مشاغل سخت و زیان آور 

مشاغل سخت و زیان آور به دلیل شرایط حساس و تبعات منفی که متوجه کارگران می نمایند، مورد توجه قانونگذار بوده است. بر همین اساس در جهت حمایت بیشتر از کارگران، ساعات کار پایین تر، حقوق ، سنوات و مزایای پایان کار بالاتر ، دوره بازنشستگی کوتاه تر و اخراج کارگر با شرایط سخت تری در نظر گرفته شده است.  مصداق شایع این مشاغل، فعالیت کارگران در محیط های کاری معادن ، آتش نشانی ها و نیروگاههای فشار برق است.

انواع مشاغل سخت و زیان آور 

بموجب تبصره 2 ماده 76 قانون بیمه تامین اجتماعی ، مشاغل و کارهای سخت و زیان آور فعالیت های هستند که در آن ها عوامل فیزیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد بوده و فرد با انجام کار، فشار جسمی و روانی بیشتر از ظرفیت طبیعی انسان بر او وارد شود، که در اثر آن به بیماری مبتلا شود.

در ماده 1 آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، این مشاغل را که به آن ها سختی کار تعلق خواهد گرفت ، به دو بخش زیر تقسیم شده است.

الف.مشاغلی که صفت سخت و زیان آوری با ماهیت شغلی وابستگی دارد، اما می توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی ، ایمنی و تدابیر فنی کارفرما ، سختی و زیان آوری آنها را حذف نمود. به مانند تامین عینک جهت فعالیت جوشکاری داخل کارگاه

ب.مشاغلی که ماهیتا سخت و زیان آور بوده و با به کارگیری تمهیدات بهداشتی ، ایمنی و تدابیر فنی کارفرما، صفت و زیان آوری آنها را کاهش داد، ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می گردد. به مانند فعالیت در داخل معدن یا جوشکاری داخل مخازن

سخت و زیان آور بودن کار چگونه تعیین می شود؟

بموجب ماده 2 آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور، تعیین مصادیق مشاغل سخت و زیان آور حسب درخواست کارگر، کارفرما ، تشکل ها، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی ابتدا با بررسی سوابق کاری ، بازدید میدانی و شرایط و محیط کاری از سوی کارشناسان بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و تامین اجتماعی انجام می شود و در جهت بررسی وفق ماده 8 آیین نامه مذکور، به کمیته های بدوی و تجدیدنظراستانی ارجاع می شود. که با تائید این مراجع شغل اعلامی در زمره مشاغل سخت و زیان آور محسوب خواهد شد.

نکته مهم اینکه ، کارفرما باید پس ازآن کار فعالیت محیط کارگاه او سخت و زیان آور تشخیص داده شد، ظرف دو سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی به وی ، فرصت دارد نسبت به ایمن سازی شرایط محیط کاراقدام نماید.

آیا کارگران می توانند برای بررسی مشاغل سخت و زیان آور درخواست دهند؟

بله می توانند ، با توجه به اینکه غالبا کارفرمایان برای ممانعت و فرار از پرداخت حقوق و مزایا و حق بیمه مازاد ، از اعلام سخت و زیان آور بودن فعالیت کارگاه خود امتناع می نمایند، کارگران می توانند با ثبت درخواست در سامانه اداره کار درخواست بررسی سخت و زیان آور بودن فعالیت خود را نمایند.

مراحل و نحوه پیگیری مشاغل سخت و زیان آور

وزارت کار،رفاه و تعاون اجتماعی جهت تسهیل در پیگیری کارگران سامانه ای تحت عنوان سامانه مشاغل سخت و زیان آور را طراحی نموده اند، که با ثبت مشخصات در آن امکان بررسی موقعیت شغلی شان به عنوان شغل دارای سختی کار وجود دارد. که با تائید این درخواست می توانند از مزایای مشاغل سخت و زیان آور بهره مند شوند.

شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور مردان در سال 1402 

• 50 سال سن و 30 سال سابقه پرداخت حق بیمه
• 60 سال سن و 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه
• 35 سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون رعایت شرط سنی

مرخصی در کارهای سخت و زیان آور 

بموجب ماده 65 قانون کار، مرخصی سالانه کارگران کارهای سخت و زیان آور به مدت 5 هفته در سال تعیین شده است. که این میزان یک هفته بیشتر از مرخصی سایرکارگران می باشد.

ساعات کاری و اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور

بموجب ماده 52 قانون کار ساعات کاری در مشاغل سخت و زیان آور نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته بیشتر باشد. مضافا براساس ماده 61 همین قانون ، اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است.

