وضعیت حقوقی شرکت تجاری پس از انحلال ( انحلال شرکت های تجاری) درحال تصفیه محسوب می شود و باید در دنبال نام شرکت همه جا عبارت «در حال تصفیه» ذکر شود و نام مدیر یا مدیران تصفیه درکلیه اوراق و آگهی های مربوط به شرکت قید گردد. درخصوص وضعیت شخصیت حقوقی شرکت منحله مزبور ماده 208 صراحتاً مقرر می دارد:« تا خاتمه امر تصفیه شخصیت حقوقی شرکت جهت انجام امور مربوط به تصفیه باقی خواهد ماند و مدیران تصفیه موظف به خاتمه دادن کارهای جاری و اجرای تعهدات و وصول مطالبات و تقسیم دارایی شرکت می باشند . هرگاه برای اجرای تعهدات شرکت معاملات جدیدی لازم شود مدیران تصفیه انجام خواهند داد»
با ملاحظه ماده 208 لایحه اصلاحی واضح و مبرهن است که شخصیت حقوقی شرکت منحله تا خاتمه امر تصفیه باقی خواهد ماند. البته این شخصیت حقوقی کامل نبوده و حقوق و تکالیف شرکت منحله همانند قبل از انحلال نیست و میزان شخصیت حقوقی شرکت منحله در جهت انجام امور مربوط به تصفیه شرکت است. لذا در خصوص امور غیر مربوط به تصفیه شرکت منحله شخصیت حقوقی ندارد لذا مدیر یا مدیران تصفیه نمی توانند در این خصوص تصمیم یا معامله ای اتخاذ نمایند.
حدود شخصیت حقوقی شرکت تجاری پس از انحلال
حدود شخصیت حقوقی شرکت منحله که فقط انجام امور مربوط به تصفیه شرکت است طبق نص صریح ماده 208 شامل:
1-خاتمه دادن کارهای جاری
2-اجرای تعهدات (پرداخت دیون)
3-وصول مطالبات
4-تقسیم دارایی شرکت میان سهامداران می باشد و در پایان اگر برای اجرای تعهدات شرکت نیاز به انجام معاملات جدید باشد، مدیران تصفیه حق انعقاد معاملات جدید را نیز دارا می باشند.
طبق مفهوم مخالف قسمت اخیر ماده 208 اصولاً مدیران تصفیه حق انعقاد معاملات جدید را ندارند مگر آن نوع معاملاتی که برای اجرای تعهدات شرکت لازم باشد.
عبارت تعهدات در ماده 208 مطلق بوده و شامل تعهدات نقدی و غیر نقدی و قراردادی و غیر قراردادی می شود.
بنابراین با ملاحظه ماده 208 شرکت منحله دیگر دارای اهلیت برای انجام موضوع شرکت نمی باشد مگر در چهارچوب ماده 208 و اصولاً پس از ثبت انحلال شرکت و اعلان آن احکام ماده 208 بر اشخاص ثالث نیز بار می شود و بنظر می رسد که احیاء شخصیت کامل حقوقی شرکت منحله امکان پذیر نبوده مگر اینکه شرکت مزبور مجدداً تشکیل و ثبت شود و در این راستا نیز نظریه شماره 2388/7 مورخه 28/4/1366 اداره کل حقوقی و تدوین قوانین قوه قضائیه مقرر می دارد:« شرکت تجاری پس از انحلال به جز رسیدگی به امر تصفیه حق هیچگونه فعالیت بازرگانی و معامله تجاری را ندارد مگر معاملاتی که برای انجام تعهدات قبلی آن لازم باشد. بنابراین با انحلال شرکت می توان گفت که شخصیت حقوقی آن از لحاظ تجاری منتفی گردیده و ماده 208 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت هم بقاء شخصیت حقوقی شرکت را پس از انحلال صرفاً از جهت انجام امور مربوط به تصفیه و خاتمه دادن کارهای جاری و انجام تعهدات آن تأیید نموده است وإلا از جنبه فعالیت های تجاری شخصیت شرکت منتفی گردیده است چون تشکیل شرکت و ایجاد شخصیت حقوقی برای آن باید طبق ضوابط و شرایط قانونی باشد. بنابراین احیاء شرکت منحل شده جز با تشکیل مجدد آن ممکن نیست .»
البته وضعیت شخصیت حقوقی سایر شرکت های تجاری منحله طبق مواد 207و208 ق.ت نیزهمانند شرکت های سهامی می باشد .
