تضمین تعهدات در قراردادهای پیمانکاری

تضمین تعهدات در قراردادهای پیمانکاری از نظر حقوقی عبارت است از تعهد شخصی در مقابل شخص دیگر جهت پرداخت دین مدیون به داین یا اعتماد کردن به داین جهت پرداخت دین توسط مدیون به هر نحو ممکن. منشأ این امر می‌تواند از عقد ضمان و یا هر یک از عقود دیگر به صورت مستقل یا شرط ضمن عقد نشأت بگیرد. پیمانکار و کارفرما در قرارداد پیمان، تعهداتی دارند که برای انجام تعهدات، ملزم به دادن ضمانت نامه می باشند. هدف از تضمین تعهدات در قرارداد پیمانکاری این است که در صورت وارد شدن خسارت به کارفرما یا پیمانکار بتوان آن را با سهولت بیشتر جبران کرد. 

تضمین تعهدات به طور معمول و به موجب شرایط عمومی پیمان ناظر بر تعهدات پیمانکار در مواقع فسخ قرارداد پیمانکاری و خاتمه قرارداد پیمانکاری می باشد. تضمین تعهدات در قرارداد پیمانکاری در شرایط عمومی پیمان، دو نوع تضمین به صورت شروط ضمن عقد بر دوش پیمانکار نهاده شده که یکی در ماده ۳۴ تحت عنوان «تضمین انجام تعهدات» و دیگری در ماده ۳۵ به نام «تضمین حسن انجام کار» پیش‌بینی شده است. که در ادامه به تفصیل راجع به آن صحبت خواهد شد .

انواع تضمین تعهدات در قراردادهای پیمانکاری 

• تضمین انجام تعهدات 

منظور از انجام تعهدات آن است که پیمانکار به تعهداتی که در شرایط عمومی پیمان بر ذمه اوست، عمل کند. مسلماً انجام ندادن تعهدات از سوی پیمانکار، یا به صورت تاخیر و یا به شکل نقض، ممکن است نمودار شود. در صورت تحقق هر یک از آن دو، کارفرما می‌تواند هم مطالبات خود را از پیمانکار از هر منشایی که باشد وصول کند و هم در صورت نقض کلی، پیمانکار حق دارد برابر مفاد ماده ۴۶ شرایط عمومی پیمان به فسخ پیمان مبادرت نماید. اما چون در اثر حدوث این عوامل ممکن است کارفرما از نظر مالی دچار خسران شود، لذا در ماده ۳۴ شرایط عمومی پیمان چنین تمهید شده که ضمانت اجرایی مطمئنی برای جبران خسارت کارفرما پیش‌بینی شود. پس پیمانکار تعهدات مربوط به انجام به موقع کارها و نقض نکردن پیمان را به وسیله ماده ۲۴ شرایط عمومی پیمان در برابر کارفرما تضمین می‌کند.

