مرخصی زندانیان از موضوعات بسیار مهم برای شخص زندانی و خانواده زندانیان می باشد . شرایط ، نحوه و مدت مرخصی زندانیان مطابق ماده 520 قانون آیین دادرسی کیفری و مواد ۱۹۴ الی ۲۰۹ آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور انجام می شود .
شرایط مرخصی زندانیان
شرایط لازم برای دریافت مرخصی از زندان به موجب قوانین و مقررات آیین دادرسی و سازمان زندانها عبارت است از
۱ . مشارکت در برنامه های اصلاحی و تربیتی و کسب حداقل یکصد امتیاز از درجه اعتباری لازم .( نحوه کسب و مقدار امتیاز در ماده ۱۹۴ آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها تعیین شده است .)
۲ سپردن تامین مناسب ( داشتن و سپردن وثیقه )
زندانیان محکوم به حبس از بابت جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، افرادی که باقی مانده محکومیت آنان کمتر از چهار ماه است و همچنین افرادی که نسبت به بازگشت آنان به زندان اطمینان حاصل است، به تشخیص قاضی اجرای احکام با صدور یکی از قرار های تامین کیفری موضوع بندهای الف،ب،پ،ت،ث،ج و چ ماده مذکور، در چارچوب قوانین و مقررات به مرخصی اعزام می شوند .
در این خصوص باید توجه داشت که بعضا قضات ناظر زندان، جهت اعطای مرخصی زندانیان، به وجود وثیقه یا کفیلی که در پرونده اجرای احکام می باشد اکتفا می کنند که عملا با استعلام از قاضی اجرا و تایید وجود وثیقه و امر به عدم آزادی آن، به زندانی مرخصی می دهند.
نکته : به موجب 251 قانون آیین دادرسی کیفری به محض شروع به اجرای حبس، قرار تامین ملغی می شود و طبیعتا مسئولیت وثیقه گذار یا کفیل نیز موضوعا منتفی می شود و نمی توان مجدد مسئولیتی متوجه کفیل یا وثیقه گذار نمود.
مدت مرخصی زندانیان
مدت مرخصی زندانیان بستگی به شرایط تعلیق زندانی دارد. زندانی یا شرایط تعلیق اجرای مجازات را ندارد ویا شرایط تعلیق را دارد.
در مواردی که زندانی شرایط تعلیق را ندارد نیاز به انقضای حد نصاب جهت تعلق مرخصی است که با توجه به تبصره 4 ماده 520 قانون آیین دادرسی کیفری، پس از تحمل یک سوم از میزان مجازات مندرج در حکم، هر چهار ماه یک بار حداکثر 5 روز مرخصی خواهد داشت.
اما اگر زندانی شرایط تعلیق اجرای مجازات را دارد ، بدون نیاز به حد نصاب ، ماهانه 3 روز از مرخصی برخوردار می شود.
قانونگذار در ماده 520 قانون آیین دادرسی کیفری « در موارد بیماری حاد یا فوت بستگان نسبی و سببی درجه یک از طبقه اول یا همسر ویا فرزندان » به تشخیص دادستان، حداکثر تا پنج روز مرخصی در نظر گرفته است که به نظر می رسد اصل اعطای مرخصی الزامی است و احراز موضوع و تعیین مدت آن به تشخیص دادستان است.
در مورد زندانیان مالی نیز تعیین مرخصی با دادستان است ، لکن معمولا ضابطه ای که دادستان ها برای زندانیان مالی در نظر گرفته اند، هر ماه یک هفته مرخصی است و با اخذ رضایت در پرداخت محکوم به همه یا بعضی از محکوم لهم، این مرخصی تمدید می شود.
در هر حال جمع مرخصی های زندانی در هر فصل، بیش از یکماه، نخواهد بود.