تفاوت کارهای سخت و زیان آور قانون کار و قانون تامین اجتماعی 

با وجود اشتراکاتی فراوانی که در این دو قانون وجود دارد، شرایط متفاوتی جهت تعیین مصادیق کارهای سخت و زیان آور و حمایت های قانونی بر فعالیت های کاری مشمول هر یک از این قوانین حاکم است.

.مواد 52 و 61 و 65 قانون کار به کاهش ساعات کاری و افزایش ساعات مرخصی در جهت بهبود سلامت روحی و جسمی توجه داشته است.

.ماده 76 قانون تامین اجتماعی به بازنشستگی پیش از موعد جهت حمایت از سلامت روحی و جسمی کارگر توجه داشته است.

شرایط شمول صفت مشاغل سخت و زیان آور و مراجع تشخیص کارهای سخت و زیان آور در ماده ۵۲ قانون کار با ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی متفاوت از دیگری است.

در قانون کار فقط کارهای با ماهیت سخت و زیان آور را مشمول مصادیق این قانون دانسته است. در حالی که در قانون تامین اجتماعی کارهای با ماهیت سخت و زیان آور نوع ب شناخته شده و کارهایی که می توان عوامل زیان آور آن را تدابیر فنی و مهندسی حذف نمود را نوع الف عنوان نموده و مشمول این قانون کرده است.

تفاوت های مشاغل سخت و زیان آور با مشاغل عادی

• ساعات کاری

بموجب ماده ۵۲ قانون کار، ساعت کار کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان آور فعالیت دارند، نباید از 6 ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید، در حالی که این ساعت برای مشاغل عادی ۴۴ ساعت کار هفتگی می باشد.

• اضافه کاری
  

بموجب ماده 61 قانون کار، ارجاع انجام فعالیت های اضافه کاری به کارگرانی که در کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ممنوع است.

• سابقه بیمه
  

کارگرانی که در کارهای سخت و زیان‌آور مشغول هستند به ازای هر یک سال واریز حق بیمه، یک سال و نیم سابقه بیمه دریافت می کنند. لذا کارگرانی که دارای ۲۰ سال سابقه فعالیت در کارهای سخت و زیان آور بوده و حق بیمه پرداخته نموده اند، ۳۰ سال سابقه حق بیمه برای آنها لحاظ خواهد شد.

• مرخصی استحقاقی
  

 برخلاف مشاغل عادی که میزان مرخصی سالیانه آن ها یک ماه است، در کارهای سخت و زیان آور مطابق ماده ۶۵ قانون کار پنج هفته در سال در نظر گرفته شده است.

آیا در مشاغل سخت و زیان آور جنسیت مهم است؟

بله بموجب ماده 75 قانون کار انجام کارهای سخت و زیان آور برای نوجوانان و خانم ها ممنوع است.

لیست مشاغل سخت و زیان آور در سال 1402 

بموجب آخرین مصوبات شورای عالی کار، شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار فهرست مشاغلی را تحت عنوان مشاغل سخت و زیان آور تهیه شده و به تصویب وزارت کار و بهداشت رسیده است، عبارتند از:

1. کار در معدن: اعم از تحت الارضی یا سطح الارضی که منجر می شود، کارگر در راهرو های سرپوشیده و تونل ها به استخراج بپردازد.
2. کار استخراج: هر گونه مباشرت یا نظارتی که ایجاب می کند کارگر در میله ها، راهروها و تونل های معدن مشغول فعالیت باشند اعم از جدا کردن یا منفجر کردن مواد از سطح کار، حمل موادی که بر اثر انفجار ایجاد شده، اداره تاسیسات آب و برق در داخل معدن
3. کار در مخازن سربسته، حفر قنات ها، چاه ها و فاضلاب ها.
4. کار مستمر در مجاورت کوره های ذوب به گونه ای که کارگر در معرض بخارات زیان آور و حرارت باشد، همچنین تخلیه و حمل مواد مذاب از این کوره ها.
5. کارگران مشغول به کار در کارگاه های سالامبورسازی، دباغی و روده پاک کنی و کارگرانی که به طور مستمر در گندابروها، جمع آوری و حمل و دفن زباله شهری مشغولند.
6. کارگران مشغول به کار در واحدهای دامداری و طیور که به طور مستمر در جمع آوری و انتقال و انبار کردن کود کار می کنند.
7. اشخاصی که به طور مداوم و مستمر در ارتفاع بیش از 5 متر و در فضاهای باز بر روی داربست، اتاقک های متحرک و دکل ها کار می کنند.
8. افرادی که بر روی خطوط و پست های انتقال برق با فشار شصت و سه کیلوولت و بالاتر از آن در حال فعالیت هستند.
9. مشاغل پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی
10. افرادی که در مخازن مشغول جوشکاری هستند..
11. کار با مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتوهای یون ساز و مشاغلی که بدلیل در معرض اشعه قرار گرفتن، زمینه ابتلا به بیماری در آن ها وجو دارد.
12. کار در مکان های با فشار زیاد مانند کار غواصی.
13. آتش نشانی
14. کار سم پاشی مزارع، باغات و همچنین ضدعفونی کردن طویله ها، مرغداری ها
15. کارهایی که منجر به کری کارگر و ایجاد بیماری های گوش می شود.
16. کار در مشاغلی که حشره کش و سم تولید می کنند..
17. خبرنگاری.
18. کار با وسایلی که دارای ارتعاش هستند و برای سلامتی کارگران مشکلاتی را ایجاد می کند.
19. شاغلین در ندامتگاه ها و زندان ها..
20. افرادی که در مراکز روان درمانی مشغول به فعالیت هستند و با بیماران روانی در ارتباطند.
21. رانندگان مسافربری درون شهری و برون شهری، حمل و نقل بار، رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده ها.
22. کارشناس علوم آزمایشگاهی، فوریت های پزشکی، مامایی و هوشبری و زیرمجموعه آن ها.

