مهرالمثل مهریه ای است ، که به موجب توافق زوجین در عقد نکاح تعیین نشده است، بلکه بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی و غیره با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان معین میگردد . در واقع عقد نکاح یا ازدواج بدون تعیین مهریه کامل نیست و مهریه از ارکان عقد نکاح است و در صورتی که طرفین مهریه را تعیین نکرده باشند و یا به هر دلیلی عقد نکاح باطل باشد زن مستحق مهرالمثل خواهد بود . ماده 1091 قانون مدنی در این باره مقرر می دارد برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.
نحوه تعیین مهرالمثل
تعیین مهر المثل برای زن توسط دادگاه صورت می گیرد. دادگاه های خانواده به موجب ماده 1091 قانون مدني كه مقرر داشته است : “برای تعیین مهر المثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود ” . معمولا برای تعیین میزان مهرالمثل موضوع را به کارشناس ارجاع می دهند . کارشناس نیز با توجه به وضعیت خانوادگی و سایر صفات و خصوصیات زن و البته مقدار مهریه دختران همسان ایشان و عرف جامعه میزان مهرالمثل را تعیین می کند .
همچنین یکی از مواردی که در تعیین مهر المثل برای زن حائز اهمیت است. این می باشد که متناسب با جایگاه اجتماعی و همچنین تحصیلات زن این نوع مهریه متغیر می باشد. ابتدا جایگاه زن و همینطور میزان تحصیلات وی مورد بررسی قرار میگیرد. متناسب با ان مهرالمثل تعیین می گردد.
مطالبه مهرالمثل
مطالبه مهرالمثل مانند مطالبه مهریه است با این تفاوت که در مطالبه مهریه چون مهریه تعیین شده و سند ازدواج به عنوان سند رسمی لازم الاجرا درج شده است میزان مهریه معین و مشخص است و به علاوه اینکه می توان از طریق اجرای ثبت نیز اقدام نمود ولی در مطالبه مهرالمثل با توجه به اینکه مقدار و میزان مهریه مشخص نیست بعد از اثبات تعلق مهریه به زن ، دادگاه برای تعیین میزان مهریه موضوع را به کارشناس ارجاع می دهد . کارشناس پس از بررسی شرایط زن نظریه خود را مبنی بر مقدار و میزان مهرالمثل اعلام می دارد . البته این نظریه قابل اعتراض می باشد . اعتراض به نظریه کارشناس باید ظرف مهلت یک هفته از تاریخ ابلاغ ثبت شود .
مرجع صالح برای طرح دعوی مطالبه مهرالمثل
مرجع صالح برای طرح دعوی مطالبه مهرالمثل دادگاه خانواده محل اقامت خوانده یا محل تنظیم سند می باشد.
البته طبق ماده 12 قانون حمایت از خانواده زوجه میتواند در محل اقامت خود نیز طرح دعوا کند. لازم به ذکر است مطالبه مهرالمثل نیز مانند مهرالمسمی از جمله دعاوی مالی محسوب می شود و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی دعاوی مالی می باشد.
موارد تعلق مهرالمثل به زن
1- هرگاه مهر در عقد تعیین نشده باشد و قبل از تراضی بر مهر معین بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد.
2- هرگاه عدم مهر در عقد شرط شده باشد و قبل از تراضی زوجین بر مهر نزدیکی واقع شود.
3- هرگاه توافق طرفین در مورد مهر المسمی به جهتی از جهات باطل باشد مثل عدم قابلیت تملک مالی تعیین شده و یا مبهم بودن آن در این صورت زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود .
4- چنانچه عقد نکاح به دلایلی باطل و زن جاهل به بطلان بوده باشد و در اثر عقد نکاح باطل زن اقدام به نزدیکی کرده باشد مستحق مهرالمثل خواهد بود .
5 . به موجب ماده 231 قانون مجازات اسلامی در موارد زنای به عنف و در حکم آن ( رابطه نامشروع )، در صورتی که زن باکره باشد، مرتکب علاوه بر مجازات مقرر، به پرداخت ارش البکاره و مهرالمثل نیز محکوم می‌شود و در صورتی که باکره نباشد فقط به مجازات و پرداخت مهرالمثل محکوم میگردد .
مستندات و مواد قانونی در خصوص مهرالمثل
ماده 1087 قانون مدنی
اگر در نکاح دائم مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین می توانند بعد از عقد مهر را به تراضی معیّن کنند و اگر قبل از تراضى بر مهر معین بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده 1089 قانون مدنی
ممکن است اختیار تعیین مهر به شوهر یا شخص ثالثي داده شود در این صورت شوهر یا شخص ثالث می تواند مهر را هر چقدر بخواهد معیّن کند.
ماده 1090 قانون مدنی
اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود زن نمی تواند بیشتر از مهر المثل معیّن نماید. ماده 1091. برای تعیین مهر المثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگى و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.
ماده 1093 قانون مدنی
هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طالق دهد مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده 1099قانون مدنی
در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی زن مستحق مهرالمثل است
ماده 1100 قانون مدنی
در صورتی که مهر المسمى مجهول باشد یا مالیّت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اوّل و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.
مقدار مهرالمثل چقدر است
مهرالمثل متناسب با جایگاه زن در جامعه و همینطور تحصیلات وی متغیر می باشد. برای تعیین مقدار مهرالمثل کارشناس مربوط حال زن از حیث شرافت، خانوادگی و سایر صفات و وضعیت و همچنین این موارد را مورد نظر قرار می دهد. که زن چه مدرک تحصیلی دارد ، جایگاه اجتماعی وی چیست. سایر خویشاوندان و دوستان وی چه کسانی هستند. معمولا چه مهریه ای برای ایشان تعیین شده است.