غیبت زندانیان در مرخصی
غیبت زندانیان در مرخصی حسب مورد موجب ضبط وثیقه و محرومیت از مرخصی می شود . به موجب ماده ۲۰۶ و ۲۰۷ آیین نامه اجرایی سازمان زندانها چنانچه زندانی پس از اتمام مرخصی، غیبت کند، رئیس مؤسسه مراتب را در اسرع وقت و حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت برای اقدام قانونی مربوط به ضبط تأمین، دستگیری زندانی و عودت وی به مؤسسه، به مقام صادرکننده مرخصی گزارش و همزمان نسبت به اعلام جرم به دادستان یا رئیس حوزه قضایی اقدام می کند. مقام قضایی نتیجه اقدام های مربوط به ضبط تأمین و رسیدگی به پرونده غیبت را برای درج در پرونده به مؤسسه اعلام می کند.
غیبت زندانی پس از پایان مدت مرخصی در نوبت های اول و دوم و سوم به ترتیب موجب سه ماه و شش ماه و یک سال محرومیت از مرخصی است؛ مگر آن که شورای طبقه بندی تنبه وی را احراز کند و دادستان نیز با اعطای مرخصی موافقت نماید. در صورتی که غیبت زندانی طولانی شود و علی رغم اخطارها به زندان مراجعت نکرده و خود را معرفی نکند وثیقه ای که برای مرخصی سپرده است ضبط می شود .
تمدید مرخصی زندانیان
قانونگذار در خصوص تمدید مرخصی زندانیان، در تبصره 3 ماده 520 ق.آ.د.ک تاکید نموده است که اگر محکوم علیه در زمان مرخصی اقداماتی انجام دهد که در جلب رضایت شاکی موثر باشد، علاوه بر مرخصی مذکور در ماده ، در طول مدت حبس می تواند یک نوبت دیگر و حداکثر به مدت 7 روز از مرخصی استفاده نماید.
همچنین، در صورتی که محکوم علیه بتواند بخشی از خسارت شاکی را پرداخت یا رضایت او را جلب کند این مرخصی برای یک بار دیگر و به مدت 7 روز تمدید می شود. معمولا قضات در تمدید مرخصی زندانیان به همان تامین اولیه اکتفا می کنند با این استدلال که ، در زمان اعطای مرخصی و صدور قرار تامین، قید مدت در مرخصی اعطایی و تاثیری برای مدت آن در صدور قرار تامین لحاظ نشده است.
لذا ، از این حیث مسئولیت کفیل یا وثیقه گذار نسبت به ایام مرخصی مطلق است و مضافا به اینکه هر زمان اراده کند می تواند با تحویل دادن محکوم علیه از خود سلب مسئولیت کند ، که جهت دفع هر گونه شبهه ای بهتر است که از همان ابتدا در تعهد کفیل، به بحث تمدید مرخصی اشاره شود.
ذخیره مرخصی زندانیان و مرخصی پایان دوره
چنانچه زندانی در طول دوره محکومیت و به شرط دارا بودن شرایط لازم برای اعطای مرخصی، از مرخصی مواد ۱۹۴و ۱۹۵ این آیین نامه بهره مند نشده باشد، این مرخصیها ذخیره می شود و در طول دوران محکومیت قابل استفاده است. چنانچه با احتساب مرخصیهای ذخیره و مدت باقیمانده از حبس، محکومیت خاتمه یافته تلقی شود، زندانی میتواند با لحاظ درجه اعتباری مکتسبه و چنانچه به علت قانونی دیگری بازداشت نباشد، بدون تودیع تأمین از مرخصی پایان حبس استفاده کند .
به چه محکومانی مرخصی داده نمی شود؟
محکومان جرایم سرقت مسلحانه ، کیف زنی، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدمربایی، جرایم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف ، دایر کردن مراکز فساد و فحشا، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی، ورود، تولید، توزیع و فروش مشروبات الکلی، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردان ها.
- محکومان دارای سه فقره سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم.
- محکومانی که به شرارت مشهورند.
- محکومان به قصاص و اعدام.