میزان حق بیمه  در مشاغل سخت و زیان آور

در مشاغل سخت و زیان آور کار فرما موظف به پرداخت 27 درصد حق بیمه می باشد. از این مقدار 23 درصد حق بیمه مشاغل پرخطر مشابه با حق بیمه مشاغل عادی و 4 درصد حق بیمه اضافی از بابت کارهای سخت می باشد.

ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زائل نمی کند؟ 

• روزهای زیر در فواصل فعالیت و اشتغال به کارهای سخت و زیان آور جز سوابق دوره خدمت لحاظ می شوند.
• دوران خدمت وظیفه سربازی: به شرط آن که بیمه‌شده حداکثر ظرف دو ماه پس پایان خدمت به کار خود یا دیگر مشاغل سخت بازگردد.
• ایام تعلیق کار: منظور شرایط قهریه طبیعی مانند: سیل، زلزله و آتش‌سوزی همچنین حوادث و مخاطرات اجتماعی چون جنگ است.
• دوران بازداشت کارگر بیمه‌شده: به شرطی که حکم محکومیت برای فرد صادر نشود. همچنین اگر کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران توقیف را، به شخص پرداخت کند.
• ایام خدمت درجبهه .
• دوران اسارت یا محکومیت سیاسی: در صورتی که بیمه‌شده به عنوان آزاده شناخته شود.
• ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری: منوط به اینکه در فواصل تاریخی ۱۰/۰۵/۵۴ تا ۰۱/۰۴/۵۹ واقع شود.
• غیبت غیر موجه: طول غیبت بیشتر از ۳۶۵ روز در ۲۰ سال نباشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد نشود.
• ایام بلاتکلیفی بیمه‌شده: فرد برای بهره‌گیری از این بند به آرای صادره از سوی هیات‌های حل اختلاف و… استناد کند.

ایامی که توالی کار در مشاغل سخت را زایل می‌کند، کدامند؟

ایام فعالیت زیر اگر در فواصل اشتغال در کارهای سخت و زیان آور انجام شود، توالی کار را زایل می‌ نماید .

• اخراج، استعفا، انفصال و بازخرید خدمت
• اشتغال در کارها و مشاغل عادی
• اشتغال در حرف و مشاغل آزاد
• بیمه اختیاری
• بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری
• استفاده از مرخصی بدون حقوق: این بند، مرخصی بیش از دو ماه و به هر منظور را شامل می‌شود.
• غیبت غیر موجه:اگر طول غیبت غیر موجه بیش از ۱۰ روز باشد. همچنین بر اساس قوانین انضباطی استخدامی منجر به اخراج، انفصال موقت و دائم فرد شود.

مراجع صالح تشخیص مشاغل سخت و زیان آور در قانون کار و تامین اجتماعی 

در قوانین و مقررات مربوط به کارهای سخت و زیان آور شرایطی تعریف شده است. وجود و یا عدم وجود شرایط مقرر باعث شمول صفت سخت و زیان آور به کارها است.

در تبصره ۱ آیین نامه اجرایی کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار مصوب ۲۹/۹/۱۳۷۱ تشخیص سخت و زیان آور بودن کارها بر عهده کمیته های بدوی و تجدیدنظر محول شده است.

ولی درقانون تامین اجتماعی بموجب ماده 76 قانون تامین اجتماعی و ماده 2 آیین نامه مشاغل سخت و زیان اور تشخیص مشاغل سخت و زیان آور به کمیته های بدوی و تجدیدنظر موضوع ماده 8 و 9 این آیین نامه محول شده است.