مجازات جرم بازداشت غیرقانونی
مطابق ماده ۵۸۳ از قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مجازات جرم بازداشت غیرقانونی یک تا سه سال حبس یا جزای نقدی از شش میلیون تا هجده میلیون ریال است ولیکن با توجه به ماده ۲۸ از قانون مجازات اسلامی که مقرر نموده است: “کلیه مبالغ مذکور در این قانون و سایر قوانین از تاریخ تصویب آنها در مورد تمام جرائم و تخلفات از جمله مجازات نقدی، به تناسب نرخ تورم اعلام شده به وسیله‌ی بانک مرکزی هر سه سال یک بار به پیشنهاد وزیر دادگستری و تصویب هیئت وزیران تعدیل و در مورد احکامی که بعد از آن صادر می‌شود لازم الاجرا می‌گردد” به همین دلیل با توجه به تصویب‌نامه‌ی مصوب ۱۳۹۹/۱۲/۲۵، در حال حاضر میزان جزای نقدی مندرج در این ماده ۸۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۲۵۰/۰۰۰/۰۰۰ میلیون ریال می باشد.
تفاوت حبس با توقیف تفاوت حبس با توقیف در این است که حبس در مکان معین و محصوری انجام می‌شود. ولی در توقیف، لزوماً شخص در مکان محصوری نگه داشته نمی‌شود. بنابراین چنانچه شخصی با عنوان مجعول، سرنشینان خودرویی را به بهانه‌ی بازرسی نگه دارد، مرتکب توقیف غیرقانونی شده است.
معاونت در جرم بازداشت غیرقانونی
- همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایند، این ماده فقط به تهیه‌ی مکان برای ارتکاب جرائم مذکور در ماده ۵۸۳ اشاره دارد و سایر مصادیق معاونت مطابق ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی رسیدگی و تعیین مجازات خواهد شد.
- تهیه مکان در هر صورتی مشمول ماده ۵۸۴ خواهد بود. خواه قبل از حبس یا بازداشت یا توقیف تهیه شده باشد، یا بعد از آنها.
جرم بازداشت غیرقانونی جرم مستمر است یا آنی؟جرم بازداشت غیرقانونی جرم مستمر است. بدین‌معنا که صرف دستگیری فرد و بازداشت لحظه‌ای وی، مشمول ماده ۵۸۳ قانون مجازات اسلامی نیست و در صورتی جرم بازداشت غیرقانونی تحقق می‌یابد که فرد در مدت زمان طولانی و به صورت غیرقانونی حبس یا توقیف و یا مخفی شود.
مرور زمان در جرم بازداشت غیرقانونی
از آنجایی که جرم بازداشت غیرقانونی جرم مستمر است، مرور زمان آن از لحظه‌ی پایان یافتن رفتار مجرمانه آغاز می‌شود. بدین‌معنی که مرور زمان آن لحظه‌ای است که شخص توقيف‌شده یا مخفی‌شده، آزادی خود را به دست آورد. بنابراین با توجه به اینکه مجازات جرم بازداشت غیرقانونی درجه ۵ است، مرور زمان تعقیب آن ۷ سال و مرور زمان اجرای حکم آن ۱۰ سال است.
تخفیف مجازات جرم بازداشت غیرقانونی مطابق ماده ۵۸۵ از قانون مجازات اسلامی، اگر مرتکب یا معاون قبل از آن‌که تعقیب شود، شخص توقیف شده را رها کند یا اقدام لازم جهت رها شدن وی به عمل آورد، در صورتی که شخص مزبور را زیاده از پنج روز توقیف نکرده باشد، مجازات او حبس از ۲ تا ۶ ماه خواهد بود. تخفیف مجازات جرم بازداشت غیرقانونی هم شامل مرتکب و هم شامل معاون جرم می‌گردد. ولیکن وجود دو شرط برای برخورداری آنها از کیفیت مخففه ضروری است: ۱. رها شدن شخص توقیف شده قبل از شروع به تعقیب مرتکب یا معاون باشد. ۲. شخص توقیف شده بیش از پنج روز توقیف نشده باشد.
- تشدید مجازات جرم بازداشت غیرقانونی مطابق ماده ۵۸۷ از قانون مجازات اسلامی، چنانچه مرتکب جرایم مواد قبل، توقیف شده یا محبوس شده یا مخفی شده را تهدید به قتل نموده یا شکنجه و آزار بدنی وارد آورده باشد، علاوه بر قصاص یا پرداخت دیه، حسب مورد به یک تا پنج سال حبس و محرومیت از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.
همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایند برخلاف ماده ۵۸۵ که کیفیت مخففه مذکور در آن ماده هم در مورد مرتکب و هم در مورد معاون اعمال می‌شود، کیفیت مشدده مذکور در ماده ۵۸۷ فقط در مورد مرتکب جرم قابل اجراست نه معاون.
