عفو مجازات یکی از عوامل سقوط و یا تخفیف مجازات محکومان است که از طرف عالی ترین مقام کشور یعنی مقام معظم رهبری و یا مرجع قانونگذاری اعطا می گردد و با تخفیف مجازات جرایم کیفری که در اختیار قاضی است متفاوت می باشد . عفوی که از طرف عالی ترین مقام کشور اعطا می شود عفو خصوصی و عفوی که از سوی مجلس و با قانونگذاری انجام شود عفو عمومی نامیده می شود. در حال حاضر عفو و تخفیف مجازات محکومین به موجب بند 11 اصل یکصد و ده قانون اساسی و آیین نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین بنا بر پیشنهاد رییس قوه قضاییه و موافقت رهبری انجام می شود . در صورت موافقت درخواست عفو ، مجازات ساقط می شود . یعنی مجازات محکوم ( مجرم ) دیگر اجرا نمی شود و اگر در حال اجرا باشد از تاریخ اعلام عفو اجرای مجازات متوقف می شود .
چه کسانی مشمول عفو مجازات می شود
تمامی محکومین قطعی به جز محکومین و مجرمین جرایم قاچاق حرفه ای ، سرقت مسلحانه ، تجاوز به عنف و سایر جرایم اشاره شده در ماده 26 آیین نامه کمیسیون عفو و بخشودگی می توانند درخواست عفو و بخشودگی نمایند . موافقت با عفو و بخشودگی محکومین با توجه به شرایط محکوم علیه از لحاظ میزان تأثیر مجازات، اصلاح بزهکار، احراز ندامت وی و فراهم کردن شرایط و موجبات تأمین ضرر و زیان شاکی خصوصی همچنین وضعیت و شخصیت محکوم و خانواده وی و اصلاح مجرم و با توجه به سوابق کیفری از جهت تکرار و تعدد جرم خواهد بود .
چه کسانی می توانند درخواست عفو مجازات کنند
به موجب ماده۶ آیین نامه کمیسیون عفو و بخشودگی اشخاص زیر می‌توانند درخواست عفو را پیشنهاد کنند:
۱ـ رئیس دادگستری استان
۲ـ دادستان مربوط
۳ـ قاضی ناظر زندان مربوط
۴ـ رئیس زندان مربوط
۵ ـ محکوم علیه ( مجرم )
۶ ـ پدر و مادر و همسر و فرزندان محکوم علیه
چه محکومینی مشمول عفو مجازات نمی شوند
مطابق ماده 26 آیین نامه مذکور محکومین و مجرمین زیر مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات نمی‌شود:
۱ـ قاچاقچیان حرفه‌ای.
۲ـ موارد حق‌الناس.
۳ـ سرقت مسلحانه.
۴ـ تجاوز به زنای به عنف.
۵ ـ مصادیق مهم جرائمی از قبیل: جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، جرم اختلاس، ارتشاء و آدم ربایی.
۶ ـ محکومین به جرائم مستوجب حد شرعی اعدام و رجم مانند زنای محصنه و لواط مشروط بر اینکه جرم آنان با شهادت شهود عادل ثابت شده‌باشد.
حرفه‌ای بودن و تعیین مصادیق مهم مقرر در این ماده به تشخیص رئیس قوه‌قضائیه است.
نحوه درخواست عفو مجازات و مدارک لازم
درخواست عفو و بخشودگی باید از طریق سامانه ثنا ثبت شود اگر محکوم علیه در زندان باشد می تواند درخواست عفو خود را به واحد مددکاری تحویل دهد. درخواست عفو در کمیسیون مربوطه بررسی می شود در صورتی که محکوم علیه حایز شرایط باشد با در خواست وی موافقت می شود به کمیسیون مرکزی معرفی و در لیست عفو و بخشودگی قرار خواهد گرفت . مدارک لازم برای بررسی درخواست عفو مجازات عبارت است از :
۱ـ مشخصات محکوم علیه شامل: نام و نام خانوادگی، شهرت، نام پدر، شماره ملی، شماره شناسنامه و محل صدور آن، تاریخ تولد، تابعیت، شغل، سواد، تأهل، تعداد عائله و داشتن و نداشتن سرپرست.
