الزام به اصلاح حکم بازنشستگی  با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری 

الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری ، توسط اشخاصی مطرح می شود که شغل سخت و زیان آور وی یا مورثشان ،  توسط کمیته های استانی تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور مورد تایید قرار می گیرد و بر اساس بند ( 1 )  قسمت ( ب ) ماده واحده قانون اصلاح تبصره ( 2 ) الحاقی ماده ( 76 ) قانون اصلاح مواد ( 72 ) و ( 77 ) و تبصره ماده ( 76 ) قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1380 در صورت دارا بودن حداقل 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب در کارهای سخت و زیان آور و پرداخت حق بیمه به ازای هر سال بازنشسته و از مزایای مشاغل سخت و زیان آور بهره مند شود. که هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان آور یک و نیم سال برای بیمه شده محاسبه می شود. 

بنابراین حتی اگر افراد بازنشسته گردند و سابقه اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور نیز به همان میزان داشته باشند و به هر دلیل در زمان بازنشستگی موفق به استفاده از حقوق و مزایای مکتسبه ی اشتغال خود در مشاغل سخت و زیان آور نشده باشند ، می توانند درخواست احتساب ایام اشتغال را به ازای هر سال ، یک و نیم سال تقاضا نمایند و حقوق مکتسبه این افراد با بازنشستگی به صورت عادی زائل نمی شود. لذا در صورتی سازمان تامین اجتماعی علی رغم تایید کمیته استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور از پذیرش بازنشستگی وی با احتساب سنوات بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور امتناع نمایند ، افراد واجد شرایط می توانند با ثبت دادخواست الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری نسبت به محکومیت سازمان تامین اجتماعی و احقاق حقوق شغلی خود اقدام نمایند.

جهات طرح دعوای الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری 

موارد ذیل می توانند از دلایل عدم برخورداری افراد از مزایای بازنشستگی خود در مشاغل سخت و زیان آور در هنگام بازنشستگی باشد.

• ذکر عنوان شغلی اشتباه در لیست های ارسالی بیمه توسط کارفرما و سپس اثبات عنوان شغلی صحیح توسط کارگر
• در جریان بودن بررسی شغل کارگر در کمیته های استانی در زمان بازنشستگی وی و صدور رای کمیته بعد از بازنشستگی 

در این دو حالت عنوان خواسته در دادخواست مطروحه در دیوان عدالت اداری عبارتست از : الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور 

• عدم اعمال یک و نیم سال سابقه اشتغال به ازای هر سال اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور توسط سازمان تامین اجتماعی نسبت به کارگرانی که به حد نصاب بیست سال متوالی یا بیست و پنج سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور نرسیده باشند.

شرایط طرح دعوای الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری 

1. تایید سخت و زیان آور بودن شغل فرد متقاضی در کمیته های استانی تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور .
2. اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور به مدت 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب .
3. پرداخت حق بیمه به ازای هر سال اشتغال .
4. علاوه بر سه مورد فوق در مواردی که شاکی به دلیل عدم اعمال یک و نیم سال سابقه اشتغال به ازای هر سال اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور نتوانسته باشد از مزایای اشتغال خود در مشاغل سخت و زیان آور برخوردار گردد ، بازنشستگی وی ( اعم از عادی یا بر اساس ماده 10 قانون تسهیل نوسازی صنایع و… ) می باییست پس از تاریخ تصویب جز ( 1 ) بند ( ب ) تبصره ( 2 ) ماده ( 76 ) قانون تامین اجتماعی اصلاحی مصوب 1379 مصوب 1390/06/29 باشد ،  تا بتواند از سنوات ارفاقی موصوف بهره مند گردد، چرا که استفساریه عطف به ماسبق نمی گردد. 

نکات کاربردی :

1.طبق رای وحدت رویه شماره 4 مورخ 1388/01/16 و شماره 225 مورخ 1389/06/22 و رای ابطالی شماره 177 مورخ 1396/03/02هیات عمومی دیوان عدالت اداری بازنشستگی براساس مقررات خاص و بازنشستگی عادی ، مانع از بهره مندی از حقوق مکتسبه و استفاده از مزایای مشاغل سخت و زیان آور نیست و افرادی که به صورت عادی یا براساس مقررات خاص دیگر بازنشسته شده اند ، می توانند از مزایای اشتغال خود در مشاغل سخت و زیان آور استفاده نمایند. لذا کمیته های تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور نمی توانند به این سبب از بررسی شغل خودداری نمایند.

