برخورد قاضی با شخص مخل نظم دادگاه با توجه به وضعیت شخص متفاوت خواهد . یعنی اگر مخل از اصحاب دعوا باشد یا از اشخاص غیر مرتبط با پرونده و یا وکیل به موجب ماده 354 قانون آیین دادرسی کیفری حکم هر کدام متفاوت خواهد بود .
— اخلال از سوی اشخاص غیر مرتبط با پرونده نظیر تماشاچی
اگر اخلال کننده، فردی غیر از اصحاب دعوا و وکلای آنها باشد مانند تماشاچی و یا همراهان اصحاب دعوا ، رئیس دادگاه می‌تواند او را از محکمه اخراج کند.
—اصحاب دعوی اعم از شاکی و متهم
اگر اخلال‌کننده یکی از اصحاب دعوا باشد، رئیس دادگاه مجاز به صدور دستور حبس او از یک تا پنج روز است که پس از جلسه رسیدگی فوراً اجرا می‌شود
—وکلای مدافع طرفین
اگر اخلال‌کننده وکیل اصحاب دعوا باشد، ابتدا توسط دادگاه، تذکر داده می‌شود و در صورت عدم توجه به تذکر، اخراج شده و به دادسرای انتظامی وکلا معرفی می‌گردد.
-
ضمانت اجرای اخلال در نظم دادگاه حقوقی
حکم اخلال در نظم دادگاه های حقوقی به موجب ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی کمی نسبت به دادگاه کیفری متفاوت است .
اگر برهم‌زننده نظم دادگاه شخصی غیر از اصحاب دعوا یا وکلای آنان باشد، دادگاه مخیّر است که دستور اخراج آنها از جلسه را صادر کند و یا تا بیست و چهار ساعت حکم به حبس آنان بدهد.
اگر ایجاد‌کننده اخلال در نظم دادگاه حقوقی اصحاب دعوا یا وکلای آنان باشند، حکم قانونی بهم‌زدن نظم دادگاه در خصوص آنان حبس از یک تا پنج روز خواهد بود که این حکم فوراً اجرا می‌شود. دستور دادگاه در این فرض، قطعی و غیر قابل اعتراض است و بلافاصله بعد از جلسه رسیدگی اجرا می‌شود.
اخلال در نظم دادسرا
اخلال در نظم دادسرا و شعب بازپرسی و دادیاری با توجه به این عنوان دادگاه به این واحد های دادسرا تعلق نمیگیرد و دادسرا و دادگاه نهادی حقوقی جداگانه ای هستند و مشمول ماده 354 قانون آیین دادرسی کیفری و ماده 101 آیین دادرسی مدنی نمی شوند .
همچنانکه پیشتر گفته شد اگر بهم زدن نظم در دادگاه رخ دهد، بسته به اینکه آیا اصحاب دعوا یا وکلای آنها نظم را برهم زده‌اند یا افراد دیگر حاضر در دادگاه، مثل شهود و تماشاچیان، برهم زننده نظم باشند، و همچنین بسته به اینکه این اتفاق در دادگاه حقوقی یا کیفری اتفاق افتاده باشد، ماده 101 و 354 قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری معین کننده تکلیف قاضی برای اعمال تدابیری چون اخراج یا حبس می‌شود.
اما اگر بهم زدن نظم در دادسرا اتفاق بیفتد، امکان حبس یا اخراج از جلسه وجود ندارد. در این حالت، بازپرس یا دادیار ملزم به ایجاد نظم و اتخاذ تدابیر لازم برای پیشبرد جلسه تحقیقات است. البته در قضات دادسرا می تواند از ضابط قضایی ( پلیس ) برای ایجاد نظم کمک بگیرند . اگر اعمال ارتکابی برهم‌زننده نظم جرم باشد، ماده 89 قانون آیین دادرسی کیفری امکان شروع تحقیقات را برای بازپرس فراهم می‌کند. اما بازپرس باید فوراً اطلاعات مرتبط با وقوع جرم و جزئیات آن را به دستان دستیار وکیل‌العمل ارسال کند و تحقیقات را صرفاً پس از دستور دادستان ادامه دهد.
نکته :
باید توجه داشت، مستفاد از ماده 345 قانون آیین دادرسی کیفری، چنانچه اعمال ارتکابی موجب اخلال در نظم دادگاه، واجد وصف کیفری باشند (نظیر بهم زدن نظم دادگاه با توهین و الفاظ رکیک )، علاوه بر موارد اخراج یا حبس تا پنج روز به جهت اخلال ، مجازات قانونی جرم ارتکابی حسب مورد مجازات فحاشی و توهین نیز در خصوص ایجاد کننده اخلال در نظم دادگاه، اعمال خواهد شد.
نظریه مشورتی در خصوص اخلال در نظم دادگاه
در خصوص حکم مندرج در ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی چنانچه احدی از اصحاب دعوا به خاطر ایجاد اختلال در نظم دادگاه، به دو روز حبس محکوم شود مرجع مجری حکم اجرای احکام است یا قاضی صادرکننده حکم حبس به لحاظ ایجاد اختلال در نظم جلسه دادگاه؟
نظر هیات عالی
اجرای احکام کیفری از جمله اجرای حکم حبس موضوع ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی سال 1379 باید به وسیله اجرای احکام کیفری و ضابطین دادگستری به موقع اجرا گذاشته شود. اجرای احکام موظف است این حکم را به فوریت اجرا و نظارت کند که محکوم علیه بیش از حکم مقرر در حبس نباشد. بنابراین، نظر اکثریت تأیید می‌شود.
نظر اکثریت
نظر به اینکه به موجب ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی در صورت اخلال در نظم جلسه دادگاه قانونگذار قید کلمه حکم به حبس را آورده در حالی که در خصوص اخراج قید دستور را لحاظ کرده است. بنابراین، حکم به حبس باید از طریق اجرای احکام کیفری اجرا شود چون هر حکمی به وسیله اجرای احکام کیفری اجرا می‌شود.
نظر اقلیت
گرچه قانونگذار در ماده 101 قانون آیین دادرسی مدنی قید کلمه حکم را آورده ولی به معنای واقعی و حقوقی که عبارت از اینکه قاطع دعوا باشد نیست و فلسفه وضع این ماده حفظ نظم جلسه دادگاه است به همین دلیل حکم مذکور فوراً اجرا می‌شود و خود دادگاه رأساً با دستور بازداشت در واقع حکم را اجرا کرده است و نیازی به ارسال پرونده به اجرای احکام نمی‌باشد.
