از آنجایی که گذرنامه یک سند رسمی است، جعل گذرنامه و استفاده از گذرنامه مجعول مشمول مواد ۵۳۲ تا ۵۳۵ از قانون مجازات اسلامی می‌باشد و چنانچه شخصی که به جعل گذرنامه اقدام می‌کند از کارمندان و مسئولان دولتی باشد، مشمول ماده ۵۳۲ و اگر شخص عادی باشد، مشمول ماده ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی است.
مجازات جرم جعل گذرنامه و استفاده از گذرنامه‌ی جعلی
قانونگزار در مواد ۵۳۲ و ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی، مجازات جعل سند رسمی و در ماده ۵۳۵ از قانون مورد اشاره مجازات استفاده از سند مجعول را بیان میدارد. بدین شرح:
ماده ۵۳۲: هر یک از کارمندان و مسئولان دولتی که در اجرای وظیفه‌ی خود در احکام و تقریرات و نوشته ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از‌نوشته ها و اوراق رسمی تزویر کند، اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه ای الحاق کند یا اسامی اشخاص را تغییر دهد، علاوه بر مجازاتهای اداری و جبران خسارت وارده، به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
ماده ۵۳۳: اشخاصی که کارمند یا مسئول دولتی نیستند، هر گاه مرتکب یکی از جرایم مذکور در ماده قبل شوند، علاوه بر جبران خسارت وارده، به حبس از شش ماه تا سه سال یا سه تا هیجده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
ماده ۵۳۵: هر کس اوراق مجعول مذکور در مواد (۵۳۲)، (۵۳۳) را با علم به جعل و تزویر مورد استفاده قرار دهد، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال یا به سه تا هیجده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
مجازات استفاده از گذرنامه‌ی متعلق به دیگری
مطابق ماده ۳۸ از قانون گذرنامه، هر کس از گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه‌ی متعلق به دیگری برای ورود به کشور یا خروج از آن استفاده نماید به حبس تأدیبی از دو ماه تا‌یک سال محکوممی‌شود.
مجازات عبور غیر مجاز از مرز
مطابق ماده ۱ از قانون مجازات عبور دهندگان اشخاص غیرمجاز از مرزهای کشور و اصلاح بعضی از مواد قانون گذرنامه و قانون ورود و‌اقامت اتباع خارجه در ایران مصوب ۱۳۶۷/۰۷/۱۴، “هر کس دیگری را به طور غیر مجاز از مرز عبور دهد و یا موجبات عبور غیرمجاز دیگران را تسهیل یا فراهم نماید، مجرم و به یکی از‌کیفرهای ذیل محکوم خواهد
شد.
الف – در صورتی که عمل عبوردهنده مخل امنیت باشد، چنانچه در حد محاربه و افساد فی‌الارض نباشد به حبس از ۲ تا ۱۰ سال محکوم خواهد‌شد.
ب – چنانچه شخص عبور داده شده از افراد ممنوع‌الخروج یا ممنوع‌الورود یا قاچاقچی باشد، مرتکب به ۲ تا۸ سال حبس و جریمه نقدی از۲۵۰۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰۰۰ ریال محکوم خواهد شد.
ج – چنانچه فرد عبور داده شده محکوم به کیفر یا متهم به جرمی باشد که رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد، مرتکب به مجازات ۲ تا۴ سال حبس محکوم خواهد شد.
د – در صورتی که فرد عبور داده شده غیر بالغ باشد، مرتکب به حبس از ۳ تا ۵ سال محکوم خواهد شد.
ه – در صورتی که عمل مرتکب غیر از موارد فوق باشد، مرتکب به حبس از ۱ تا ۳ سال محکوم خواهد شد.
تبصره ۱ – در صورتی که عبور دهنده از کارکنان دولت و مؤسسات وابسته به دولت باشد و با سوء استفاده از سمت خود مرتکب این عمل شده باشد، علاوه بر مجازاتهای فوق، به انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم می‌گردد.
تبصره ۲ – علاوه بر مجازاتهای مقرر، کلیه‌ی اموالی که از این طریق به دست آمده است طبق قانون نحوه‌اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی عمل خواهد شد.
مجازات ورود و خروج غیرمجاز و بدون گذرنامه از کشور
مجازات ورود و خروج غیرمجاز از کشور در مواد ۳۴ و ۳۵ قانون گذرنامه تعیین شده و به شرح زیر می‌باشد:ماده ۳۴: هر ایرانی که بدون گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه از کشور خارج شود،به حبس تأدیبی از دو ماه تا شش ماه یا پرداخت غرامت از دو‌هزار ریال تا بیست هزار ریال و یا به هر دو مجازات محکوم می‌شود.ماده ۳۵ – هر ایرانی که از نقاط غیر مجاز وارد کشور شده یا از کشور خارج شود بهیک تا سه ماه حبس تأدیبی محکوم خواهد شد و در صورتی که‌مرتکب بدون داشتن گذرنامهیا اسناد در حکم گذرنامه از نقاط غیر مجاز وارد و یا خارج شده باشد به حداکثرمجازات حبس یا غرامت مذکور در ماده۳۴ محکوم می‌شود.
اعتبار گذرنامه جهت ورود به سایر کشورها چگونه است؟
ماده ۲۴ از قانون گذرنامه مقرر میدارد: “گذرنامه برای مسافرت به کلیه کشورها اعتبار دارد مگر به کشورهایی که دولت در موارد مقتضی، مسافرت اتباع ایران را به آن کشورها ممنوع و یا محدود نموده باشد. در صورتی که بعد از صدور گذرنامه، محدودیتی مقرر شود، وجوه پرداختی کسانی کهاز مسافرت محروم شوند به آنها‌مسترد می‌گردد. نحوه اجرای مفاد این ماده ضمنآیین‌نامه اجرایی این قانون معین خواهد شد.
همچنین مطابق ماده ۳۶ از قانون گذرنامه، هر ایرانی به کشوری که مسافرت به آنجا طبق ماده ۲۴ این قانون ممنوع و یا محدود شده سفر نماید به حبس تأدیبی از یک ماه تا ۳ ماه و‌یا پرداخت غرامت از یک هزار ریال تا ده هزار ریال و یا به هر دو مجازات محکوم می‌شود.لازم به ذکر است در حال حاضر ورود به کشور فلسطین اشغالی ممنوع بوده و مرتکب به مجازات پیش‌گفته در ماده‌ی ۳۶ محکوم خواهد شد.
نکات کاربردی:
مطابق ماده ۳۷ از قانون گذرنامه، هر کس برای دریافت گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه به نام خود یا نام دیگری اسناد و مدارک خلاف واقع یا متعلق به غیر را عالماً عامداً به مراجع مربوطتسلیم نماید، به حبس تأدیبی از دو ماه تا شش ماه محکوم می‌شود و در صورتی که عمل اومنجر به صدور گذرنامه شود به حبس‌تأدیبی از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.مطابق ماده ۴۱ از قانون گذرنامه، هر کس برای تحصیل گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه عالماً و عامداً و به قصد تقلب هر گونه اطلاع مربوط به خود و همراهان را که در‌صدور گذرنامه مؤثر استبرخلاف واقع در پرسش‌نامه ذکر نماید، به شرط استفاده از گذرنامه، به حبس تأدیبی از دوماه تا شش ماه محکوم خواهد شد
