طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج ، در فرضی است که ادامه زندگی برای زوجه مشقت بار شده و تحمل این صعوبت و سختی برای وی مشکل باشد، به دادگاه مراجعه کرده و الزام زوج به مطلقه نمودن خود را می نماید. هم باید در نظر داشت که به هر روی در هر زندگی مشترک فراز و نشیب و پستی و بلندیهایی وجود دارد و زندگی از مجموع تلخی ها و شیرینی ها تشکیل می شود، لذا هر سختی را نمی توان عسر و حرج دانست، چراکه ورود برخی مشکلات به زندگی اجتناب ناپذیر است.
مستندات قانونی جهت طرح دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
- مواد ۱۱۳۰، ۱۱۳۷، ۱۱۴۰، ۱۱۴۱، ۱۱۴۲، ۱۱۵۰، ۱۱۵۱ و ۱۱۵۵ قانون مدنی
- مواد ۴ و ۱۲ و ۲۴ الی ۳۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱
- مواد ۱۱ الی ۲۱ و ۵۷ الی ۶۵ آیین نامه اجرایی قانون حمایت خانواده مصوب 27/11/1393
شرایط طرح دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
در صورت امضای شروط ۱۲ گانه سند ازدواج ، توسط زوج و وقوع زن در عسر و حرج ، زوجه دارای دو حق خواهد بود. یکی حق قانونی مندرج در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و دیگری تعهد قراردادی و تخلف از شرط ضمن عقد نكاح ، که در فرض اخیر، امکان طرح دعوای طلاق به جهت تخلف زوج از شروط مندرج در نکاحنامه نیز برای وی وجود دارد.. بنابراین او مختار خواهد بود از هر کدام از این دو حق استفاده نماید. که در صورت طرح دعوا به جهت عسر و حرج احراز شرایط زیر توسط دادگاه ضروری است.
- احراز رابطه زوجیت با ضمیمه نمودن تصویر سند نکاحیه
- به وجود آمدن دو شرط اساسی : الف. وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت شدید همراه سازد. ب. تحمل آن عرفاً برای زوجه مشکل باشد.
مصادیق دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
برخی از مصادیق عسر و حرج در تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی آمده است که حصری نبوده بلکه جنبۀ تمثیلی دارد . از جمله :
- ترک زندگی خانوادگی توسط زوج به مدت حداقل ۶ ماه
- اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر
- ضرب و شتم ، توهین و دشنام یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج
- ابتلاء زوج به بیماریهای صعب العلاج روانی
- طرح پرونده های متعدد حقوقی فی مابین زوجین و مراجعه آنها به مراجع قضایی
- بذل میزان قابل توجهی از حقوق مالی توسط زوجه
نمونه دادخواست طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
با توجه به فنی و تخصصی بودن دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج و دیدگاه ها و رویه های متفاوت قضایی دادگاه های خانواده ، امکان ارائه نمونه دادخواست واحد برای طرح این قبیل دعاوی وجود ندارد. مضافا اینکه ، به جهت ممانعت از تضییع حقوق اصحاب دعوا ، بهره مندی از خدمات وکیل متخصص خانواده امری لازم و غیرقابل اجتناب است.
بر همین اساس موسسه حقوقی آبان با بهره مندی از وکلای متخصص در زمینه های مختلف حقوقی، آمادگی کامل خود را جهت ارائه خدمات مشاوره و قبول وکالت در این بخش را اعلام می نماید.
نحوه رسیدگی دادگاه به دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
پس از تشکیل جلسه دادرسی ، دادگاه با استماع اظهارات طرفین دعوا و ملاحظه اسناد و مدارک ابرازی و در صورت لزوم انجام تحقیقات محلی، دریافت گزارش از کلانتری ، استماع شهادت شهود و غیره ، نسبت به احراز واقعیت امر اقدام می نماید.
