جرم تظاهر به وکالت به دلیل اهمیت و جایگاه وکلا در جامعه در جهت دفاع از حقوق آحاد مردم به موجب ماده 55 قانون وکالت جرم انگاری شده است . شغل وکالت و وکلا نزد همه ملتها از نظر اجتماعی در ردیف شریف ترین و پر اهمیت ترین مشاغل به شمار آمده است. وکیل دادگستری به دلیل مداخله در دعاوی مردم و تماس با دادگاه ها بایستی طرف اعتماد و اطمینان دادگاه باشند و به همین خاطر قانونگذار آن را از حیث تصدی و حدود تابع مقررات خاصی نموده است که رعایت آنها الزامی و ضروری است . برای تصدی وکالت دادگستری شخص باید بعد از طی مراحل و آزمون هایی موفق به کسب پروانه وکالت شود . بنابراین هرگونه اقدام و معرفی خود به عنوان وکیل دادگستری در صورت عدم تحصیل پروانه و مجوز وکالت به منزله تظاهر به وکالت تحت عنوان جرم جعل عنوان قابل تعقیب و مجازات است .
ارکان و عناصر جرم تظاهر به وکالت
هر جرمی از سه عنصر قانونی، مادی و روانی تشکیل شده و برای محکوم شدن متهم و مجازات وی بایستی کلیه این عناصر توسط مرجع تعقیب اثبات گردد. بنابراین برای تعقیب کسی به اتهام تظاهر و مداخله در عمل وکالت، محکوم و مجازات نمودن وی بایستی شرایط و کیفیات مقرر در قانون موجود باشد.
-
الف- عنصر قانونی جرم تظاهر به وکالت
یکی از اصول حقوق کیفری برای تعقیب و مجازات رفتار، اصل قانونی بودن جرم و مجازات است؛ یعنی هیچ فعل یا ترک فعلی نبایستی مورد دادرسی کیفری واقع شود مگر این که قبلاً از طرف قانون با صراحت پیش بینی شده باشد . عنصر قانونی رفتار مجرمانه تظاهر و مداخله در عمل وکالت را ماده (۵۵) قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ تشکیل میدهد . ماده مزبور مقرر می دارد : وکلای معلق و اشخاص ممنوع الوکاله و به طور کلی هر شخصی که دارای پروانه وکالت نباشد از هر گونه تظاهر و مداخله در عمل وکالت ممنوع است اعم از این که عناوین تدلیس از قبیل مشاور حقوقی و غیره اختیار کند یا این که به وسیله شرکت و سایر عقود یا عضویت در مؤسسات، خود را اصیل دعوی قلمداد نماید. متخلف از یک الی شش ماه به حبس تأدیبی محکوم خواهد شد .
-
ب . عنصر مادی جرم تظاهر به وکالت
قوانین کیفری، افکار و نیّات مجرمانه و نیز تصمیم به ارتکاب جرم را زمانی قابل مجازات میدانند که به صورت یک واقعه و یا مظهر یک اراده ظاهر شوند. واقعه یا مظهر یک اراده که در خارج حادث شده و قصد بزهکار را آشکار می نماید عنصر مادی جرم را تشکیل میدهد. رفتار فیزیکی جرم تظاهر و مداخله در عمل وکالت به صورت فعل است و با ترک فعل تحقق پیدا نمیکند. در تظاهر به وکالت دادگستری، فرد بایستی خود را وکیل دادگستری قلمداد نماید و وانمود کند که وکیل دادگستری است. تظاهر به وکیل دادگستری بودن ممکن است با ارتکاب جرایم دیگری چون جعل اتفاق بیفتد؛ یعنی این که مرتکب با جعل کارت یا پروانه وکالت خود را به عنوان وکیل دادگستری معرفی نماید.
رفتار فیزیکی تظاهر به وکالت همچنین میتواند با اتخاذ عنوان مشاور ارتکاب یابد. رفتار فیزیکی مداخله در عمل وکالت بدین صورت است که فرد باید کارهایی انجام دهد که وکیل دادگستری میکند.عمل وی در دادگستری از لحظه ای شروع میشود که وکیل رسماً آماده پذیرفتن موکل و قبول وکالت است و آن با مراجعه موکل و مذاکره در امر یا امور مرجوعه و توافق و تفویض اختیارات آغاز و با اقدام و تعقیب وکیل ادامه پیدا میکند . بنابراین عنصر مادی جرم تظاهر به وکالت مجموعه رفتار فرد برای اینکه خود را به عنوان وکیل دادگستری معرفی کند اعم از اینکه برای خود کارت ویزیت چاپ کند یا به نوعی خود را به عنوان وکیل دادگستری تبلیغ کند .
-
ج . عنصر روانی جرم تظاهر به وکالت دادگستری
برای این که از نظر قضایی جرمی واقع شود، ارتکاب یک عمل مادی که از طرف قانون پیش بینی و برای آن مجازات تعیین شده باشد، کافی نیست؛ بلکه باید این عمل مادی از سر اراده مرتکب آن باشد. عنصر روانی در همه جرایم یکسان نیست؛ به عبارتی، عنصر روانی در جرایم عمدی یا غیر عمدی و مطلق یا مقید با یکدیگر متفاوت است. در مورد جرم تظاهر و مداخله در عمل وکالت دادگستری چون جرم مطلق به شمار میرود و مقید به نتیجه خاصی نیست، پس وجود سوء نیت خاص لازم نیست، بلکه فقط مرتکب باید دارای سوء نیت عام باشد؛ یعنی مرتکب اراده خودآگاه در تظاهر و مداخله در عمل وکالت دادگستری داشته باشد و بداند که یک عمل غیر مشروع و ممنوعی را مرتکب میشود.
