درخواست تصفیه ترکه

درخواست تصفیه ترکه مستفاد از ماده ۲۶۰ قانون امور حسبی مشخص کردن دارایی و بدهی های متوفی و سپس پرداخت بدهی متوفی از طریق اموال و دارایی های او و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است. پس از این اقدامات چنانچه مالی باقی مانده باشد، متعلق به وراث است،  که مطابق سهم الارث تقسیم می شود.

درخواست تصفیه ترکه همانند درخواست های مهر وموم  ترکه و تحریر ترکه  اجباری نیست، بلکه امری اختیاری محسوب می شود و معمولاً نیز طرح آن در محاکم معمول و مرسوم نیست و بیشتر مواقع با توافق و در خارج از دادگاه صورت می پذیرد. به همین جهت هر گاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کنند، سایرین به دلالت ماده 262 قانون امور حسبی نمی توانند از دادگاه درخواست تصفیه بنمایند.

مستندات قانونی مرتبط به درخواست تصفیه ترکه 

مواد ۲۶۰ الی ۲۷۵ قانون امور حسبی 

ارکان و شرایط طرح درخواست تصفیه ترکه 

1. احراز فوت متوفی و ضمیمه نمودن گواهی فوت
2. ضمیمه نمودن گواهی انحصار وراثت
3. قبلاً ترکه تحریر شده باشد و اگر تحریر ترکه صورت نگرفته، حین تصفیه و قبــل از هـر عملی نسبت به آن اقدام شود  ( مادهٔ ۲۶۶ قانون امور حسبی )
4. کلیه وراث ترکه را رد کرده باشند، زیرا چنانچه تنها یک نفر از ورثه ترکه را قبول کرده باشد، مطابق قانون ، تصفیه ترکه بر عهده اوست و کار به دادگاه نمی کشد. 
5. تصفیه ترکه صرفاً از سوی ورثه یا وصی پذیرفته میشود .( لذا طرح آن از جانب موصی له یا طلبکاران پذیرفتنی نیست؛ مستفاد از ماده ۲۶۱ قانون امور حسبی )

درخواست تصفیه ترکه دعوای مالی است یا غیر مالی ؟

درخواست تصفیه ترکه دعوای غیرمالی محسوب می شود. و معادل هزینه دعاوی غیرمالی که رقم قابل توجهی نیست می بایست پرداخت گردد. 

نحوه طرح درخواست تصفیه ترکه 

امور حسبی چون جنبۀ ترافعی ندارند، یا به عبارتی دعوا محسوب نمی شوند و درخواست به شمار می آید، اما باید در قالب دادخواست و از طریق دفاتر خدمات قضایی تقدیم شوند. 

مرجع صالح به رسیدگی به درخواست تصفیه ترکه 

مرجع صالح جهت رسیدگی به موضوع به استناد ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه عمومی حقوقی محل آخرین اقامتگاه متوفی است؛ حتی اگر ترکه مال غیر منقول باشد.

 نکته مهم اینکه با توجه به عدم اشاره به درخواست تصفیه ترکه در بند « ت » ماده ۹ قانون شوراهای حل اختلاف این درخواست خارج از صلاحیت شورای حل اختلاف است.

نکته مهم اینکه ، درخواست تصفیه ترکه کمتر از طریق دادگاه پیگیری می شود، زیرا به دلالت مواد ۲۵۸ و ۲۶۲ قانون امور حسبی ، ورثه ای که ترکه را قبول کرده اند ، وظیفهٔ اداره و تصفیه آن را نیز دارد.

 از آنجا که معمولاً و على الاصول وراث ترکه را قبول می کنند، بنابراین اداره و تصفیه آن را نیز خودشان انجام می دهند و کار به دادگاه نمی کشد، مگر اینکه هیچ  یک از وراث مایل به تصفیه ترکه نباشند و یا آن را رد کنند. به همین جهت هرگاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کنند، سایرین به دلالت ماده 262 قانون امور حسبی ، نمی توانند از دادگاه درخواست تصفیه را بنمایند و نیز اینکه مواد ۲۴۳ و ۲۴۴ قانون امور حسبی نیز به طور ضمنی اداره ترکه را بر عهده وراث نهاده است. پس تصفیه در فرضی مورد پیدا می کند که هیچ یک از وارثان این وظیفه را بر عهده نگیرد و از دادگاه آن را بخواهد یا وصی درخواست کند.

چه کسانی می توانند درخواست تصفیه ترکه را داشته باشند؟

ماده ۲۶۱ قانون امور حسبی بیان داشته ، وصی و هر یک از ورثه می توانند از دادگاه کتباً تصفیه ترکه را بخواهند. دکتر امامی معتقد است، این ماده حصری نبوده بلکه تمثیلی می باشد. پس با این وصف موصی له و طلبکار می توانند درخواست بدهند.

در طرف مقابل دکتر کاتوزیان در درسهایی از شفعه ، وصیت ، ارث شمارهٔ ۲۱۸ این نظر را رد می کند و معتقد است مقرره ماده ۲۶۴ قانون مذکور حصری بوده و موصی له و طلبکار و نیز ورثه ای که ترکه را رد کرده است، حق درخواست تصفیه را ندارند، مگر اینکه کلیه وراث ترکه را رد کرده باشند. ) ( مستفاد از مواد ۲۶۱ و ۲۶۲)

نحوه رسیدگی دادگاه به درخواست تصفیه ترکه 

به استناد ماده ۲۶۳ قانون امور حسبی ، دادگاه عمومی حقوقی باید ظرف یک هفته پس از تقدیم درخواست ، مدیر تصفیه را تعیین نمایند و اگر در محل اداره تصفیه وجود داشته باشد، موضوع را به اداره تصفیه ارجاع می دهد تا تحت نظر دادرس دادگاه ، امور تصفیه را انجام بدهند.