در صورت پذیرش اولیه دعوا، دادگاه قرار ارجاع امر به داوری صادر می کند. تا موضوع صرفاً از جهت ایجاد صلح و سازش به داوران ارجاع شود. طرفین باید ظرف یک هفته داور خود را که از اقارب متأهل و حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد به دادگاه معرفی نمایند.
در صورت نبود فرد واجد شرایط ، زوجین می توانند افراد دیگری را معرفی کنند و در صورت عدم معرفی، دادگاه خود یا به درخواست هر یک از زوجین، به تعیین داور مبادرت می کند. ( تنها موردی که به داوری ارجاع نمی شود، طلاق توافقی است که نیاز به رجوع به مشاور قبل از تقدیم دادخواست دارد. )
در صورت عدم توفیق در ایجاد صلح و سازش بین زوجین و در صورت احراز شرایط گفته شده، دادگاه حکم بر الزام زوج به مطلقه نمودن زوجه صادر می کند و نه گواهی عدم امکان سازش.
دادگاه مکلف است، ضمن رأی خود در خصوص کلیه حقوق مالی زوجه (اعم از مطالبه مهریه ، نفقه، اجرت المثل ، جهیزیه و غیره نیز اظهار نظر کند.
مهلت اعتبار حکم طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
مدت اعتبار حکم طلاق ۶ ماه پس از ابلاغ رأی فرجامی یا انقضای مهلت فرجام خواهی است.
طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج چه نوع طلاقی است؟
نوع طلاق به جهت عسر و حرج ، از نوع بائن محسوب می شود و رجوع مرد موضوعاً منتفی است. زیرا نوعی نقض غرض محسوب می شود. یعنی نمی توان تصور کرد که از یک طرف، مرد را به اجبار ملزم به مطلقه نمودن زن کرد و از طرف دیگر به او حق داد، با رجوع خود حکم دادگاه را ملغی الاثر کند.
بنابراین، این گونه می توان گفت، که کلاً طلاقها به حکم دادگاه ، طلاق قضایی از نوع بائن هستند؛ مگر در مورد غایب مفقودالاثر.
هرچند در عمل زنها در طلاق به دلیل عسر و حرج ، به جهت کراهتی که نسبت به مرد دارند تمام یا قسمتی از حقوق مالی خود را می بخشند، که در این حالت طلاق خلع محسوب شده و به تصریح ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی طلاق خلع نیز از نوع بائن به شمار می آید و این اشکال نیز برطرف می شود.
اداره حقوقی قوه قضائیه نیز در نظریه مشورتی شمارهٔ ۷/۱۴۰۱/۲۷۸ مورخ ۱۴۰۱/03/1401 در این زمینه بیان داشته است. (… در این مورد نیازی نیست که زوجه الزاماً مبادرت به بذل مال نماید؛ در صورت بذل مال نیز صیغهٔ طلاق از نوع خلع است، که زیر مجموعه ای از طلاق بائن است .)
نکات کاربردی :
- طلاق خلع ، یعنی زن به دلیل کراهتی که نسبت به شوهر دارد در مقابل مـالـی کـه بـه او می دهد طلاق بگیرد. اعم از اینکه مال کمتر یا بیشتر از مهریه باشد.
- اگر کراهت از هر دو طرف باشد، به آن طلاق مبارات می گویند.
- اگر طلاق به صورت توافقی یا به درخواست مرد باشد، دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می کند.
آیا خیانت توسط شوهر از مصادیق عسر و حرج است؟
در رویه جاری دادگاه های خانواده، صرف خیانت زوج یا ارتباط نامشروع توسط وی ( نه به صورت مستمر ) از موارد عسر و حرج زوجه نمی باشد، اما با توجه به شرایط و موقعیت زوجه میتواند از موارد بند ۹ سند نکاحیه باشد.(محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم )، لذا در صورت اثبات این قضیه در دادگاه زن می تواند وکالتاً از طرف مرد تقاضای طلاق بدهد.
