استرداد جهیزیه 

استرداد جهیزیه ، دعوایی است که به موجب آن، زوجه با وقوع اختلاف و براساس اسناد و مدارکی از قبیل: لیست سیاهه جهیزیه ، اسناد و فاکتورهای خرید، تامین دلیل اخذ شده ، نسبت به بازگردانیدن اسباب و اثاثیه ی متعلق به خود طرح شکایت می نماید. برای استرداد جهیزیه باید عین مال موجود باشد، چرا که زوجه نیز این وسایل را برای استفاده مشترک به منزل شوهر منتقل می نماید و در طول زمان نسبتاً طولانی فرسوده می‌شود و اگر تلف شده باشد، زوجه باید تلف را در ید زوج  اثبات نماید، ضمن اینکه زن باید خارج شدن جهیزیه ادعایی از تصرف خود و تصرف انحصاری زوج را ثابت نماید .

نحوه و شرایط استرداد جهیزیه از طریق دادگاه | استرداد جهیزیه با لیست سیاهه 

مطالبه جهیزیه از طریق دادگاه می تواند به صورت مستقل توسط زوجه مطرح شود و یا در صورتی که زوج یا زوجین درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش داشته باشند، دادگاه ضمن حکم صادره ، نسبت به خواسته استرداد جهیزیه زوجه تصمیم گیری خواهد نمود. بر همین اساس به دو صورت قابل رسیدگی است.

• طرح دعوای مستقل توسط زوجه 

زوجه جهت مطالبه جهیزیه ابتدا می بایست با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی نسبت به ثبت نام در سامانه ثنا اقدام نماید و متعاقبا با تنظیم دادخواست حقوقی و ضمیمه نمودن لیست سیاهه اموال و اسناد و فاکتورهای مالکیت خود نسبت به طرح دعوا در دادگاه خانواده اقدام نماید.

با ارجاع پرونده به شعبه رسیدگی کننده، دادگاه با تعیین جلسه رسیدگی و استماع اظهارات و دفاعیات طرفین، نسبت به صحت و سقم ادعای زوجین اقدام می نماید.

رای صادره نیز ظرف 20 روز نسبت به محکوم علیه مقیم ایران و ظرف 2 ماه نسبت به محکوم علیه مقیم خارج از کشور قابل تجدیدنظرخواهی حقوقی در دادگاه تجدیدنظر استان می باشد.

• تعیین تکلیف جهیزیه زوجه بموجب دادخواست گواهی عدم امکان سازش 

چنانچه درخواست گواهی عدم امکان سازش مستقیما توسط زوج یا بنا به توافق طرفین مطرح گردد، دادگاه نسبت به تعیین حقوق مالی ادعایی زوجه بدون ضرورت نیاز به تقدیم دادخواست رسیدگی خواهد نمود. در این حالت اجرای صیغه طلاق منوط به استرداد جهیزیه زوجه و یا اخذ رضایت وی خواهد بود.

دلایل و منضمات دادخواست استرداد جهیزیه

زوجه جهت مطالبه خواسته خود می تواند به لیست سیاهه جهیزیه که به امضای زوج رسیده است، اسناد و فاکتورهای خرید وسایل ، شهادت شهود و مطلعین، تامین دلیل انجام شده توسط شورای حل اختلاف استناد نماید.

مدت زمان استرداد جهیزیه 

مدت مشخصی جهت امکان استرداد جهیزیه وجود ندارد و براساس وقت های دادرسی هر شعبه و شرایط مرتبط با هر پرونده متفاوت خواهد بود.

درخواست تامین خواسته نسبت به جهیزیه | توقیف جهیزیه توسط زن 

با توجه به اینکه ممکن است، زوج بنا به دلایل متعددی نسبت به فروش یا پنهان نمودن جهیزیه اقدام نماید و عملا اجرای رای را در آینده با چالش مواجه کند، زوجه می بایست ، قبل یا همزمان با دادخواست استرداد جهیزیه ، نسبت به طرح درخواست تامین خواسته جهت توقیف جهیزیه اقدام نماید.

دادخواست استرداد جهیزیه قبل از طلاق

استرداد جهیزیه یک حق مالی برای زوجه است. بنابراین زوجه حق هرگونه تصرفی نسبت به اموال متعلق به خود را دارد و استرداد آن منوط به طرح درخواست طلاق از سوی زوجه یا زوج نمی باشد.

استرداد جهیزیه پس از فوت زوجه

پس از فوت زوجه، امکان استرداد کامل جهیزیه توسط ورثه وی وجود نخواهد داشت؛ چراکه جهیزیه، ماترکِ زوجه محسوب و به نسبت سهم الارث فی ما بین وراث تقسیم می گردد و سهم زوج از آن کسر خواهد شد.