2.همانطور که در رای شماره 9209970902000977 مورخ 1392/04/11 شعبه 20 دیوان عدالت اداری اشاره شده آرای کمیته های استانی تشخیص و تطبیق مشاغل سخت و زیان آور موضوع ماده  ( 8 ) آیین نامه بند ( 5 ) تبصره ( 2 ) ماده واحده قانون اصلاح تبصره ( 2 ) الحاقی ماده ( 76 ) قانون اصلاح مواد ( 72 ) و ( 77 ) و تبصره ماده ( 76 ) قانون تامین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده ( 76 ) مصوب 1380 ( آیین نامه مشاغل سخت و زیان آور ) مصوب 1385/12/26 به عنوان مدرک جدید موثر در اعاده دادرسی محسوب می شود.

نحوه طرح دعوای الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور  در دیوان عدالت اداری 

1. ثبت درخواست اولیه الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور در دستگاه مربوطه و رد درخواست یا انقضای مهلت پاسخگویی

خواهان در صورتی که دارای شرایط بهره مندی از احتساب اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور باشد ، ابتدائا به موجب تبصره 4 الحاقی 1402/02/10 به ماده 16 قانون دیوان عدالت اداری ، موظف است ، با مراجعه به اداره کل سازمان تامین اجتماعی مربوطه ، نسبت به ثبت تقاضای درخواست الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور اقدام نماید و دستگاه اجرایی مکلف است ، ضمن ثبت درخواست و ارائه رسید ، حداکثر ظرف 3 ماه از تاریخ ثبت تقاضا ، به صورت مکتوب پاسخ قطعی را ( نفیا یا اثباتا ) به ذی نفع ابلاغ نماید ، مگر اینکه در سایر قوانین ظرف زمانی معینی برای پاسخگویی دستگاه ها و مامورین مذکور مشخص شده باشد یا فوریت موضوع ، اقتضای زمان کوتاه تری را داشته باشد.

اما اگر با انقضای مهلت مذکور، آن دستگاه کماکان از پاسخ دهی و ابلاغ پاسخ مقتضی خودداری نماید ، ذی نفع ( متقاضی یا وراث وی ) می تواند با رعایت مواعد مذکور در تبصره 3 الحاقی به ماده  16 از زمان انقضای مهلت پاسخ و معاذیر قانونی یا شرعی ، در دیوان عدالت اداری طرح شکایت کند.

که به موجب تبصره 3 الحاقی 1402/02/10 مقرر شده است : (( از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون تصمیمات و اقدامات دستگاه ها و مامورین موضوع بندهای 1 و 3 ماده 10 این قانون ظرف مدت شش ماه از تاریخ ابلاغ به اشخاص مقیم داخل کشور و یک سال برای اشخاص مقیم خارج از کشور قابل شکایت در دیوان عدالت اداری می باشد. )) 

عدم پاسخگویی و استنکاف از ثبت درخواست و ارائه رسید به اشخاص متقاضی ، تخلف اداری محسوب می شود و چنانچه شاکی خواسته خود را از طرق قابل اثبات دیگری به دستگاه ذی ربط ارسال نموده باشد ، مبدا محاسبه مهلت مذکور از زمان وصول این درخواست می باشد.

2. ضمیمه نمودن درخواست و گواهی ثبت درخواست الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال به مشاغل سخت و زیان آور و در صورت پاسخگویی سازمان تامین اجتماعی ضمیمه نمودن پاسخ به دادخواست 

ذی نفع موظف است ، درخواست و گواهی ثبت درخواست الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات مشاغل سخت و زیان آور را به دادخواست دیوان عدالت اداری خود ضمیمه نماید، در غیر اینصورت ، شعبه رسیدگی کننده در دیوان ،  ابتدائا با ارسال اخطاریه دستور رفع نقص آن را صادر خواهد کرد و با رفع نقص وارد رسیدگی و الا نسبت به صدور قرار رد دادخواست خواهان اقدام می نماید.

اما اگر ذی نفع بدون طرح درخواست اولیه الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات در اداره کل سازمان تامین اجتماعی مربوطه ، مستقیما نسبت به ثبت دادخواست خود به طرفیت سازمان تامین اجتماعی و اداره کل مربوطه در دیوان عدالت اداری اقدام نمایند ، به جهت عدم طرح صحیح دعوا ، قرار رد شکایت نسبت به دعوای مطروحه صادر خواهد شد. که با رفع نقص مربوطه امکان ثبت مجدد دادخواست در دیوان عدالت اداری باز هم برای ذی نفع وجود دارد.

نحوه رسیدگی به درخواست الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات مشاغل  سخت و زیان آور در دیوان عدالت اداری 

به موجب قانون دیوان عدالت اداری و رویه عملی آن نحوه رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری به صورت غیرحضوری است و به ندرت جلسه رسیدگی برای رسیدگی و حضور اصحاب دعوا تشکیل و یا  حتی طرفین برای ادای توضیحات دعوت می شوند. بر همین اساس با تکمیل بودن دادخواست ، یک نسخه از دادخواست برای اداره کل سازمان تامین اجتماعی مربوطه ارسال خواهد شد. که آن اداره مکلف است ، ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ نسبت به ارسال پاسخ مکتوب خود اقدام نماید. که با وصول پاسخ و در وقت نظارت ، شعبه دیوان عدالت اداری نسبت به  مطالعه پرونده و صدور تصمیم مقتضی اقدام خواهد نمود. 