مواد قانونی مرتبط با مرخصی زندانیان
-
قانون آیین دادرسی کیفری
ماده 520 قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص مرخصی زندانیان مقرر داشته است : « محکومان میتوانند در صورت رعایت ضوابط و مقررات زندان و مشارکت در برنامه های اصلاحی و تربیتی و کسب امتیازات لازم پس از سپردن تأمین مناسب، ماهانه حداکثر سه روز از مرخصی برخوردار شوند. در موارد بیماری حاد یا فوت بستگان نسبی و سببی درجه یک از طبقه اول یا همسر و یا ازدواج فرزندان، زندانی میتواند به تشخیص دادستان حداکثر تا پنج روز از مرخصی استفاده نماید.
تعیین مقررات موضوع این ماده و امتیاز هر یک از برنامه های اصلاحی و تربیتی، چگونگی انطباق وضعیت زندانیان با شرایط تعیین شده و نحوه اعطای مرخصی به آنان به موجب آیین نامهای خواهد بود که ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور تهیه و به تصویب رییس قوه قضاییه میرسد.
تبصره ۱: در موارد شمول قسمت دوم این ماده، در صورت عجز از فراهم نمودن تأمین، اعزام محکوم تحت مراقبت مأموران، یک روز در ماه و به مدت ده ساعت بلامانع است.
تبصره ۲: اعزام متهمان بازداشتشده به مرخصی تنها به مدت و به شرح مقرر در تبصره فوق و با نظر مرجع صدور قرار جایز است.
تبصره ٣: در مواردی که زندانی دارای شاکی خصوصی است و بنا به تشخیص دادستان یا قاضی اجرای احکام، اعطای مرخصی میتواند در جلب رضایت شاکی مؤثر باشد، زندانی میتواند علاوه بر مرخصی مذکور در این ماده پس از سپردن تأمین مناسب، در طول مدت حبس یک نوبت دیگر و حداکثر به مدت هفت روز از مرخصی استفاده نماید. در صورتی که محکوم بتواند بخشی از خسارت شاکی را پرداخت یا رضایت او را جلب کند، این مرخصی فقط برای یکبار دیگر به مدت هفت روز تمدید میشود.
تبصره ۴: محکومانی که به موجب قانون مشمول مقررات تعلیق اجرای مجازات نمیشوند، پس از تحمل یک سوم از میزان مجازات با رعایت شرایط مندرج در صدر ماده و به تشخیص دادستان میتوانند در هر چهار ماه حداکثر پنج روز از مرخصی برخوردار شوند.
تبصره ۵: رییس قوه قضاییه میتواند به مناسبت های ملی و مذهبی علاوه بر سقف تعیین شده در این قانون، حداکثر دو بار در سال به زندانیان واجد شرایط، مرخصی اعطا کند.
تبصره ۶: مواردی که شخص باید به موجب مقررات شرعی به طور دائم در زندان باشد از شمول مقررات این ماده و تبصره های آن خارج است
-
آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور
ماده۱۹۴ـ در اجرای ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری، محکوم در صورت رعایت ضوابط و مقررات مؤسسه کیفری، مشارکت در برنامه های اصلاحی و تربیتی و کسب حداقل یکصد امتیاز از درجه اعتباری لازم، مطابق دستورالعمل موضوع تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین نامه، پس از اعلام شورای طبقه بندی ماهانه حداکثر سه روز از مرخصی برخوردار شود؛ معیارهای درجه اعتباری در خصوص مرخصی به شرح زیر است:
الف ـ امور انضباطی:
۱ـ رعایت مقررات و امور انضباطی زندان، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛ ۲ـ همکاری در برقراری نظم و انضباط و پیشگیری از تخلفات داخلی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛ ۳ـ همکاری در کشف مواد مخدر و روانگردان و اشیای ممنوع، هر ماه حداکثر بیست امتیاز
ب ـ فعالیتهای مذهبی و قرآنی: ۱ـ شرکت مستمر در نماز جماعت و دیگر مراسم مذهبی، هر ماه حداکثر سی امتیاز؛ ۲ـ شرکت در برنامه های مربوط به تواشیح، تلاوت، روخوانی، ترجمه، درک مفاهیم، حفظ قرآن یا نهج البلاغه، اخلاق و عقاید، هر ماه حداکثر سی امتیاز و قبولی در آزمون این دوره ها هر دوره سی امتیاز و حفظ قرآن به ازاء هر جزء یکصد امتیاز؛ ۳ـ انتخاب در جشنواره قرآنی شهرستان، استان یا کشور و یا کسب رتبه در آن، هر کدام یکصد امتیاز؛ ۴ـ شرکت در دوره احکام سطوح یک و دو، هر ماه حداکثر ده امتیاز و قبولی در آزمون به ازای هر سطح سی امتیاز.