مجازات فروش جهیزیه توسط زوج 

چنانچه زوج نسبت به فروش جهیزیه ی متعلق به زوجه اقدام نماید. در مظان اتهام جرم فروش مال غیر قرار خواهد گرفت. که در این صورت علاوه بر رد مال به ، مجازات یک تا هفت سال حبس و پرداخت جزای نقدی معادل مال موضوع جرم محکوم می شود.

مرجع صالح به رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه 

دعوای استرداد جهیزیه یک دعوای مالی و قابل تقویم است. چنانچه ارزش جهیزیه کمتر از بیست میلیون ریال مقوم گردد، پرونده جهت رسیدگی به شورای حل اختلاف ارجاع می شود. ولی چنانچه به بیش از بیست میلیون ریال مقوم شود، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می گردد.

نحوه اجرای حکم استرداد جهیزیه در صورت تلف یا پنهان شدن جهیزیه 

چنانچه زوج به استرداد جهیزیه اعلامی در متن حکم دادگاه محکوم شود، موظف به استرداد آن است، ولی چنانچه علیرغم ابلاغ اجراییه ، نسبت به اجرای رای اقدامی ننماید، زوجه می بایست نسبت به تشکیل پرونده اجرایی اقدام نماید. در این صورت دادورز اجرای احکام با حضور نماینده دادستان یا مامور کلانتری در محل استقرار جهیزیه، نسبت به خروج آنها و تحویل به زوجه اقدام می نماید.

ولی چنانچه اموال تلف یا پنهان شده باشد، واحد اجرای احکام مدنی با ارجاع به کارشناسی نسبت به ارزیابی ارزش جهیزیه اعلامی اقدام می نماید و با قطعیت نظریه کارشناسی ، واحد اجرای احکام مدنی، نسبت به شناسایی اموال محکوم علیه و اجرای رای از محل آنها اقدام می نماید. ولی چنانچه اموالی از زوج شناسایی نگردد، امکان ممنوع الخروج نمودن وی و صدور دستور جلب سیار وی جهت اجبار زوج به ایفای تعهد وی وجود دارد.

نظریه شماره 7/98/1103 مورخ 1398/08/25 اداره کل حقوقی قوه قضاییه در خصوص استرداد جهیزیه

استعلام:

خواهشمند است، نقطه نظرات حقوقی پیرامون سوال ذیل جهت بهره برداری همکاران قضایی به این دادگستری اعلام شود خواهشمند است با اولویت بخشیدن به موضوع در ارسال پاسخ تسریع شود.

با توجه به اینکه در سنوات اخیر مرسوم شده حسب توافق خانواده زوجین بعضی وسایل زندگی مشترک توسط زوج تهیه و خریداری می شود، لیکن وسایل مذکور در لیست فهرست جهیزیه زوجه آن را امضاء نموده درج می شوند، وقتی که زوجه دعوای استرداد جهیزیه مطرح می نماید، در حالی که اقرار دارد وسایل مذکور توسط زوج تهیه شده لیکن بیان می دارد، بابت شیربها می باشد محاکم نیز رویه واحدی در خصوص مالکیت وسایل فوق الذکر ندارند؟ و وسایل مندرج در لیست جهیزیه زوجه که توسط زوج امضاء شده متعلق به کدام یک از زوجین می باشد؟

پاسخ:

جهیزیه عرفاً متعلق به زوجه است و لذا زوج نمی تواند مدعی مالکیت اجناسی شود که در سیاهه جهیزیه آمده است؛ مگر آن که با ادله دیگری خلاف آن را اثبات کند که تشخیص مصداق حسب مورد بر عهده مرجع قضایی رسیدگی کننده است.

 نظریه مشورتی  شماره 7/98/1430 مورخ 1398/11/28 اداره حقوقی قوه قضائیه در خصوص امکان استرداد طلاجات زوجه مندرج در لیست سیاهه جهیزیه 

استعلام:

چنانچه زوجه در لیست سیاهه جهیزیه طلاجات را نیز قید کند،

 اولاً: در صورت تعلق طلاها به زوجه، آیا میتواند در دعواي استرداد جهیزیه طلاجات را به عنوان جهیزیه مطالبه کند؟ آیا طلاجات جز جهیزیه محسوب می شود؟

ثانیا: دادگاه می تواند رأي به استرداد طلاجات بدهد یا این امر مستلزم دعواي مستقل است؟

ثالثا: چنانچه طلاجات توسط زوج به زوجه هبه شده باشد، آیا باز هم می تواند در دعواي استرداد جهیزیه آن را مطالبه کند و باید دادگاه نسبت به آن چه رأیی صادر نماید؟

پاسخ:

اولاً: هر مالی که بر اساس توافق زوجین (که غالباً با تنظیم سیاهه صورت میپذیرد) یا به موجب عرف محل داخل در جهیزیه قلمداد شود، هر چند از نوع زیورآلات (طلاجات) باشد، می تواند موضوع دعواي استرداد جهیزیه قرار گیرد و تشخیص این که طلاجات فرض سؤال در مالکیت زوجه بوده است و به عنوان جهیزیه تحویل زوج شده است و یا توسط زوج به زوجه تملیک شده و تحت عناوینی همچون هبه و صلح قرار می گیرد، با لحاظ مندرجات پرونده و احراز قصد مشترك طرفین برعهده دادگاه رسیدگی کننده است.
ثانیا: مستند به ماده 4 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 ،صلاحیت دادگاه خانواده صرفاً محدود به بندهاي هیجده گانه احصایی است و موضوعاتی از قبیل مطالبه شیربها یا استرداد طلاجات در صلاحیت دادگاه خانواده نیست.