نکته مهم اینکه، در صورتی که متوفی وصی برای اداره اموال داشته باشد امر تصفیه به وصی واگذار می شود. پس اگر متوفی برای اداره ترکه ، وصی تعیین کرده باشد. همان وصی منتخب متوفی ، امور تصفیه و اداره ترکه را باید عهده دار شود و دادگاه نمی تواند شخص دیگری را انتخاب نماید.

اقدامات مدیر تصفیه جهت تصفیه ترکه چیست ؟ 

پس از انتخاب مدیر تصفیه اولین اقدامی که باید انجام شود این است که مشخص شود آیا تحریر ترکه انجام شده یا خیر؟ در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد، نسبت به آن اقدام شود.

 زیرا به دلالت ماده ۲۶۶ قانون امور حسبی ، تحریر ترکه مقدمۀ تصفیه است. پس دادگاه مستقیماً نسبت به تصفیه ترکه اقدام نمی کند، بلکه این وظیفه پس از تعیین مدیر تصفیه بر عهده اوست.

پس از تعیین مدیر تصفیه و تحریر ترکه ، مدیر تصفیه کلیه وراث ، طلبکاران ، موصی له و سایر ذینفعان را در وقت مقرر دعوت می کند و جلسه ای تشکیل می دهد و آن را صورتجلسه می نماید. 

در این جلسه کلیه دارایی و بدهیهای متوفی بررسی و شناسایی می شود، اگر مالی از متوفی باید فروخته شود، این عمل از طریق مدیر تصفیه به صورت مزایده فروخته خواهد شد.

 بدهیهای متوفی باید به تصدیق مدیر تصفیه برسد، طلبکارانی که بدهی آنها به تصدیق مدیریت تصفیه نرسیده می توانند در دادگاه صالح جداگانه طرح دعوا نمایند و در صورت صدور حکم به سود آنها می توانند به هر یک از ورثه به نسبت سهم الارث که از ترکه به آنها رسیده رجوع و طلب خود را مطالبه نمایند.

 دیون طلبکارانی که بدهی آنها تصدیق شده است، از محل ترکه پرداخت می شود و اگر متوفی وصیتی کرده باشد، از باقی مانده ترکه خارج می شود و در نهایت ترکۀ خالص بین وراث به نسبت سهم الارث هر یک تقسیم می شود. 

( مدیر تصفیه یا اداره تصفیه  (حسب مورد ) تحت نظارت دادگاه اقدام خواهند کرد و اگر کسی از عملیات اجرایی مدیر تصفیه شکایت نماید، دادگاهی که او را انتخاب کرده ، به این اعتراض رسیدگی می کند و در صورت اقتضا دستورات لازم را می دهد و حتی به موجب ماده 265 قانون امور حسبی حق تغییر مدیر تصفیه را نیز دارد.

آیا مدیر ترکه و مدیر تصفیه مترادف هم هستند؟ یا اینکه وظیفهٔ هر یک متفاوت است؟ 

وظیفه و موقعیت انتخاب شدن هر یک متفاوت از یکدیگر است.

• مدیر ترکه :

صرفاً زمانی انتخاب می شود، که متوفی بلاوارث باشد یا تنها وارث متوفی ( مثلاً زوجه ) علاوه بر دریافت سهم الارث خود ( یک چهارم از ترکه ) درباره طلب خود مثلاً مطالبه مهريه ادعای حق نماید.

• مدیر تصفیه :

 زمانی انتخاب می شود که هیچ  یک از وراث نسبت به قبول ترکه اقدام نکرده باشند و در تصفیه ترکه نیز به توافق نرسیده باشند. در این صورت از دادگاه درخواست تعیین مدیر تصفیه می کنند تا نسبت به این عمل اقدام شود.

 اداره حقوقی قوه قضائیه نیز در نظریه مشورتی شمارهٔ ۷/۹۷/۲۳۷۳ مورخ 1398/06/23 بیان داشته است : 

 (( اولاً ، عناوین  (مدیر ترکه ) و ( مدیر تصفیه ) متمایز از یکدیگرند؛ زیرا برابر مواد ۳۲۷ تا ۳۲۹ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹، قانون گذار به لحاظ مشخص نبودن وراث متوفی ، اداره ترکه را بر عهده مدیر ترکه نهاده است؛ لکن برابر مادهٔ ۲۶۳ قانون یاد شده ، درصورت قبول ترکه توسط برخی از ورثه ، دادگاه به درخواست آنان مدیر تصفیه تعیین کند و امر تصفیه از همان زمان آغاز می شود. به عبارت دیگر مستنبط از مواد مذکور و ماده ۲۵۰ قانون یاد شده وظیفه اصلی مدیر ترکه اداره ترکه است، اما وظیفه اصلی مدیر تصفیه ، تصفیه ترکه است. 

ثانیاً، باتوجه به منطوق ماده ۲۶۳ قانون امور حسبی ، مداخله اداره تصفیه منوط به ارجاع از سوی دادگاه است و این اداره رأساً نمی تواند امر تصفیه ترکه را عهده دار شود …))