آیا عسر و حرج زوجه فقط در نکاح دائم مصداق دارد یا اینکه در نکاح موقت نیز باعث انحلال نکاح میشود؟
قاعده نفی عسر و حرج ؛ قاعده ای عام است و به نکاح دائم اختصاص ندارد. از این رو دادگاه می تواند با احراز عسر و حرج زوجه موقت ، حکم به بذل مدت یا انحلال نکاح نماید. هر چند قانون در این باره ساکت است. فتوای برخی از فقهای معاصر نیز مؤید این نظر است.
اگر به صورت همزمان در یک دادخواست، دعوای طلاق از طرف زن به جهت عسر و حرج و نیز تخلف از شروط نکاحنامه مطرح شود، تکلیف دادگاه چیست؟
در این خصوص اتفاق نظر واحدی در رویه قضایی وجود ندارد.
اداره حقوقی قوه قضاییه نیز به موجب نظریه مشورتی شماره ۱۷۵۲ /۷/۹۶ مورخ 01/08/1396 در این خصوص اعلام داشته است:
اولا: در فرضی که زوجه دادخواست خود را مبنی بر صدور حکم طلاق به عسر و حرج و نیز طلاق به استناد تخلف از شروط ضمن عقد نکاح تقدیم نموده است، گرچه در موارد عسر و حرج، دادگاه حکم طلاق و در موارد احراز تخلف از شروط ضمن عقد نکاح، حكم احراز وکالت در طلاق صادر می کند و در صورت اخیر با اقدام زوجه، برابر وکالت محقق شده، امکان صدور گواهی عدم امکان سازش فراهم می شود.
در نتیجه دوخواسته متفاوت، به موجب یک دادخواست مطرح شده است، که ارتباط کامل نیز با هم ندارند. اما با عنایت به ماده ۸ قانون حمایت خانواده، رسیدگی توام به این دو خواسته با منع قانونی مواجه نیست.
ثانیا: چنانچه زوجه هم استحقاق صدور حکم طلاق به لحاظ عسر و حرج داشته و هم شرط مندرج در عقدنامه وی محقق باشد، صدور حکم نسبت به هر دو مورد، فاقد اشکال است. این صورت زوجه از هریک از دو حکم می تواند استفاده نماید.
مرجع صالح به رسیدگی به دعوای طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
دادگاه صالح جهت رسیدگی به درخواست طلاق، دادگاه خانواده محل اقامت زوج است، اما مادهٔ ۱۲ قانون حمایت خانواده استثنائاً به زن اختیار داده است تا وی بتواند در محل سکونت خود نیز طرح دعوا کند.
نحوه اجرای حکم طلاق به درخواست زن به جهت عسر و حرج
مدت اعتبار حکم طلاق ۶ ماه پس از ابلاغ رأی فرجامی یا انقضای مهلت فرجام خواهی است. زوجه مکلف است، حداکثر ظرف ۶ ماه از تاریخ ابلاغ رأی فرجامی یا انقضای مهلت فرجام خواهی حکم صادره را به دفترخانه طلاق تحویل بدهد. در غیر این صورت حکم صادره ملغی الاثر می شود و در صورت صلاحدید می تواند مجدداً دادخواست بدهد.
اما اگر در مهلت ۶ ماهه تحویل دفترخانه شود، اگر زوج پس از اخطار سردفتر حاضر شود صيغة طلاق در حضور او خوانده میشود والا چنانچه حاضر نشود، صیغه طلاق با نمایندگی سردفتر از طرف دادگاه در غیاب وی جاری می شود. ارائه گواهی پزشک ذی صلاح در مورد وجود جنین یا عدم آن به سردفتر قبل از ثبت طلاق، مگر اینکه زوجین اتفاق نظر داشته باشند، که زوجه باردار است که در این صورت سردفتر اقرار آنها را در سند ازدواج قید می نماید.