پ ـ فعالیت های فرهنگی، هنری و ورزشی: ۱ـ همکاری در انجام فعالیت های فرهنگی و هنری هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛ ۲ـ شرکت در هر دوره کتابخوانی و شعرخوانی، حداکثر بیست امتیاز؛ ۳ـ شرکت در کلاس های فرهنگی، هنری و ورزشی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز؛ ۴ـ کسب رتبه در هر یک از جشنواره های فرهنگی، هنری یا مسابقات ورزشی اعم از شهرستان، استان یا کشور، سی امتیاز؛ ۵ ـ شرکت در برنامهها و دورههای تعزیه خوانی و شاهنامه خوانی، حداکثر بیست امتیاز
. ت ـ فعالیتهای علمی و تحصیلی: ۱ـ اشتغال به تحصیل در هر یک از مقاطع تحصیلی، هر ماه ده امتیاز؛ ۲ـ قبولی در هر یک از مقاطع تحصیلی، یکصد امتیاز؛ ۳ـ شرکت در هر یک از دوره های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری درون زندان، حداکثر بیست امتیاز؛ ۴ـ اخذ گواهی در هر یک از دوره های تربیت معلم، آموزشیاری یا مربیگری، چهل امتیاز؛ ۵ ـ تدریس در هر یک از امور آموزشی، فرهنگی و ورزشی، هر ماه سی امتیاز؛ ۶ ـ پذیرش و ادامه تحصیل در دانشگاه با آزمون یکصد امتیاز و بدون آزمون، پنجاه امتیاز؛ ۷ـ فراگیری زبانهای خارجی، به ازای قبولی در هر سطح پنجاه امتیاز.
ث ـ مهارتهای فنی، حرفهای و اجتماعی: ۱ـ شرکت در کلاس های فنی و حرفه ای، هر ماه حداکثر ده امتیاز؛ ۲ـ اخذ گواهی فنی و حرفه ای، به ازای هر رشته پنجاه امتیاز؛ ۳ـ اشتغال به کار در کارگاه ها و انجام امور خدماتی داخل زندان، هر ماه حداکثر چهل امتیاز؛ ۴ـ شرکت در دوره مهارت های زندگی، به ازای هر مهارت پنج امتیاز و حداکثر پنجاه امتیاز و اخذ گواهی های مربوط به ازای هر مهارت ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛ ۵ ـ شرکت در جلسات و کلاسهای مشاوره و رواندرمانی، هر ماه حداکثر بیست امتیاز.
ج ـ ترک اعتیاد: ۱ـ حضور در برنامه ها و دوره های ترک اعتیاد مانند دوره درمان نگهدارنده با ام.ام.تی و مصرف داروهای آن، به ازای هر ماه ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛ ۲ـ همکاری به عنوان آموزش دهنده برنامه آموزش همسانان با تایید بهداری، هر ماه ده امتیاز و حداکثر یکصد امتیاز؛ ۳ـ ترک کامل سیگار، یکصد امتیاز؛ ۴ـ ترک کامل اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان با تایید بهداری زندان، یکصد امتیاز.
چ ـ همکاری در اجرای حکم: ۱ـ پرداخت جزای نقدی به ازای هر یک درصد از کل مبلغ ده امتیاز؛ ۲ـ اخذ رضایت شاکی حداکثر یکصد امتیاز؛
ح ـ دیگر اقدامات و فعالیت های پیش بینی نشده در این ماده به تشخیص شورای طبقه بندی، حداکثر پنجاه امتیاز
تبصره۱ـ تحصیل امتیازات مذکور حسب مورد منوط به اخذ گواهی از سوی واحدهای مربوط و تأیید رئیس مؤسسه کیفری است.