ماده 34 شرایط عمومی پیمان مقرر داشته است :  موقع امضای پیمان، برای تضمین انجام تعهدات ناشی از آن، پیمانکار باید ضمانت‌نامه ای معادل 5 درصد مبلغ اولیه پیمان صادر شده از طرف بانک مورد قبول کارفرما و طبق نمونه ای که ضمیمه اسناد مناقصه بوده است، تسلیم کارفرما کند. ضمانت‌نامه یاد شده باید تا یک ماه پس از تاریخ تحویل موقت موضوع پیمان معتبر باشد. تا هنگامی که تحویل موقت انجام نشده است، پیمانکار مکلف است برای تمدید ضمانت‌نامه یاد شده اقدام نماید. و اگر تا 15 روز پیش از انقضای مدت اعتبار ضمانت‌نامه پیمانکار موجبات تمدید آن را فراهم نکرده است کارفرما حق دارد که مبلغ ضمانت‌نامه را از بانک ضامن دریافت کند و وجه آن را به جای ضمانت‌نامه، به رسم وثیقه نزد خود نگه دارد. کارفرما تضمین انجام تعهدات را پس از تصویب صورت مجلس تحویل موقت، با توجه به تبصره 1 این ماده آزاد است.
تبصره 1. حداکثر تا یک ماه بعد از تحویل موقت، آخرین صورت وضعیت موقت طبق ماده 37، بدون منظور داشتن مصالح پای کار تنظیم می‌شود. هرگاه بر اساس این صورت وضعیت، پیمانکار بدهکار نباشد یا جمع بدهی او نصف کسور تضمین حسن انجام کار کمتر باشد ضمانت‌نامه انجام تعهدات بی‌درنگ آزاد می‌شود. ولی هرگاه میزان بدهی پیمانکار، از نصف کسور تضمین حسن انجام کار بیشتر باشد، ضمانت‌نامه انجام تعهدات بر حسب مورد طبق شرایط تعیین شده در ماده 40 یا 52 آزاد می‌شود.
تبصره 2. در صورتی که تمام یا قسمتی از تضمین انجام تعهدات، به صورت نقد نزد کارفرما باشد، با رعایت مقررات، به جای ضمانت‌نامه بانکی از انواع دیگر اوراق بهادار استفاده شود، چگونگی گرفتن تضمین و استرداد آن در هر مورد، طبق شرایطی است که در این پیمان برای ضمانت‌نامه بانکی تعیین شده است.

• تضمین حسن انجام کار

تضمین حسن انجام کار که در ماده ۳۵ شرایط عمومی پیمان تمهید شده، در اصل با تضمین انجام تعهدات متفاوت است. زیرا به موجب بند (الف) ماده ۱۸ شرایط عمومی پیمان، پیمانکار مسئولیت کامل حسن اجرای کارهای موضوع پیمان را طبق اسناد و مدارک پیمان پذیرفته و عهده‌دار شده است. چنین تعهدی سوای از انجام تعهدات پیمان است. یعنی پیمانکار تعهدات مندرج در پیمان را باید به موقع انجام دهد و از اجرای کامل تعهدات خود نیز سرباز نزند، اما ممکن است اجرای کارهای وی – علی‌رغم انجام تعهدات – ناقص یا بی‌کیفیت باشد. برای اینکه پیمانکار به این تعهدات خویش نیز عمل کند، با مکانیزم پیش‌بینی شده در ماده ۳۵ شرایط عمومی پیمان، پرداخت مبلغی را جهت جلوگیری از نقض احتمالی تعهد مزبور در مقابل کارفرما عهده‌دار می‌شود.

ماده ماده 35 شرایط عمومی پیمان مقرر داشته است : از مبلغ هر پرداخت به پیمانکار،معادل 10 درصد به عنوان تضمین حسن انجام کار کسر و در حساب سپرده نزد کارفرما نگاهداری می‌شود. نصف این مبلغ پس از تصویب صورت وضعیت قطعی طبق ماده 40 و نصف دیگر پس از تحویل قطعی، با رعایت مواد 42 و 52، مسترد می‌گردد.
تبصره- پیمانکار می‌تواند،وجوه سپرده تضمین حسن انجام کار را طبق دستورالعمل نافذ در زمان ارجاع کار که شماره و تاریخ آن در اسناد و مدارک پیمان درج شده است،دریافت کند.

• تضمین پیش‌پرداخت

تضمین پیش‌پرداخت با توجه به اینکه پرداخت پیش‌پرداخت به پیمانکار قبل از شروع به اجرای عملیات موضوع پیمان و صرفاً به منظور تقویت بنیه مالی وی صورت می‌پذیرد و این احتمال وجود دارد که پیمانکار پس از دریافت پیش‌پرداخت از انجام عملیات موضوع پیمان خودداری نماید، لذا پیمانکار مکلف به تسلیم تضمین معتبر به کارفرما در ازای پیش‌پرداخت می‌گردد. این تضمین پس از استهلاک کامل پیش‌پرداخت به پیمانکار مسترد می‌گردد.

