وقت نظارت قضایی

وقت نظارت قضایی که به آن  وقت احتیاطی نیز گفته می شود ، به وقتی گفته می شود که دادگاه برای رسیدگی به پرونده ، بدون دعوت از طرفین، اختصاص می دهد. به عنوان مثال دادگاه، منتظر نظریه کارشناس است، برای آنکه بعد از نظریه کارشناس، پرونده را مطالعه کند، وقت نظارت تعیین می کند تا در آن وقت، پرونده را همراه با نظریه کارشناسی بررسی کند و در صورت کافی بودن رسیدگی ها رأی دهد. وقت نظارت یا احتیاطی صراحتاً در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری پیش بینی نشده است و یک وقت اداری می باشد. این وقت صرفاً از باب احتیاط و خارج نشدن پرونده از دور رسیدگی صادر می شود.

بنابراین یکی از مواعد قضایی، که در قانون پیش بینی نشده و بنا به دستور قضات دادگاه تعیین می شود،  “وقت احتیاطی یا همان وقت نظارت است . گاهی اوقات صدور رأی در پرونده، به دلیل نیاز به انجام مقدمات پرونده مطروحه مثلاً دریافت پاسخ استعلامات ثبتی جهت صدور سند مالکیت ملک و یا اعلام نظر کارشناس ، یا درخواست ارائه مدرک از طرفین پرونده و یا موارد دیگر امکان پذیر نمی باشد. در این حالت وقتی تحت عنوان وقت نظارت یا وقت احتیاطی جهت جلوگیری از رکود در پرونده توسط دادگاه تعیین می شود .

ویژگی های وقت نظارت

• عدم حضور طرفین پرونده در وقت نظارت

در وقت احتیاطی نیازی به حضور اصحاب دعوی نیست چرا که این وقت  ارتباطی به اطراف دعوی  نداشته و به دادگاه رسیدگی کننده به پرونده اختصاص دارد.

• لزوم تعیین وقت نظارت در اوقات دادگاه

وقت نظارت حتماً می بایست در دفتر تعیین اوقات دادگاه ثبت شود تا پرونده دچار رکود و منجر به بایگانی نشود و در صورتیکه پرونده معد صدور رأی باشد، دادگاه در وقت فوق العاده رأی صادر می نماید .

• عدم محدودیت تاریخ وقت نظارت

در پاسخ به این سوال که تاریخ وقت نظارت تا چند مرتبه قابل تمدید است، باید گفت تا هر زمان که پرونده از نظر قاضی دادگاه معد صدور رأی گردد، وقت نظارت قابل تمدید می باشد و محدودیتی در تعداد دفعات وقت نظارت وجود ندارد. به عنوان مثال در پرونده ملکی تا زمانیکه پاسخ استعلامات ثبتی ملک برسد، یا تا زمانیکه نظر کارشناسی واصل گردد وقت نظارت تمدید خواهد شد.

موارد تعیین وقت نظارت

قاضی دادگاه در موارد ذیل مبادرت به تعیین وقت نظارت می نماید:

• تعیین وقت نظارت پس از صدور قرار کارشناسی (تمدید مهلت کارشناسی)

مطابق با ماده ۲۶۲ قانون آئین دادرسی مدنی،  کارشناس باید در مدت مقرر نظر خود را کتباً تقدیم دارد، مگر اینکه موضوع از اموری باشد که اظهارنظر در آن مدت میسر نباشد. در این صورت به تقاضای کارشناس ” دادگاه مهلت مناسب دیگری تعیین” و به کارشناس و طرفین اعلام می کند. در هر حال اظهارنظر کارشناس باید صریح و موجه باشد.

در صورتیکه موضوع کارشناسی از اموری باشد که مستلزم وجود فرصت بیشتر برای کارشناس باشد، دادگاه به تقاضای کارشناس باید” مهلت مناسب دیگری تعیین” و به کارشناس ابلاغ نماید تا در مهلت بعدی مبادرت به اظهارنظر کند. البته طرفین دعوا حق اعتراض به نظر کارشناس را دارند و می توانند ظرف یک هفته به نظر کارشناس مربوط اعتراض نمایند و دادگاه موضوع را به هیات کارشناسی ارجاع خواهد داد و این موضوع نیز می تواند از موارد تعیین وقت نظارت باشد .

• تعیین وقت نظارت پس از صدور قرار تحقیقات و معاینه محلی

از انجایی که انجام قرارهای تحقیق محلی و معاینه محلی مستلزم انجام مقدماتی می باشد و زمان بر است دادگاه تا رسیدن نتیجه قرار وقت نظارت تعیین می نماید . 

• تعیین وقت نظارت در زمان مطالبه اسناد و اطلاعات از ادارات دولتی

چنانچه دادگاه سند یا اطلاعات موجود در اداره ای را موثر در موضوع دعوی تشخیص دهد و در صورتیکه درخواست یکی از طرفین برای ابراز آن مطرح شده باشد، دادگاه مجاز نخواهد بود بدون تعیین مهلت آن سند را مطالبه کند. مؤید این مطلب تصریح ماده ۲۱۲ قانون آئین دادرسی مدنی می باشد که اعلام داشت: « دادگاه ارسال رونوشت سند یا اطلاع لازم را با ذکر موعد مقرر می دارد…» و این امر دلالت دارد که تعیین موعد ارسال توسط دادگاه لازم است؛ چرا که اداره مربوطه باید بداند چه مدت مهلت دارد تا رونوشت سند را برای دادگاه ارسال کند و الا اگر مهلتی تعیین نشده بود در صورت عدم ارائه امکان تحقق تخلف برای مستنکف نخواهد بود.