۲ـ تاریخ شروع اجرای مجازات و مدتی که محکوم علیه پیش از شروع به اجراء در بازداشت بوده‌است.
۳ـ پیشینه کیفری (در صورت داشتن نوع و تعداد و شرح آن قید گردد.)
۴ـ استیفاء یا عدم استیفاء حق شاکی خصوصی و کیفیت آن.
۵ ـ جرم ارتکابی، میزان محکومیت قطعی، مانده محکومیت در تاریخ تنظیم فرم و میزان عفو درخواستی.
۶ ـ سوابق استفاده از عفو یا تخفیف و میزان آن.
۷ـ وضعیت اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، جسمانی و معیشتی عائله محکوم‌علیه.
۸ ـ تاریخ تنظیم فرم پیشنهاد عفو.
۹ـ کیفرخواست، رأی بدوی، رأی تجدیدنظر و رضایت‌نامه حسب مورد.
۱۰ـ در مورد محکومیت به اعدام عندالاقتضاء اصل پرونده به ضمیمه برگ پیشنهاد عفو.
مناسبت های که در آن عفو و بخشودگی انجام می شود
به موجب آیین نامه کمیسیون مزبور قوه قضائیه در هر یک از مناسبت‌های زیر می‌تواند پیشنهاد عفو دهد:
۱ـ ولادت حضرت رسول اکرم « ص» ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول.
۲ـ مبعث حضرت رسول اکرم « ص» ۲۷ رجب.
۳ـ ولادت حضرت امیرالمؤمنین « ع» ۱۳رجب.
۴ـ ولادت حضرت فاطمه زهرا « س» ویژه عفو محکومین نسوان ۲۰ جمادی الثانی.
۵ ـ ولادت حضرت امام حسین « ع» ۳شعبان.
۶ ـ ولادت حضرت قائم « عج» ۱۵ شعبان.
۷ـ عید سعید فطر، اول شوال.
۸ ـ عید سعید قربان، ۱۰ ذیحجه.
۹ـ عیدسعید غدیر، ۱۸ ذیحجه.
۱۰ـ سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، ۲۲بهمن.
۱۱ـ عیدنوروز، اول فروردین.
۱۲ـ سالروز جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین.
۱۳ـ سالروز حماسه فتح خرمشهر ویژه عفو محکومین نیروهای مسلح، ۳خرداد.
۱۴ـ سایر مناسبت‌هایی که مقام معظم رهبری موافقت فرمایند.
کمیسیون عفو و بخشودگی مجازات
به موجب مواد 2 ، 3 و 4 آیین نامه کمیسیون عفو بخشودگی ، کمیسیون مرکزی مرکب از پنج نفر قضات آشنا به احکام شرع انور و قانون با پایه قضایی ده به بالا تشکیل می‌گردد که توسط رئیس قوه‌قضائیه برای مدت پنج سال منصوب می‌شوند. رئیس قوه‌قضائیه یک نفر از اعضاء را برای مدت پنج سال به عنوان رئیس کمیسیون مرکزی انتخاب می‌نماید. جلسات کمیسیون با حضور حداقل سه عضو رسمیت خواهد یافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر خواهد بود. کمیسیون استانی مرکب از رئیس کل دادگستری استان، نماینده حوزه نظارت قضایی ویژه قوه‌قضائیه مستقر در استان، دادستان مرکز استان و مدیرکل زندانهای استان به ریاست رئیس کل دادگستری استان تشکیل می‌گردد. جلسات کمیسیون با حضور سه نفر از اعضاء رسمیت خواهد یافت و تصمیمات با سه رأی موافق معتبر است .