نوع تضامین در اجرای تعهدات قراردادهای پیمانکاری

• ضمانت‌نامه بانکی
  

   

ضمانت‌نامه بانکی در قراردادهای پیمانکاری یک تعهد قراردادی است که بانک تعهد پرداخت آن را می‌کند و هدف از آن پرداخت مبلغ معینی وجه نقد به بستانکار است. در صورتی که بدهکار متعهد پیمانکار و مانند آن‌ها از انجام تعهدی که پایه قرارداد با بستانکار پذیرفته است، کوتاهی کند، به شخص متعهد (پیمانکار) که از بانک درخواست ضمانت‌نامه می‌کند، درخواست کننده متعهدله (کارفرما) که ضمانت‌نامه به نفع او صادر شده و به او تسلیم می‌شود، ذینفع ضمانت‌نامه گوییم. در قریب به اتفاق قراردادهای پیمانکاری ضمانتنامه بانکی به عنوان تضمین گرفته می شود . ویژگی این ضمانت‌نامه‌های بانکی این است که بانک به محض درخواست پرداخت وجه ضمانت‌نامه از طرف ذی‌نفع، مکلف به پرداخت است، حتی اگر قرائن و اوضاع و احوال نشان دهند که بدهکار اصلی طرف قرارداد از انجام تعهد خود کوتاهی نکرده و یا آنکه خود ذی‌نفع طبق قرارداد قصور و کوتاهی کرده است .

• سفته و چک

سفته یا فته طلب سندی است که به موجب آن امضاء کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین و یا به حواله‌کرد آن شخص کارسازی نماید (ماده ۳۰۷ قانون تجارت). از سفته می‌توان به عنوان وسیله پرداخت در معاملات غیر نقدی استفاده کرد. برای مثال، فروشنده‌ای که کالایی به خریدار می‌فروشد و برای پرداخت ثمن آن به خریدار مهلتی می‌دهد، در قبال تسلیم کالا از او سفته مطالبه می‌کند. بانک‌ها و مؤسسات اعتباری نیز از این سند برای اعطای وام و تقسیط بازپرداخت آن استفاده می‌کنند و به این منظور در مقابل پرداخت وام به مشتری از او سفته مطالبه می‌کنند. در قراردادهایی که شرکت‌ها و مؤسسات با پیمانکاران خرد ( قراردادهای پیمانکاری کوچک )منعقد می‌کنند، سفته وسیله‌ای ارزان و مطمئن برای تضمین اجرای تعهد توسط مقاطعه‌کاران است. چک نیز همانند سفته نیز می تواند در قراردادهای پیمانکاری کوچک به عنوان تضمین استفاده شود . 

شرایط آزادسازی تضامین در قراردادهای پیمانکاری 

شرایط آزادسازی تضامین در قراردادهای پیمانکاری در تضمین انجام تعهدات و تضمین حسن انجام کار متفاوت می باشد بنابراین هرکدام را جداگانه بررسی می کنیم . 

