اثبات حق انتفاع در موقعی مطرح می شود که شخصی ، نسبت به استفاده از منافع مال ، متعلق به دیگری برای خود حقی قائل باشد . در صورت انکار حق انتفاع توسط مالک عین ، دارنده حق انتفاع می تواند با طرح دعوای اثبات حق انتفاع به مطلوب خود دست یابد . حق انتفاع ، حقی است که به موجب آن شخص میتواند از مالی که عین آن متعلق به دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند .
شرایط اثبات حق انتفاع
- وجود رابطه قراردادی فی مابین اصحاب دعوا
- اثبات اعطای حق انتفاع مالک به خواهان از طریق اسناد و مدارک یا شهادت شهود و غیره.
- به قبض رساندن مال به منتفع ، زیرا حق انتفاع از عقود عینی است. شرط قبض براساس مادۀ ۴۷ قانون مدنی در حبس اعم از عمری و غیره، قبض شرط صحت عقد است لذا با این وصف خواهان باید از طریق ارائه اسناد و مدارک یا شهادت شهود یا غیره علاوه بر ایجاب و قبول قبض خود نسبت به مال را نیز به اثبات برساند.
- امکان بقای عین مال با استفاده از آن میسر باشد اعم از آنکه مال منقول یا غیرمنقول باشد .
دعوای اثبات حق انتفاع
طرح دعوای اثبات حق انتفاع نیازمند تقدیم دادخواست حقوقی است . دعوای اثبات حق انتفاع دعوایی مالی محسوب میشود که اگر مال منقول باشد، باید تقویم شود ولی اگر مال غیر منقول باشد به موجب ماده ۱۸ قانون مدنی، دعوای غیر منقول محسوب شده و هزینه دادرسی بر اساس ارزش منطقه ای باید پرداخت گردد و تمبر مالیاتی وکیل نیز بر همین مبنا مورد محاسبه قرار میگیرد.
مرجع صالح به رسیدگی دعوای اثبات حق انتفاع
مرجع صالح به رسیدگی دعوای اثبات حق انتفاع براساس منقول یا غیر منقول بودن مال موضوع حق انتفاع ، متفاوت است لذا اگر مال منقول باشد دادگاه محل اقامت خوانده ولی اگر مال غیر منقول باشد دادگاه محل وقوع ملک صالح به رسیدگی است .
انواع حق انتفاع
الف) حق انتفاع به صورت عُمری : حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد (ماده ۴۱ قانون مدنی مثلاً مالک ملک حق انتفاع منزل را تا زمان حیات خود، به همسرش انتقال دهد. این نوع حق انتفاع از عقود لازم محسوب میشود.
ب) حق انتفاع به صورت رقبی : حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی برقرار میگردد ماده ۴۲ قانون مدنی برای مثال ،مالک حق انتفاع مال خود را برای مدت ۱۰ سال به همسرش واگذار می.کند این) نوع) حق انتفاع نیز از عقود لازم محسوب می شود.
ج ) حق انتفاع سکنی : در این حالت موضوع حق انتفاع مربوط به سکونت در مسکن است که خود به یکی از طرق عمری یا رقبی برقرار میشود .
د ) حبس مطلق : بر طبق ماده ۴۴ قانون مدنی در صورتی که مالک برای حق انتفاع مدتی معین نکرده باشد، حبس مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود، مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع کند عقد حبس ،مطلق از عقود جایز محسوب می شود که با مرگ و حجر مالک و منتفع منحل میشود.
تفاوت حق انتفاع با مالکیت منفعت چیست؟
حق انتفاع به مالکیت منفعت نزدیک است ولی نباید این را با آن اشتباه کرد. حق انتفاع حقی ضعیف تر از مالکیت منفعت است . در مورد مالکیت منفعت اجزاء و ذرات منفعت در ملک صاحب آن حاصل میشود اما در حق انتفاع منتفع مالک منفعت نیست بلکه ذرات منفعت اگر عین مالک خاص داشته باشد در ملک مالک به وجود می آید و منتفع فقط دارای حق استفاده است مثلاً مستأجر مالک منفعت است و اجزاء منفعت در ملک حاصل میشود و اصولاً میتواند به موجب اجاره ، منفعت را به غیر تملیک نماید. لیکن دارنده حق سکنی از اقسام انتفاع فقط دارای حق سکونت است و نمیتواند ملک مورد انتفاع را به دیگری اجاره دهد زیرا در این صورت میتواند از موارد بطلان قرارداد اجاره باشد . بنابراین هرگاه باغ میوه ای اجاره داده شود چون مستاجر مالک منفعت پس از انقضاء اجاره مالک میوه هایی خواهد بود که تا آن تاریخ در باغ است اما اگر شخص فقط دارای حق انتفاع باشد ، در پایان مدت انتفاع هیچ حقی نسبت به میوه های موجود نخواهد داشت .
تفاوت حق انتفاع با اذن در انتفاع اباحه در چیست؟
حق انتفاع در مرتبه بالاتری از اذن در انتفاع قرار دارد حق انتفاع از عقود لازم محسوب می شود، اما اذن در انتفاع ایقاع به شمار رفته و هر لحظه قابل رجوع است، لذا صرف اینکه شخصی به دیگری اجازه عبور از زمین خود داده باشد حق انتفاع محسوب نمیشود و باید قصد مالک احراز شود اذن در انتفاع همان اباحه در انتفاع ،است هر چند برخیها معتقدند اباحه یک عمل حقوقی مستقل حسب مورد ایقاع یا عقد است.
آیا حق انتفاع قابل انتقال به غیر است؟
چون حق انتفاع یک حق مالی است اصولاً قابل انتقال به غیر است مگر اینکه به موجب قرارداد یا عرف و عادت این حق از منتفع سلب شده باشد . الا در مورد سکنی که فقهای امامیه به غیر قابل انتقال بودن حق انتفاع فتوا داده اند و این نظر ظاهراً مبتنی بر عرف و عادت است که در این گونه موارد مباشرت منتفع را لازم میداند. پس می توان گفت اگر در این مورد عرف و عادتی وجود نداشته یا حق سکنی مطلق نبوده و مالک اذن به انتقال داده باشد این حق قابل انتقال خواهد بود .
آیا دارنده حق انتفاع (منتفع ) میتواند ملک را به دیگری اجاره دهد؟
در صورت انتقال حق انتفاع برای مثال به صورت تنظیم صلح با شرط عمری که حق انتفاع به مصالح تعلق پیدا میکند مصالح یا منتفع نمی تواند ملک را به دیگری اجاره بدهد مگر اینکه متصالح به عنوان مالک منافع ، به او وکالت در اجاره دادن ملک را داده باشد. پس همانطور که ملاحظه شد در عقد اجاره مالکیت منافع به مستأجر منتقل میشود، ولی در حق انتفاع حتى مالكيت منافع نیز به منتفع انتقال پیدا نمیکند و وی صرفاً حق بهره مندی از مال را دارد.
موارد زایل شدن حق انتفاع
- انقضای مدت زمانی که برای این حق تعیین شده است.
- فوت شخصی که این حق به او داده شده است
- در صورت تلف مالی که بر آن انتفاع صورت گرفته است
- اسقاط حق بهره برداری توسط منتفع
