جرم فریب در ازدواج که از آن به عنوان تدلیس نیز یاد می‌شود از زمره جرائم بر ضد حقوق و تکالیف خانوادگی بوده و قانونگزار برای هر یک از زوجین که مرتکب چنین جرمی شوند، مجازات پیش بینی کرده است. لازم به ذکر است که فریب در ازدواج از دو منظر حقوقی و کیفری قابل رسیدگی است. در واقع پیامد فریب در ازدواج از بعد حقوقی ایجاد حق فسخ برای شخص فریب‌خورده و از بعد کیفری مجازات حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال برای مرتکب جرم خواهد بود.
مجازات جرم فریب در ازدواج مطابق ماده ۶۴۷ از قانون مجازات اسلامی که مقرر می‌دارد: “چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آنها واقع شود، مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می‌گردد.
مجازات جرم فریب در ازدواج مطابق ماده ۶۴۷ از قانون مجازات اسلامی که مقرر می‌دارد: “چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آنها واقع شود، مرتکب به حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال محکوم می‌گردد.
شرایط تحقق جرم فریب در ازدواج
جرم فریب در ازدواج جرم مرکب بوده و در صورت وجود همه‌ی شرایط مقرر در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی، تحقق می‌یابد. بنابراین فقدان یکی از آن ها، تحقق جرم مورداشاره را منتفی خواهد کرد.
شرط نخست: توسل به امور واهی و غیر واقعی است. به طور مثال مجرد وانمود کردن زوج یا دوشیزه معرفی کردن زوجه.
شرط نخست: توسل به امور واهی و غیر واقعی است. به طور مثال مجرد وانمود کردن زوج یا دوشیزه معرفی کردن زوجه.
شرط دوم: فریب خوردن طرف مقابل.
شرط سوم: واقع شدن ازدواج بر مبنای فریب. بنابراین چنانچه کسی دیگری را برای نکاح فریب دهد ولی عقد واقع نگردد، جرم مذکور در این ماده محقق نمی‌شود.
همچنین مطابق شرایط مورداشاره، برای تحقق جرم موضوع این ماده چنانچه یکی از طرفین دیگری را به امر واهی فریب داده و ازدواج واقع شده باشد، اما ازدواج بر مبنای امور واهی نباشد، در این مورد هم جرم مورد اشاره محقق نشده است.
نکته کاربردی:
- مجازات مذکور در این ماده برای زوجین (هم زن و هم مرد) مقرر شده است و هر کدام که در نکاح تدلیس کنند و طرف مقابل را فریب دهند، مشمول مجازات این ماده خواهند بود.
- جرم مذکور در این ماده فقط با فعل مثبت مادی محقق می‌شود. بنابراین اگر به طور مثال زن تصور کند مرد دارای صفت خاصی است ولی مرد از گفتن اینکه دارای آن صفت نیست امتناع کند، مشمول مجازات این ماده نخواهد بود.
- حکم مقرر در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی صرفاً ناظر به زوجین می‌باشد. بنابراین چنانچه شخص ثالثی باعث فریب شخصی گردد و بر اساس آن عقد ازدواج منعقد شود، مشمول مجازات این ماده نخواهد بود.
عناصر تشکیل دهنده جرم فریب در ازدواج
- رکن قانونی جرم فریب در ازدواج :
ماده ۶۴۷ از قانون مجازات اسلامی است که شرایط تحقق جرم مورد اشاره و مجازات آن را تعیین کرده است.
- رکن مادی در جرم فریب در ازدواج:
اعمال متقلبانه و رفتار مثبت مادی مرتکب است که به موجب آن نقض يا عيبي را كه در خود دارد را پنهان نموده يا خود را داراي صفت بارزی معرفي كند كه فاقد آن است. لازم به ذکر است که رفتار مجرمانه‌ی دکر شده در ماده ۶۴۷ قانون مجازات اسلامی تمثیلی بوده و منحصر به موارد ذکر شده در ماده‌ی مورداشاره نیست. همچنین رفتار مجرمانه در جرم فریب در ازدواج گاهی به صورت گفتار است. مثلا هر یک از زوجین به طرف مقابل اظهار کند مجرد است یا دارای تحصیلات عالیه است و گاهی نیز به صورت فعل است. مانند ارسال مدارک دانشگاهی غیرواقعی برای طرف مقابل.