• آزاد سازی تضامین انجام تعهدات 

تحویل موقت ، مرحله پایان تعهدات اصلی پیمانکار در برابر کارفرماست . البته پیمانکار پس از تحویل موقت تعهدات ناچیز و کم اهمیتی هم دارد که در مقایسه با تعهدات پیش از تحویل موقت قابل ملاحظه نیست پس چون با تحویل موقت تعهد اصلی پیمانکار در پیمان ساقط میشود موجبی برای بقای تضمین انجام تعهدات در ید کارفرما وجود ندارد. از اینرو ماده ۳۴ شرایط عمومی پیمان تکلیف کارفرما را در این خصوص به صورت زیر روشن کند کارفرما تضمین انجام تعهدات را پس از تصویب صورت مجلس تحویل موقت، با توجه به تبصره یک این ماده آزاد می کند منظور از تصویب صورت مجلس تحویل موقت بخشی از ماده ۳۹ شرایط عمومی پیمان است که به موجب آن هرگاه هیأت ،تحویل عیب و نقصی در کارها مشاهده نکند، اقدام به تنظیم صورت مجلس تحویل موقت می نماید . تبصره (۱) ماده ۳۴ شرایط عمومی پیمان میگوید حداکثر تا یک ماه پس از تحویل موقت آخرین صورت وضعیت موقت طبق ماده ۳۷ بدون منظور داشتن مصالح پای کار تنظیم میشود. هرگاه بر اساس این صورت ،وضعیت پیمانکار بدهکار نباشد یا جمع بدهی او از نصف کسور تضمین حسن انجام کار کمتر باشد ضمانت نامه انجام تعهدات بیدرنگ آزاد میشود». «آخرین صورت وضعیت «موقت را پس از تحویل موقت پیمانکار به کارفرما تحویل میدهد این صورت وضعیت را اصطلاحاً در عرف پیمانکاری به غلط صورت وضعیت ما قبل آخر نیز می.گویند این صورت وضعیت مانند صورت وضعیتهای ماهانه موضوع ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان تهیه میشود.

• آزاد سازی تضامین حسن انجام کار 

طرز آزاد کردن تضمین حسن انجام کار در ماده ۳۵ شرایط عمومی پیمان بدین نحو بیان شده است نصف این مبلغ تضمین حسن انجام کار پس از تصویب صورت وضعیت قطعی طبق ماده ۴۰ و نصف دیگر آن پس از تحویل قطعی با رعایت مواد ۴۲ و ۵۲ مسترد میگردد .به موجب بند (الف) ماده ۱۸ شرایط عمومی پیمان که به موجب آن پیمانکار» مسئولیت کامل حسن اجرای کارهای موضوع پیمان را طبق اسناد و مدارک پیمان به عهده دارد این مسئولیت یا تعهد همان تعهد به انجام کار با مطلوبیتی است که مورد نظر کارفرماست ،یعنی کارفرما نه فقط باید موضوع پیمان را به سرانجام لازم رساند بلکه همو باید این سرانجام را به نحو احسن انجام دهد. برای تضمین این مسئولیت مهم از مبلغ هر پرداخت به پیمانکار معادل ۱۰ درصد به عنوان تضمین حسن انجام کار کسر و در حساب سپرده نزد کارفرما نگهداری می.شود کارفرما زمانی این وجوه کسر شده را میتواند تملک کند که از حسن انجام تعهدات پیمانکار ناراضی .باشد در واقع این تضمین را میتوان به عنوان وجه التزام انجام مطلوب کار به شمار آورد به هر ،روی از آنجا که مبالغ کسر شده از صورت وضعیتهای پیمانکار در قالب عقد ودیعه به عنوان تضمین حسن انجام کار نزد کارفرما امانت است و دیدیم که کارفرما از این حیث امین پیمانکار شناخته میشود پس طبق ماده ۶۱۹ قانون مدنی امین باید عین مالی را که دریافت کرده ،است رد نماید». ردّ عین تضمین حسن انجام کار طبق ماده ۳۵ شرایط عمومی پیمان تحت عنوان آزادسازی تضمین حسن انجام ،کار در مادههای ۴۰ و ۴۲ و ۵۲ شرایط عمومی پیمان پیش بینی شده است.از توجه به ماده های یاد شده بالا کاملاً مشهود است که استرداد یا آزاد کردن تضمین حسن انجام کار پیمانکار توسط کارفرما یکجا و دفعتاً واحده صورت نمی گیرد بلکه مراحل آزاد کردن تضمین حسن انجام کار مطابق ماده مرقوم به تدریج و به قرار زیر است :

• آزاد کردن نیمی از تضمین حسن انجام کار پس از تصویب صورت وضعیت قطعی 
• آزاد کردن نیمی دیگر از تضمین حسن انجام کار پس از تحویل قطعی