دعوای اثبات زوجیت دائم و موقت

اثبات زوجیت یکی از دعاوی بسیار مهم در دادگاه های خانواده است که توسط یکی از زوجین احتمالی علیه دیگری طرح می شود . هرگاه عقد نکاح و ازدواج به دلایلی ثبت نشده باشد و زن یا شوهر رابطه همسری و وقوع ازدواج در بین خود را انکار کنند طرف دیگر که ادعا می‌نماید عقد نکاح بین آن‌ها انجام شده باید ادعای خود را اثبات نماید. برای اثبات این ادعا باید دعوای اثبات زوجیت را مطرح نماید . یکی از آثار دعوای اثبات زوجیت تعلق مهر به زن و به تبع مطالبه مهریه می باشد . مرجع رسیدگی به دعوی اثبات زوجیت، دادگاه خانواده است . مدعی وجود رابطه زوجیت باید دلایل و مدارکی دال بر وقوع عقد ازدواج و زوجیت اقامه نماید .

دلایل اثبات زوجیت

مطابق قاعده البینه علی المدعی هرکس مدعی حقی بر دیگری است باید ادعای خود را ثابت کند، اثبات ازدواج نیز از این قاعده مستثنی نیست  بنابراین زن یا مردی که مدعی رابطه زوجیت هستند باید ادعای خود را به کمک دلایل محکم به اثبات برسانند .دلایل اثبات زوجیت که زوج و زوجه می توانند در دعوای خود به آن متمسک شوند به دو دسته دلایل عام که در تمامی دعاوی می تواند استفاده شوند  و دلایل خاص که مخصوص دعاوی عقد نکاح  می باشد تقسیم می شوند که عبارت است از :

• دلایل عام اثبات زوجیت

1. اقرار : یکی مهمترین و در حال بهترین دلایل اثبات ، اقرار فرد خوانده است. اقرار یعنی اظهار به حقی به نفع شخصی دیگر و به ضرر خود است. مطابق ماده ۱۲۷۵ قانون مدنی نیز چنانچه فردی به نفع شخصی دیگر اقرار کند، ملزم به اقرار خود می‌باشد. بنابراین، چنانچه یکی از زوجین نسبت به وجود رابطه زوجیت اقرار نماید. رابطه زوجیت با اقرار احراز و اثبات می شود .
2. سند کتبی: در یک دعوی حقوقی، سند کتبی بسیار تعیین کننده است. در اثبات زوجیت، وجود سند عادی که دلالت بر نکاح و رابطه زوجیت باشد  با حضور شاهدین اعم از بستگان و حتی برگه تنظیم شده میان زن و شوهر در صورت وجود سایر شرایط مانند اذن پدر، می‌توانند در دادگاه به عنوان دلیل استفاده شود .
3. شهادت شهود: شهود حاضر در مراسم عقد می‌توانند، در دعوای اثبات زوجیت، به روشن شدن موضوع کمک شایانی نمایند . مطابق ماده ۲۳۰ آیین دادرسی مدنی، شهود می‌بایست دو مرد و یا یک مرد و دو زن باشند.

• دلایل خاص اثبات زوجیت 

1. شیاع و استفاضه

شیاع: شیاع به معنی بسیار شنیدن یک خبر از افراد متعدد است .

استفاضه: استفاضه نیز مترادف با شیاع است و هر دو دارای یک معنا هستند .

مبنای حجیت شیاع یا استفاضه وجود روایات متعدد در این خصوص است . آنچه از مجموع روایات استنباط می شود این است که شیاع منجر به ظن و گمان متأخم العلم می‌ شود. استفاضه و شیاع در خصوص رضاع، عقد تکاح، وقف و بخشش، اسلام، کفر و… حجت و دلیل هستند.

در شیاع باید کثرت مطلعین و قائلین به حدی باشد که گمان خلاف نرود. در شیاع مطلعین به اصل وجود رابطه زوجیت شهادت نمی ‌دهند؛ چرا که اگر به اصل وجود رابطه زوجیت آگاهی داشتند که با دو شاهد نیز اثبات می‌ شد؛ بلکه این مطلعین با آگاهی از آثار زوجیت، پی به وقوع این رابطه برده ‌اند.

2. معاشرت و همزیستی

یکی دیگر دلایل خاص اثبات زوجیت، معاشرت و زندگی مشترک زوجین زیر سقف مشترک است؛ منظور از معاشرت ، همزیستی «زن و شوهرگونه» در محل واحد است. مثلاً با یکدیگر خلوت تام داشته و سکونت طولانی مدت در زیر یک سقف داشته باشند؛ چرا که در جامعه اسلامی اصل بر شرعی بودن روابط است.

به عبارت دیگر هرگاه زن و مردی به گونه ای با یکدیگر معاشرت کنند که طبق عرف جامعه همه زن و شوهرها آن گونه رابطه دارند، می تواند دلیلی بر وجود رابطه زوجیت بین زن و مرد باشد.

مدارک لازم جهت اثبات زوجیت دائم

• شناسنامه و کارت ملی خواهان
• صورت‌جلسه ازدواج یا اقرار خوانده در صورت وجود
• شهادت شهود و مطلعین
• درخواست جلب نظر کارشناس
• تقاضای تحقیقات محلی
• درخواست استعلام
• تقاضای اتیان سوگند
• سایر دلایل و مستندات

وعده ازدواج دلیلی بر زوجیت نیست 

وعده ازدواج یا نامزدی توافقی است بین دو نفر ( مرد و زن ) که به منظور ازدواج در آینده منعقد می شود . ممکن است سوال شود آیا وعده و قول ازدواج و یا نامزدی باعث ایجاد رابطه زوجیت می شود یا دلیلی بر رابطه زوجیت است ؟ باید گفت  وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی کند . موضوعی که در ماده 1035 قانون مدنی نیز به آن تصریح شده است . بنابراین هریک از مرد و زن در دوران نامزدی و یا پس از وعده ازدواج مادام که عقد نکاح جاری نشده است می تواند از وصلت و ازدواج امتناع نماید . وعده ازدواج نیز اصولا دلیلی مبنی بر زوجیت تلقی نمی شود .

اثبات زوجیت عقد موقت ( صیغه )

اثبات زوجیت در عقد موقت نیز تابع همان شرایط عقد دایم است  و با ارائه همان اسناد و مدارک امکان پذیر است. اما به دلیل اینکه عقد موقت کمتر به ثبت می‌رسد و گاهی اوقات نیز مخفیانه انجام می شود در نتیجه اثبات آن با کمی دشواری همراه است.  در صورت نداشتن دلایلی مانند شهود و سند عادی  باید از سایر روش‌ها و مدارک و به عبارتی از دلایل خاص اثبات زوجیت  برای قانع کردن دادگاه بهره برد. برای مثال سکونت مشترک، پیام‌ها و مکالمات، تحقیق محلی از همسایگان که البته این دلایل، به اندازه دلایلی از جمله سند نکاح و اقرار و شهادت شهود، ارزش اثباتی ندارند اما در شرایطی می‌توانند موجب یقین قاضی گردند.

دادگاه صالح به رسیدگی بر دعوای اثبات زوجیت 

دادگاه صالح به رسیدگی بر دعوای اثبات زوجیت دادگاه خانواده می باشد . و با توجه به قانون آیین ددادرسی مدنی و قانون حمایت از خانواده دادگاه خانواده محل اقامت خوانده صلاحیت رسیدگی به موضوع اثبات زوجیت را دارد .