تبصره۲ـ محکومان مرد دارای شصت سال سن و بالاتر و زن دارای بیش از پنجاه و پنج سال سن، زنان سرپرست خانوار بر اساس گواهی مستند، مادران دارای فرزند کمتر از پانزده سال سن، زندانیان دارای بیماریهای مسری خطرناک یا صعب العلاج و ایثارگران و ناتوانان با کسب حداقل پنجاه امتیاز با رعایت دیگر شرایط از مرخصی موضوع این ماده بهره مند میشوند .
. تبصره۳ـ معیارهای مندرج در این ماده در چارچوب تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین نامه قابل تکمیل و ارتقا است.
ماده۱۹۵ـ محکومانی که به موجب قانون مشمول مقررات تعلیق اجرای مجازات نمی شوند، پس از تحمل یک سوم از میزان مجازات، در صورت کسب درجه اعتباری لازم، با رعایت شرایط مندرج در دستورالعمل تبصره ۵ ماده ۸۰ این آیین نامه و به تشخیص دادستان می توانند در هر چهار ماه حداکثر پنج روز از مرخصی برخوردار شوند.
ماده۱۹۶ـ در موارد بیماری حاد یا فوت همسر یا بستگان نسبی و سببی درجه یک از طبقه اول و یا ازدواج فرزندان، به تشخیص دادستان و بدون نیاز به کسب درجه اعتباری معین، زندانی می تواند حداکثر تا پنج روز از مرخصی استفاده کند. در صورت عجز از فراهم کردن تأمین کیفری، اعزام محکوم به مرخصی تحت مراقبت مأموران، یک روز در ماه و به مدت ده ساعت بلامانع است. تعدد هر یک از وقایع فوق مانع از اعطای مجدد مرخصی موضوع این ماده نیست
. ماده۱۹۷ـ رئیس قوه قضاییه میتواند به مناسبتهای ملی و مذهبی، حداکثر دو بار در سال به زندانیان واجد شرایط مرخصی اعطا کند. سازمان حسب اقتضاء جهت اجرای این ماده، پیشنهادات لازم را به رئیس قوه قضاییه ارائه مینماید.
ماده۱۹۸ـ در مواردی که محکوم دارای شاکی خصوصی است و به تشخیص دادستان یا قاضی اجرا، اعطای مرخصی ترمیمی میتواند در جلب رضایت شاکی مؤثر باشد، زندانی میتواند علاوه بر مرخصی مذکور در مواد ۱۹۴ و ۱۹۵ پس از سپردن تأمین مناسب، در طول مدت حبس یک نوبت دیگر و حداکثر به مدت هفت روز از مرخصی استفاده کند. در صورتی که محکوم بتواند بخشی از خسارت شاکی را پرداخت یا رضایت او را جلب کند، این مرخصی فقط برای یک نوبت دیگر به مدت هفت روز تمدید میشود. تبصره ـ در خصوص محکومان حقوقی که صرفاً در اجرای ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در حبس هستند، به منظور فراهم شدن موجبات پرداخت محکومٌ به ، قاضی اجرا می تواند هر سه ماه یک نوبت با اخذ تأمین از محکوم ، حداکثر به مدت ده روز به وی مرخصی اعطاء کند. در این صورت مراتب به اطلاع دادگاه صادرکننده حکم خواهد رسید. در صورت پرداخت قسمتی از محکومٌبه در مدت مرخصی، مدت یاد شده به تشخیص قاضی اجرا قابل تمدید است. همچنین برای حضور در جلسه دادگاه، به محکومانی که امکان استفاده از مرخصی را دارند، با اخذ تأمین مرخصی اعطا می شود تا لزومی به اعزام و بدرقه آن ها که موجب اطاله دادرسی است، نباشد.
ماده۱۹۹ـ در اعطای مرخصی، فاصله محل سکونت زندانی تا محل تحمل کیفر وی به تناسب راه، مورد لحاظ قرار می گیرد.