که با فرض احراز حقانیت خواهان ، شعبه دیوان ، نسبت به الزام سازمان تامین اجتماعی به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات مشاغل سخت و زیان آور اقدام خواهد نمود. که با توجه به رای شماره 968 هیات عمومی دیوان عدالت اداری ، سازمان تامین اجتماعی موظف به پرداخت مابه‌ التفاوت ناشي از اصلاح حكم بازنشستگي با احتساب سنوات اشتغال در مشاغل سخت و زيان‌ آور از تاريخ بازنشستگي به صورت عادي به محکوم له یا وراث وی خواهد بود.

اما در صورت رد شکایت ، برای معترض امکان تجدیدنظر خواهی در دیوان عدالت اداری وجود خواهد داشت. حال اگر علی رغم تجدیدنظرخواهی صورت گرفته ، شعبه تجدیدنظرخواهی نسبت به تایید رای شعبه بدوی اقدام نماید. چنانچه جهت رد عدم طرح صحیح باشد ، معترض می تواند با رفع ایراد نسبت به طرح مجدد پرونده اقدام نماید. اما اگر جهت رد دلایل دیگری باشد ، امکان اعاده دادرسی به موجب ماده 79 قانون دیوان عدالت اداری برای معترض کماکان وجود دارد.

نتیجتا اینکه ، با عنایت به فنی و تخصصی بودن دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری و عدم تشکیل جلسه دادرسی و کثرت دعاوی مطروحه در دیوان عدالت اداری ، بهره مندی از دانش و خدمات حقوقی وکیل متخصص دیوان عدالت اداری نقش بسزایی در طرح صحیح دعوا و ارائه دفاعیات حقوقی و ممانعت از رد اعاده دادرسی مطروحه در پی خواه داشت. 

رای وحدت رویه شماره 4 مورخ 1388/01/16 هیات عمومی دیوان عدالت اداری در خصوص الزام به اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات مشاغل سخت و زیان آور 

الف- تعارض در مدلول دادنامه های فوق الذکر محرز به نظر می رسد. ب- نظر به این که به شرح دادنامه‌ های قطعی شماره 152 مورخ 1384/01/31 و شماره 173 مورخ 1384/01/31 شعبه دوم دیوان و گواهی کمیته استانی ذیصلاح ، شاکیان به مدت مقرر در قانون در مشاغل سخت و زیان آور به کار اشتغال داشته‌ اند و در نتیجه ذیحق به بازنشستگی براساس مقررات خاص مربوط و برخورداری از امتیازات آن بوده‌اند و تمسک به ماده 10 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور در مورد بازنشستگی شاکیان، سالب حق مکتسب قانونی آنان نیست، بنابراین دادنامه شماره 2628 مورخ 1386/12/28شعبه هفدهم که متضمن این امر است، موافق اصول و موازین قانونی تشخیص داده می‌شود. این رای به استناد بند 2 ماده 19 و ماده 43 قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1385 برای شعب دیوان و سایر مراجع اداری ذیربط در موارد مشابه لازم‌ الاتباع است.

رأي شماره 968 تا 988 مورخ 1400/03/25هيأت عمومي ديوان عدالت اداري با موضوع پرداخت مابه‌ التفاوت ناشي از اصلاح حكم بازنشستگي با احتساب سنوات اشتغال در مشاغل سخت و زيان‌ آور از تاريخ بازنشستگي به صورت عادي

الف . درخصـوص تاريخ پرداخت مابه التفاوت مربوط به اصلاح مستمـري بازنشستگي عادي به بازنشستگي ناشي از اشتغال در مشاغل سخت و زيان‌آور، تعارض در آراي شعب ديوان عدالت اداري محرز است.