• تعیین وقت نظارت جهت استعلامات ثبتی ملک

یکی دیگر از موارد تعیین وقت نظارت در پرونده ملکی است ، زمانی که شخصی مجبور به طرح دعوی حقوقی در دادگاه شده است، قاضی دادگاه وقت نظارت تعیین  می نماید تا زمانیکه پاسخ استعلام از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور برسد.

• تعیین وقت نظارت جهت انجام امری توسط وکیل یا نماینده قانونی اصحاب دعوا

مطابق با تبصره ماده ۲۲۰ قانون آئین دادرسی مدنی در باب  اثبات جعلیت سند چنانچه وکیل یا نماینده قانونی دسترسی به اصل سند نداشته باشد، حق استمهال دارد و” دادگاه مهلت مناسبی برای ارائه اصل سند به او می دهد”. مهلت مناسب مقرر در این تبصره، “وقت احتیاطی می باشد” که به نماینده قانونی یا وکیل اصحاب دعوا داده می شود تا رسیدگی به پرونده با رکود و بایگانی مواجه نشود.

دکترین حقوقی معتقدند حکم تبصره ماده ۲۲۰ درباره موردی که استناد کننده اصیل است، اجرا نمی شود. این حکم فقط ناظر به دادن مهلت به درخواست نماینده است. زمانی که وکیل یا نماینده قانونی مطابق ماده ۲۲۰ قانون آئین دادرسی از دادگاه درخواست مهلت برای ارائه اصل سند نماید در این صورت وکیل یا نماینده قانونی باید در مهلت ده روزه مندرج در ماده ۲۲۰ درخواست مهلت کند و دادگاه پس از بررسی، مهلت مناسبی مطابق ماده ۴۴۲ قانون آئین دادرسی مدنی به وی می دهد.

• استمهال خواهان در قبول ادای سوگند

ماده ۲۸۷ قانون آئین دادرسی مدنی در مورد استمهال شخصی است که قسم متوجه او شده است. اعم از خوانده پرونده که خواهان ادعایی علیه او مطرح کرده است و یا خواهان پرونده که خوانده در پاسخ به او ادعایی مطرح می کند. بنابراین هر یک از خواهان و خوانده که باید قسم یاد کنند می توانند از دادگاه درخواست کنند که به آنها مهلت دهد.

مطابق با ماده فوق:« اگر کسی که باید سوگند یاد کند برای قبول یا رد سوگند مهلت بخواهد، دادگاه می تواند به اندازه ای ک موجب ضرر طرف نشود، به او یک بار مهلت دهد.»

 علت تجدید وقت نظارت چیست؟

گاهی اوقات به علت آماده نبودن پرونده مطروحه جهت صدور رأی،  پرونده هنوز نزد قاضی می باشد و دادگاه مبادرت به تجدید (تمدید) وقت نظارت می نماید.

لذا تا هر زمان که پرونده از نظر قاضی دادگاه معد صدور رأی گردد، وقت نظارت قابل تمدید می باشد و محدودیتی در تعداد دفعات وقت نظارت وجود ندارد. به عنوان مثال در پرونده ملکی تا زمانیکه پاسخ استعلامات ثبتی ملک برسد، یا تا زمانیکه نظر کارشناسی واصل گردد وقت نظارت تمدید خواهد شد

تفاوت وقت نظارت با وقت رسیدگی 

  وقت نظارت و وقت رسیدگی به لحاظ حقوقی دارای مفهومی متفاوت می باشند. عموما در وقت نظارت بدون دعوت از طرفین دعوا و تنها با حضور قضات به پرونده بررسی می شود ، اما در وقت رسیدگی بررسی پرونده با حضور طرفین دعوا صورت می گیرد.

• معنی عدم وصول چیست؟ 

عدم وصول بدین معناست که با وجود سپری شدن وقت نظارت تعیینی پرونده هنوز در اختیار دادگاه بدوی  است و قاضی هنوز دستوری برای وصول پرونده به دفتر دادگاه تجدیدنظر نداده و تصمیمی نگرفته. در این حالت طرفین اجباراً باید منتظر تصمیم قاضی دادگاه بمانند

• وقت نظارت به لحاظ عدم وصول نتیجه اقدامات ضابطین تجدید یعنی چه؟ 

تا هر زمان که پرونده از نظر قاضی دادگاه معد صدور رأی گردد، وقت نظارت قابل تمدید می باشد و محدودیتی در تعداد دفعات وقت نظارت وجود ندارد. به عنوان مثال در پرونده ای که قاضی دادگاه قرار تحقیق یا معاینه محلی توسط ضابطین دادگستری صادر نموده تا زمانیکه نتایج اقدامات ضابطین واصل گردد ممکن است وقت نظارت تمدید شود.