اعمال مقررات مربوط به تعدد جرم
هرگاه مرتکب برای ارتکاب جرم بازداشت غیرقانونی، اسم یا عنوان مجعول یا اسم و علامت مأمورين دولت یا لباس منتسب به آنان را به تزویر اختیار کرده یا حکم جعلی ابراز نموده باشد، علاوه بر مجازات ماده ۵۸۳، به مجازات جعل یا تزویر محکوم خواهد شد. لازم به ذکر است مقررات تعدد مادی (اجرای حداکثر مجازات اشد) در این خصوص اعمال نشده و مرتکب به جمع مجازات محکوم می‌شود. به عبارتی در این مورد قاضی مجازات هر دو جرم را بدون اینکه تشدید کند تعیین کرده و هر دو مجازات در مورد مرتکب اجرا می‌شود.
بازداشت غیرقانونی توسط مقامات قضایی
- نکته قابل توجه این است که منظور از مأمورين ذی‌صلاح، مقامات قضایی دارای صلاحیت صدور حکم یا دستور بازداشت می‌باشند.
جرم بازداشت غیرقانونی قابل گذشت است یا خیر؟
جرم بازداشت غیرقانونی از زمره جرایم غیر قابل‌گذشت است. بدین معنا که شروع به رسیدگی منوط به شکایت شاکی خصوصی نبوده و شکایت یا گذشت وی، در شروع به تعقیب و رسیدگی و ادامه‌ی آنها و اجرای مجازات، تأثیری ندارد.
نظریه مشورتی شماره 7/1401/778 مورخ 1401/09/30 در خصوص جرم بازداشت غیرقانونی
استعلام:
با توجه به اینکه قانونگزار در ماده 583 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 در خصوص عنوان بزه ارتکابی مقرر در این ماده از سه واژه «توقیف»، «حبس» و «مخفی کردن» استفاده نموده، مستدعی است اظهار نظر فرمایید آیا این واژگان هر یک بار مفهوم خاصی دارند و یا اینکه این الفاظ صرفاً مترادف بوده و همگی به معنای همان حبس می‌باشد؟ همچنین در صورتی که شخصی در خیابان در حال قدم زدن یا حتی رانندگی باشد، عده‌ای مثلاً 3 نفر وی را متوقف کرده و یا به تعبیری جلوی وی را مسدود کرده و مانع فرار وی شوند یا در جایی که شخصی قصد فرار از مکانی یا محلی را دارد ولی عده‌ای مانع فرار وی شوند و جلوی او را بگیرند و سپس با وی درگیر شوند، صرف نظر از تعدد عناوین اتهامی در مثال مورد اشاره، آیا عنوان توقیف غیر قانونی بر عمل ارتکابی صدق می‌کند؟ یا اینکه لازمه تحقق اعمال ارتکابی فوق، استمرار زمان است؟
نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:
مفهوم واژگان مذکور در قانون محمول بر معانی عرفی است؛ مگر اینکه در قانون به نحو دیگری مقرر شده باشد. واژگان «توقیف، حبس، مخفی کردن به عنف» که در ماده 583 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 آمده است و در قانون تعریف نشده‌اند، مترادف نیستند و ماهیت این رفتارها با یکدیگر متفاوت است.«توقیف» یا «بازداشت» به معنی سلب آزادی موقتی رفت و آمد بدون مجوز قانونی است که با دستگیر کردن شخص و جلوگیری از رفت و آمد آزادانه وی در مدت نسبتاً کوتاهی صورت می‌گیرد و نباید لزوماً در مکان محصوری باشد.«حبس یا زندانی کردن» به معنی نگهداری کسی در زندان در غیر مواردی است که قانون تجویز نموده و نوعاً در مکان معین و محصوری همانند اتاق یا خودرو انجام می‌گیرد. مانند اینکه با وصف انقضای محکومیت حبس، مسئولین زندان عمداً از آزادی شخص محکوم، جلوگیری کنند یا یکی از مسئولین مذکور در ماده 583 قانون پیش‌گفته، دستور حبس کسی را در غیر مواردی که در قانون تجویز شده صادر کند.«مخفی کردن به عنف» به معنای پنهان کردن فرد از دید و اطلاع دیگران بدون رضای او است و لازمه این کار، تدارک محلی برای مخفی کردن است. هرچند این محل می‌تواند سربسته نباشد. البته این رفتار گاهی ممکن است با عنوان توقیف غیر قانونی همسو باشد. قطعاً «توقیف، حبس، مخفی کردن به عنف» موضوع ماده 583 قانون یادشده باید در مدتی باشد که عرفاً این عناوین به آن صدق کند و در نهایت احراز تحقق هر یک از رفتارها و انطباق مصادیق با قانون با توجه به محتویات پرونده به عهده قاضی رسیدگی‌کننده است.