ب. براساس بند 5 جزء (ب) ماده واحده ‌قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی‌ مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 که در تاریخ 1380/07/14 به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده: ‌« تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور و نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال ، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه در این ‌تبصره به موجب آیین‌‌ نامه‌‌ای خواهد بود که حداکثر ظرف چهار ماه توسط سازمان تأمین اجتماعی و وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.» در همین راستا و برمبنای ماده 8 آیین‌ نامه اجرایی بند 5 جزء ( ب ) ماده واحده قانون اصلاح تبصره 2 الحاقی ماده 76 قانون اصلاح مواد 72 و 77 و تبصره ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 و الحاق دو تبصره به ماده 76 مصوب 1371 ( مصوب سال 1380) که موضوع تصویب ‌نامه شماره 15365/ت 36005 هـ ـ 1385/12/26هیأت وزیران است، تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان‌ آور براساس ضوابط و سیاستگذاریهای شورای عالی حفاظت فنی و مقررات مربوط برعهده ‌کمیته‌های بدوی و تجدیدنظر استانی است و در مـواردی که کارفرما نسبت به تأدیه حق بیمه 4 درصد مـوضوع بندهای 4 و 6 جزء ( ب) ماده واحده قانون صدرالاشاره اقدام می نماید و سابقه اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور از سوی سازمان تأمین اجتماعی یا شعب دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار می گیرد، صدور آرای کمیته‌ های یاد شده در این خصوص کاشف از این است که کارگر در دوره زمانی قبل از بازنشستگی به مشاغل سخت و زیان‌آور اشتغال داشته و از این رو بهره‌ مندی وی از حقوق بازنشستگی مشاغل فوق نیز پس از تبدیل بازنشستگی عادی به بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌ آور صرفاً مربوط به دوره زمانی پس از صدور آرای کمیته ‌های احراز مشاغل سخت و زیان‌ آور و یا قطعیت آرای شعب دیوان عدالت اداری درخصوص آرای کمیته‌های فوق ‌الاشاره نیست و به تاریخ بازنشستگی عادی کارگر تسری می‌ یابد. بنا به مراتب فوق، دادنامه‌ شماره 9709970901503252ـ 1397/09/05 (صادره از شعبه 55 بدوی دیوان عدالت اداری ) که به موجب دادنامه شماره 9809970955400044ـ 1398/01/05 (صادره از شعبه 13 تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ) تأیید شده و دادنامه شماره 9709970901701408 ـ 1397/08/01 (صادره از شعبه 57 بدوی دیوان عدالت اداری) که به موجب دادنامه شماره 9709970955404401ـ 1397/12/04 ( صادره از شعبه 13 تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ) مورد تأیید قرار گرفته و دادنامه شماره 9709970955404421ـ 1397/12/04 (صادره از شعبه 13 تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ) که قائل به پرداخت مابه‌التفاوت ناشی از اصلاح حکم بازنشستگی با احتساب سنوات اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور از تاریخ بازنشستگی شاکیان به صورت عادی بوده‌ اند، در این حد صحیح و منطبق با موازین قانونی است. این رأی به استناد بند 2 ماده 12 و ماده 89 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 برای شعب دیوان عدالت اداری و سایر مراجع اداری مربوط در موارد مشابه لازم‌ الاتباع است.

رای وحدت رویه شماره 1763 – 1399/11/21 هیات عمومی دیوان عدالت اداری

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در پی صدور آرای متعارض از شعبه ۴۶ دیوان عدالت اداری در موضوع الزام سازمان تامین اجتماعی به پذیرش رای قطعی اداره کار در مورد احتساب سوابق بیمه ای بشرح زیر رای وحدت رویه صادر کرد.

الف- تعارض در آراء محرز است.

ب- هرچند براساس آرای شماره 29-30 مورخ 1386/06/21، 853 مورخ  1387/12/11 و ۴۳۸-۴۳۷ مورخ ۱۹؍۳؍۱۳۹۳ هیات عمومی دیوان عدالت اداری، آرای هیات های حل اختلاف اداره کار در موارد احراز رابطه کارگری و کارفرمایی و مدت رابطه کارگری بین طرفین و تعیین نوع کار انجام شده برای سازمان تامین اجتماعی لازم الاتباع است . لیکن با عنایت به اینکه مستفاد از ماده ۷۷ قانون تامین اجتماعی اصلاحی مصوب سال ۱۳۷۱ حداکثر سابقه مجاز جهت برقراری مستمری بازنشستگی سی و پنج سال می باشد، بنابراین در مـواردی که بیمـه شده با استفاده از حـداکثر سـابقه از مستمری بـازنشستگی بـرخوردار شده ، تغییر جهت بازنشستگی با استفـاده از احتساب سنـوات اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور و افزایش سابقه اشتغال مـازاد بر سی و پنج سـال فاقـد محمـل قانونی است و اثـری بر آن مترتب نمی باشد و دادنامه های شماره ۹۸۰۹۹۷۰۹۰۲۹۰۴۱۲۴ – ۲۲؍۱۰؍۱۳۹۸ شعبه ۴۶ بدوی دیوان عدالت اداری که به موجب دادنامه شماره  ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۶۷۰۰۲۹۲ مورخ 1399/01/25 شعبه ۱۸ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری تأیید گردیده مبنی بر رد شکایت ، در این حد به نحو صحیح و مطابق قوانین و مقررات صادر شده است. این رای به استناد بند ۲ ماده ۱۲ و ماده ۸۹ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ برای شعب دیوان عدالت اداری و سایر مراجع اداری مربوط در موارد مشابه لازم الاتباع است.