- عنصر روانی در جرم فریب در ازدواج:
سوءنیت عام و سوء نیت خاص است. منظور از سوءنیت عام، اراده‌ی خودآگاه فرد در ارتکاب عمل مجرمانه و در واقع عمد در انجام فعل مجرمانه است. بنابراین هر گاه مرتکب به هر علتی در فعل ارتکابی اراده و عمد نداشته باشد، فاقد سوء نیت عام خواهد بود. سوءنیت خاص نیز همان خواستن نتیجه (وقوع نکاح) است. بنابراین مرتکبی که قصد فریب دیگری را دارد اما قصد نکاح را ندارد، مشمول مجازات ماده مورداشاره نخواهد شد.
شروع به جرم فریب در ازدواج قابل تحقق است یا خیر؟
مطابق ماده ۱۲۴ از قانون مجازات اسلامی که مقرر می‌دارد: ” هرگاه کسی شروع به جرمی نماید و به اراده خود آن را ترک کند به اتهام شروع به آن جرم تعقیب نمی‌شود لاکن اگر همان مقدار رفتاری که مرتکب شده است جرم باشد به مجازات آن محکوم می‌شود” ، شروع به جرم فریب در ازدواج جرم نیست ولی چنانچه شخص برای فریب طرف مقابل عملیاتی انجام دهد که جرم باشد، مثلا اگر کسی با جعل مدرک شغلی یا تحصیلی، مدعی داشتن تحصیلات واهی و یا سمت و شغل غیر واقعی شود و با ارائه‌ی آنها در جلسه‌ی خواستگاری وانمود کند دارای شغل و سمت خاص است، اما قبل از وقوع عقد دستگیر شود، شروع به جرم فریب در ازدواج رخ نداده است ولیکن به مجازات رفتار مجرمانه‌ی خود( جعل) محکوم خواهد شد.
جرم فریب در ازدواج جرم مطلق است یا مقید؟
جرم فریب در ازدواج جرمی مقید است. بدین معنا که نتیجه‌ی مجرمانه باید در جرایم مقید محقق شود. بنابراین صرف فریب دادن به امور واهی بدون تحصیل نتیجه که همان ازدواج است، برای مرتکب مسئولیت کیفری نخواهد داشت.
جرم فریب در ازدواج قابل گذشت است یا خیر؟
جرم فریب در ازدواج موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی از جرایم قابل گذشت به شمار می‌رود. بدین معنی که شروع به تعقیب و رسیدگی مستلزم شکایت شاکی خصوصی بوده و چنانچه شاکی گذشت نماید، رسیدگی به جرم در هر مرحله‌‌ای که باشد، موقوف خواهد شد.
ارتباط فریب در ازدواج و مهریه
در صورتی که عقد نکاح به دلیل فریب و تدلیس در ازدواج فسخ شود، زن مستحق مطالبه مهریه خواهد بود. مگر زمانی که قبل از بهم خوردن ازدواج و فسخ نکاح، زن و مرد نزدیکی نکرده باشند که در چنین حالتی به زن مهریه تعلق نمی گیرد. فقط در یک حالت در موارد فسخ نکاح قبل از نزدیکی به زوجه مهریه تعلق می گیرد. آن هم زمانی است که دلیل فسخ عیب مرد ناشی از عنن باشد که در این صورت مهریه زن نصف خواهد بود. در موارد فسخ نکاح قبل از نزدیکی نیز اگر زوجه مهریه‌ی خود را دریافت کرده باشد، مرد می تواند مهریه را مسترد نماید.