چه اینکه موارد هیجده گانه مزبور امري استثنایی است و افزایش صلاحیت دادگاه خانواده نیازمند نص است و از آنجاییکه در امور استثنایی باید به قدر متیقن اکتفا نمود، لذا از تفسیر موسع و افزایش دامنه صلاحیت این دادگاه باید خودداري کرد.

با عنایت به مراتب فوق در صورتیکه به تشخیص دادگاه طلاجات فرض سؤال جهیزیه تلقی نشود، رسیدگی به دعواي استرداد آن از صلاحیت دادگاه خانواده خارج است.

نظريه مشورتی شماره 3568/7 مورخه 1388/06/11 اداره حقوقی قوه قضاییه در خصوص استرداد جهیزیه

در دعوي استرداد جهيزيه كه از جمله دعاوي مالي است، با توجه به تقويم خواسته توسط خواهان و با توجه به مقررات مواد 61 به بعد قانون آيين دادرسي در امور مدني، موجب قانوني براي صدور اخطاريه رفع نقص به منظور اعلام مشخصات اقلام مندرج در سياهه جهيزيه نظير يخچال و فرش و سرويس چوب و طلاجات وجود ندارد. چون فرض بر اين است كه مشخصات اين اقلام نزد طرفين روشن و فاقد ابهام است.

بنابراين صدور قرار رد دادخواست به لحاظ عدم اعلام مشخصات اقلام مذكور در سياهه جهیزيه فاقد محمل قانوني است. زيرا مطابق بند 4 ماده 64 قانون ياد شده در دعاوي راجع به اموال، بهاي خواسته مبلغي است كه خواهان در دادخواست معين كرده و خوانده تا اولين جلسه رسيدگي به آن ايراد يا اعتراضي نكرده، مگر اينكه قانون ترتيب ديگري تعيين كرده باشد.

بديهي است اگر خوانده به تقويم خواسته اعتراض كند و اين اعتراض موثر در مراحل بعدي رسيدگي باشد، طبق ماده 63 قانون ياد شده دادگاه قبل از شروع به رسيدگي با جلب نظر كارشناس بهاي خواسته را تعيين مي‌كند. نتيجتا ضمانت اجراي بند دوم ماده 53 قانون مرقوم منصرف از فرض مطروحه است.

نظریه مشورتی 7/97/2227 مورخ 1397/08/02 اداره حقوقی در خصوص استرداد جهیزیه 

 استعلام:

در صورتی که خواسته استرداد یا تحویل عین معینی باشد مثل تحویل مبیع یا استرداد لاشه چک سند و جهیزیه و یا فک پلاک یا هر عین کلی فی الذمه با توجه به اینکه طبق ماده 39 و 46 از قانون اجرای احکام مدنی و طبق ماده 631 قانون مدنی تصرف مال غیر و استرداد و 362 ( آثار بیع ) و 367 (تسلیم مبیع) و 376 ( اجبار به تسلیم ) و387 ( تلف مبیع قبل تسلیم) و 389 ( تادیه ثمن عوض مبیع ) و 1092  و 1098( استرداد عین مهر) و 380 ( بایع حق استرداد دارد) و 441 ( استرداد ثمن بعض مبیع در صورت عدم وجود) و طبق موا 122 و 123 ( تامین خواسته) و 175 از قانون آئین دادرسی مدنی و مواد 214 و 215 و527 از قانون مجازات اسلامی و مواد 529 و 531 از قانون تجارت در صورت عدم وجود عین معین مثل یا قیمت آن وصول می گردد، آیا در حین رسیدگی می بایست نسبت به موجود بودن آنها تحقیق نمود تا رای به استرداد صادر نمود یا اینکه به صرف ادله ابرازی در پرونده بدون تحقیق در خصوص موجود بودن یا نبودن عین مذکور می توان رای صادر نمود؟ و در صورت عدم موجود بودن عین آیا قرار رد دعوا صادر می گردد یا خیر؟

پاسخ:

در دعاوی مطالبه عین معین مانند استرداد جهیزیه دادگاه با توجه به ادله ابرازی خواهان باید استحقاق وی به دریافت عین معین را احراز کند و تکلیفی برای تحقیق راجع به موجود بودن عین مال مورد مطالبه ندارد، زیرا در صورت تلف نیز با عنایت به ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت-های مالی 1394 و ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی و مواد 311 و 328 قانون مدنی باید مثل یا قیمت آن پرداخت شود.