عزل وصی از وصایت 

عزل وصی و نتیجتا زائل شدن سمت وصی در عرف عام ، در دو حالت ، منعزل شدن وصی و نیز عزل وصی انجام می شود. واژۀ ( انعزال ) و ( عزل )  با یکدیگر متفاوت اند. منعزل شدن وصی ( انعزال وصی ) به معنای آن است، که به دلیل فوت وصی ، تخلف و خیانت در امانت وصی ، سمت وصایت او خود به خود و بدون نیاز به حکم دادگاه زائل شود و حکم دادگاه در این باره جنبه اعلامی دارد. بنابراین اثر حکم از تاریخ سبب آن واقع می شود، نه از تاریخ صدور حکم. اما در عزل وصی ، دادگاه حکم صادر می کند که این حکم جنبه تأسیسی دارد و اثر آن از تاریخ صدور حکم است. 

نکته حائز اهمیت این است ، که قانونگذار در مواد ۸۵۹ و ۱۱۹۱ قانون مدنی از واژه ( انعزال ) استفاده کرده است و در قانون مذکور موردی یافت نمی شود که از واژه ( عزل وصی ) استفاده شده باشد. هر چند در ماده ۴۷ قانون امور حسبی ، از واژه عزل وصی استفاده شده است، اما از این ماده ، موارد عزل وصی استنباط نمی شود. 

مستندات قانونی مرتبط با دعوای عزل وصی از وصایت 

1. مواد ۸۲۵، ۸۲۶، ۸۵4 ،۸۵7 ، ۸۵۸، ، 859 ، ۸60، ۱۱۷۱، ۱۱۷۲ و ۱۱۹۱ قانون مدنی
2. ماده ۱۴ قانون امور حسبی

ارکان و شرایط طرح دعوای عزل وصی از وصایت 

1. احراز فوت موصی
2. پیوست نمودن تصویر مصدق وصیت نامه یا احراز تعیین خوانده به عنوان وصی از طرف ولی قهری
3. وقوع شرایط یا عاملی مانند حجر، تعدی و تفریط ، عمل نکردن به وصیت ، تحقق جرم خیانت در امانت ، کوتاهی در امر تربیت و نگهداری محجور و احراز آن توسط دادگاه یا وصف خاصی در وصی شرط شده باشد ، اما پس از مدتی آن وصف زائل گردیده باشد.

نکته کاربردی :

به موجب ماده ۸۳۴ قانون مدنی در وصیت عهدی قبول شرط نیست، لیکن وصی می تواند مادامی که موصی زنده است، وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد، بعد از آن حق رد ندارد اگرچه جاهل بر وصایت بوده باشد

آیا اشتباه غیر عمدی وصی باعث عزل وصی می شود؟

در خصوص انعزال وصی ( منعزل شدن وصی )  قانون مدنی در دو ماده به آن اشاره کرده است. ماده ۸۵۹ مقرر کرده است، وصی باید بر طبق وصایای موصی رفتار کند و الا ضامن و منعزل است. ماده ۱۱۹۱ بیان می دارد، اگر وصی منصوب از طرف ولی قهری به نگهداری یا همچنین تربیت مولی علیه و یا اداره امور او اقدام نکند یا امتناع از انجام وظایف خود نماید منعزل می شود.

به نظر می رسد، انعزال وصی منصرف به تخلف عمدی او باشد و در صورت وقوع تخلف غیر عمدی ، براساس مواد ۸۵۸ و ۸۵۹ قانون مدنی صرفاً ضامن رفتار خود بوده و منعزل نیست، بنابراین چنانچه اشتباه محاسباتی در اعداد و ارقام به وجود آمده باشد و سهوی بودن آن توسط دادگاه محرز شود، نمی توان وصی را منعزل دانست. هر چند از ظاهر و اطلاق ماده ۸۵۹ قانون مدنی می توان برداشت دیگری نیز کرد.

پس از عزل وصی از وصایت تکلیف سرپرستی محجور چیست؟ 

قانون مشخص نکرده است، که در صورت انعزال وصی ( منعزل شدن وصی )  چه اتفاقی می افتد، در پاسخ به این سؤال ، باید مورد را همانند فوت وصی قلمداد کرد و از این رو دادگاه باید به جای وصی منعزل ، شخص دیگری را به عنوان امین تعیین نماید تا به اجرای مفاد وصیت بپردازد و یا به عنوان قیم، سرپرستی محجور را عهده دار شود.

آیا در صورت بودن مادر ، ولی قهری می تواند برای پس از فوت خود جهت سرپرستی محجور وصی تعیین کند ؟

اولا، به دلالت مادۀ ۱۱۸۹ قانون مدنی، هیچ یک از پدر و جد پدری نمی تواند با حیات دیگری برای مولی علیه خود وصی تعیین کند.

ثانیاً ، بر فرض عدم حیات اولیای قهری و حیات مادر و تعیین وصی از جانب ولی قهری، مشکلی ایجاد نمی کند و حضانت محجور به موجب مواد ۱۱۷۱ و ۱۳۷۲ قانون مدنی و ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده  بر عهده مادر است و اداره اموال و روابط  قراردادی با وصی منصوب از ناحیه ولی قهری می باشد، زیرا حضانت متفاوت از سرپرستی است.

ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی در این باره مقرر کرده است، در صورت فوت یکی از ابوین ، حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود، هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم  ( وصی ) معین کرده است.

چه کسانی می توانند نسبت به طرح دعوای عزل وصی از وصایت اقدام کنند؟

هریک از وراث و موصی له و طلبکاران در صورتی که ذی نفع محسوب شوند، می توانند از دادگاه عزل وصی را بخواهند.

نمونه دادخواست عزل وصی از وصایت 

با توجه به  فنی و تخصصی بودن دعوای عزل وصی از وصایت  و دیدگاه ها و رویه های متفاوت قضایی ، در عمل امکان ارائه نمونه دادخواست و لایحه دفاعیه واحدی وجود ندارد. مضافا اینکه ، به جهت ممانعت از تضییع حقوق اصحاب دعوا ، بهره مندی از خدمات وکیل متخصص امری لازم و غیرقابل اجتناب است.

برهمین اساس موسسه حقوقی آبان با بهره مندی از وکلای متخصص در زمینه های مختلف حقوقی ، آمادگی کامل خود را جهت ارائه خدمات مشاوره و قبول وکالت در این بخش را اعلام می دارد.

دادگاه صالح جهت رسیدگی به دعوای عزل وصی از وصایت 

1. اگر وصی منصوب از جانب موصی جهت انجام امورات وی مثل تصفیه ترکه ، اداره ثلث یا کفن و دفن یا واجبات دینی باشد و تخلف صورت گیرد، چنانچه ترکه تقسیم نشده باشد، حسب ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه عمومی محل آخرین اقامتگاه متوفی صلاحیت رسیدگی دارد، اما اگر ترکه تقسیم شده باشد، طرح دعوا تابع صلاحیت باشد، حسب دادگاه (عمومی ) محل اقامت خوانده می باشد. ( ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی )
2. اگر وصی جهت سرپرستی و اداره اموال محجور انتخاب گردیده، ولی مرتکب تخلف شود، به دلالت بند ۱۳ قانون حمایت خانواده دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی دارد.