ماده۲۰۰ـ چنانچه زندانی در طول دوره محکومیت و به شرط دارا بودن شرایط لازم برای اعطای مرخصی، از مرخصی مواد ۱۹۴و ۱۹۵ این آیین نامه بهره مند نشده باشد، این مرخصیها ذخیره می شود و در طول دوران محکومیت قابل استفاده است. چنانچه با احتساب مرخصیهای ذخیره و مدت باقیمانده از حبس، محکومیت خاتمه یافته تلقی شود، زندانی میتواند با لحاظ درجه اعتباری مکتسبه و چنانچه به علت قانونی دیگری بازداشت نباشد، بدون تودیع تأمین از مرخصی پایان حبس استفاده کند
ماده۲۰۱ـ در مواردی که تعداد زندانیان یک مؤسسه به حد غیر قابل قبول برسد (بیش از دو برابر ظرفیت اسمی) و همچنین در مواقع بحرانی و بروز حوادث غیر مترقبه یا شیوع بیماریهای خطرناک مسری و مانند آن، مراتب جهت اتخاذ تدابیر مقتضی تا رفع حالت ضرورت از سوی رئیس سازمان به رئیس قوه قضائیه اعلام می شود
ماده۲۰۲ـ قاضی اجرا پس از اخذ نظر شورای طبقه بندی مبنی بر واجد شرایط بودن زندانی و با اخذ تأمین مناسب، مرخصی اعطا می کند. در صورت تمدید مرخصی زندانی، مراتب با قید فوریت به مؤسسه منعکس می شود
ماده۲۰۳ـ دادستان و قاضی اجرا می توانند خود یا به پیشنهاد شورای طبقه بندی برای زندانیانی که به مرخصی اعزام می شوند، تکالیفی از قبیل معرفی نوبه ای به مراجع انتظامی و یا عدم حضور در برخی از اماکن مقرر دارند.
ماده۲۰۴ـ مدت مرخصی زندانی جزء مدت محکومیت وی محسوب می شود
ماده۲۰۵ـ روزهای غیبت داخل در مدت محکومیت محاسبه نخواهد شد. در صورت صدور قرار منع تعقیب یا حکم برائت راجع به اتهام غیبت از مرخصی، ایام غیبت، جزء مدت محکومیت محاسبه می شود .
ماده۲۰۶ـ چنانچه زندانی پس از اتمام مرخصی، غیبت کند، رئیس مؤسسه مراتب را در اسرع وقت و حداکثر ظرف بیست و چهار ساعت برای اقدام قانونی مربوط به ضبط تأمین، دستگیری زندانی و عودت وی به مؤسسه، به مقام صادرکننده مرخصی گزارش و همزمان نسبت به اعلام جرم به دادستان یا رئیس حوزه قضایی اقدام می کند. مقام قضایی نتیجه اقدام های مربوط به ضبط تأمین و رسیدگی به پرونده غیبت را برای درج در پرونده به مؤسسه اعلام می کند.
ماده۲۰۷ـ غیبت زندانی پس از پایان مدت مرخصی در نوبت های اول و دوم و سوم به ترتیب موجب سه ماه و شش ماه و یک سال محرومیت از مرخصی است؛ مگر آن که شورای طبقه بندی تنبه وی را احراز کند و دادستان نیز با اعطای مرخصی موافقت نماید.
ماده۲۰۸ـ ارتکاب جرم عمدی به استثنای جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، در حین حبس یا در ایام مرخصی و یا به هنگام اشتغال وحرفه آموزی در خارج از مؤسسه، موجب شش ماه محرومیت از مرخصی در نوبت اول، یک سال در نوبت دوم و دو سال در نوبت سوم است
ماده ۲۰۹ـ. مرخصی های پیش بینی شده در این فصل مانع یکدیگر نیست؛ در هر حال جمع مرخصی های زندانی در هر فصل، بیش از یکماه، نخواهد بود. اعطای مرخصی به زندانیان شاغل در مراکز حرفه آموزی و اشتغال، نباید با توافقنامه مؤسسه با بخش خصوصی، در تعارض باشد