در ادامه در جهت اشرافیت بهتر به موضوع به بیان تعریف و ماهیت شخصیت حقوقی شرکت تجاری و زمان تشکیل شخصیت حقوقی شرکت خواهیم پرداخت.
تعریف و ماهیت شخصیت حقوقی شرکت
«شخص حقوقی عبارت از شخصیتی است که بوسیله شخص یا اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی به وجود می آید و می تواند دارای همه نوع دارایی و حقوق و تکالیف و اعمال آن ها جزء آنچه که مختص به فرد انسان است، بشود.»
«شخص حقوقی، شخصیتی است که معمولاً از طریق قرارداد شرکت ایجاد گردیده و این شخصیت همانند شخص حقیقی می تواند دارای تمامی حقوق و تکالیف گردد مگر حقوق و تکالیفی که بالطبیعه فقط انسان می تواند دارای آن باشد هرچند شخص حقوقی توانایی اجرای حقوق و تکالیف خود را نداشته و ندارد و این اجرا از طریق مقاماتی که به موجب قانون یا اساسنامه تعیین شده، انجام می شود.» البته تعریف فوق کلی بوده و شامل تمامی اشخاص حقوقی ازجمله شرکت تجارتی نیز می باشد
یکی از تفاوت های بارز شرکت تجارتی با شرکت مدنی این است که شرکت های تجارتی طبق نص صریح ماده 583 ق.ت شخصیت حقوقی دارند. ماده 583 ق.ت مقرر می دارد:« کلیه شرکت های تجارتی مذکور در این قانون شخصیت حقوقی دارند» و باب پانزدهم قانون تجارت با عنوان «شخصیت حقوقی» می باشد و طبق ماده 584 ق.ت تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی نیز دارای شخصیت حقوقی می باشند که طبق ماده 587 ق.ت مؤسسات و تشکیلات دولتی و بلدی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می شوند
زمان تشکیل شخصیت حقوقی شرکت
درخصوص زمان تشکیل شخصیت حقوقی دو نظر متفاوت مابین حقوقدانان وجود دارد، نظر اول که دارای طرفداران بیشتری می باشد معتقدند که شرکت به محض تشکیل آن دارای شخصیت حقوقی می باشد هرچند این گروه نیز معتقدند که شرکت بایستی پس از تشکیل به ثبت رسیده و خلاصه شرکت نامه و منضمات در روزنامه رسمی و روزنامه کثیرالانتشار مرکز اصلی شرکت آگهی گردد(ماده 197 ق.ت و ماده 6 نظامنامه قانون تجارت) و عمده دلایل این گروه اطلاق ماده 583 ق.ت و نص ماده 150 ق.ت و ماده 2 قانون ثبت شرکت ها می باشد.
بنظر می رسد که نظریه اول (ایجاد شخصیت حقوقی به محض تشکیل شرکت) باتوجه به مقررات قانونی صحیح تر بوده و از سوی دیگر با یکی از اهداف اصلی قانون شرکت های تجاری که همانا حمایت از اشخاص ثالث باحسن نیت است سازگاری بیشتری دارد ولی قبل از بیان دلایل اثباتی نظریه فوق بایستی گفت که در هر صورت شخصیت حقوقی شرکت چه پس از تشکیل شرکت و قبل از ثبت چه پس از ثبت آن ایجاد شود، علی ای حال طبق ماده 198 ق.ت، قانونگذار از ثالث باحسن نیت حمایت می نماید و صراحتاً مقرر می دارد که حتی اگر به علت عدم رعایت دستور دو ماده فوق (ثبت و آگهی آن) بطلان عملیات شرکت ( ابطال شرکت های تجاری ) اعلام شد، هیچ یک از شرکاء نمی توانند این بطلان را در مقابل اشخاص ثالثی که با آنها معامله کرده اند عذر قرار دهند. به عبارت دیگر در این ماده قانونگذار از ثالث باحسن نیت حمایت می نماید و در هر صورت حتی اگر معامله شرکت با ثالث به علت عدم ثبت شرکت و آگهی خلاصه شرکت نامه و منضمات آن باطل گردید این بطلان در برابر ثالث قابل استناد نیست لذا قانونگذار به درستی در ماده 198 ق.ت از ثالثی که با شرکت معامله می کند حمایت می نماید. البته حکم ماده 198 تا حدود زیادی درخصوص شرکت های سهامی طبق ماده 270 لایحه اصلاحی تکرار شده است و در این ماده صراحتاً بیان شده است مؤسسین و مدیران و بازرسان و صاحبان سهام نمی توانند به بطلان شرکت یا عملیات و تصمیمات آن در قبال اشخاص ثالث استناد نمایند.