مفهوم تظاهر به وکالت
تظاهر به معنی آشکار شدن، خودنمايي كردن، چيزي را ظاهراً به خود بستن و خود را به داشتن صفتی وانمود کردن است . بنابراین چنانچه فردي كه فاقد پروانة وكالت ، ممنوع يا معلق از وكالت باشد ، در مواجهه با افراد ديگر چنين وانمود كند كه وكيل دادگستري است، اعم از اينكه به طور شفاهي يا كتبي چنين مطلبي را بيان كند يا با استفاده از تبليغ عامه همچون چاپ كارت ويزيت يا بروشور يا ساير ابزارهاي تبليغاتي، خود را وكيل دادگستري معرفي كند، رفتار فيزيكي لازم براي تظاهر به وکالت را انجام داده است.
مجازات جرم تظاهر به وکالت
به موجب ماده 55 قانون وکالت وکلای معلق و اشخاص ممنوع الوکاله و به طور کلی هر شخصی که دارای پروانه وکالت نباشد از هر گونه تظاهر و مداخله در عمل وکالت ممنوع است پس طبق نص صریح این قانون جعل عنوان و تظاهر به شغل وکالت غصب عنوان بوده و مرتکب به مجازات حبس از یک ماه تا شش ماه محکوم می شود . تعلیق اجرای مجازات جرم تظاهر به وکالت به موجب قانون مجازات اسلامی در صورت صلاحدید قاضی ممکن است .
استثناهای جرم اقدام به وکالت دادگستری بدون داشتن پروانه
همچنانکه گفتیم برای وکالت در دادگستری داشتن پروانه وکالت الزامی است . اما بر اصل مزبور استثنائاتی توسط قانون وارد شده است که برای اقدام به وکالت دادگستری لزوماً نیازی به داشتن پرونده وکالت دادگستری از کانون وکلاء نیست، که در زیر برخی از این استثنائات را ذکر می نماییم:
- افراد دارای وکالت اتفاقی براساس ماده (۲) قانون وکالت (مصوب ۱۳۱۵).
- افراد دارای پروانه موضوع ماده (۱۸۷) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی (مصوب ۱۳۷۹)
- کارشناسان حقوقی دفاتر حمایت و خدمات حقوقی قضایی بسیجیان در راستای ماده (۴) قانون حمایت قضایی از بسیج (مصوب ۱۳۷۱).
- نمایندگان حقوقی برخی از دستگاه ها به موجب قانون استفاده بعضی از دستگاهها از نماینده حقوقی در مراجع قضایی ( مصوب ۱۳۷۴ و اصلاحیه آن در ۱۳۷۶).
- کارشناسان حقوقی موضوع قانون حمایت قضایی از کارکنان دولت و پرسنل نیروهای مسلح (مصوب۱۳۷۶)
- نمایندگان حقوقی موضوع ماده (۳۲) ق.آ.د.د.ع.ا (در امر مدنی) مصوب ۱۳۷۹٫
به غیر از افراد مذکور که دخالت آنها در امر وکالت دادگستری (بدون نیاز داشتن پروانه وکالت دادگستری از کانون وکلاء) ناشی از تجویز قانون میباشد، بقیه افرادی که بخواهند وکالت دادگستری نمایند بایستی دارای پروانه معتبر وکالت دادگستری از کانون وکلاء باشند .
نکات کلیدی جرم تظاهر به وکالت
- جرم انگاری چنین رفتاری به خاطر جلوگیری از اضرار به افراد جامعه و مصونیت شغل وکالت و کمک به طرد اغیار و واسطه ها از محیط مقدس قوه قضائیه است.
- رفتار فیزیکی جرم مزبور به صورت فعل تحقق پیدا میکند.
- جرم مزبور از جرایم مطلق بوده و برای تحقق نیاز به نتیجه مجرمانه ندارد.
- شروع به این جرم متصور نبوده و قابل مجازات نمی باشد.
- مشمولین این جرم بایستی از اشخاص ممنوع الوکاله، وکلای معلق و افراد بدون پروانه باشند.
- برخی افراد بنا به حکم و تجویز قانون بدون نیاز به داشتن پروانه وکالت رسمی از کانون وکلاء، حق مداخله در عمل وکالت دادگستری را دارند.
- منظور از وکالت مذکور در این جرم وکالت به معنی خاص، یعنی وکالت دادگستری است، نه وکالت عام موضوع ماده (۶۵۶) قانون مدنی.
- داشتن اراده و سوء نیت عام برای تحقق عنصر روانی جرم مزبور کفایت میکند و نیازی به احراز سوء نیت خاص نیست.
آیا شروع به جرم در تظاهر و مداخله در وکالت جرم است ؟
با بررسی ماده 55 قانون وکالت به نظر میرسد به محض تظاهر و معرفی خود به عنوان وکیل دادگستری یا به محض مداخله در عمل وکالت دادگستری، جرم تام و کامل تحقق پیدا کرده است و صرف تصمیمگیری و اندیشه این اقدام بدون اجرای آن نیز با توجه به تبصره یک ماده 41 قانون مجازات اسلامی، شروع به جرم نبوده و قابل مجازات نیست ؛ حتی اگر شروع به جرم تظاهر و مداخله در عمل وکالت را متصور بدانیم، با توجه به قوانین کیفری موجود که شروع به جرم را قابل مجازات نمی دانند مگر این که در خود قوانین برای جرمی شروع به آن مجازاتی منظور شده باشد. پس با توجه به این که در قوانین موجود برای شروع به جرم مداخله در عمل وکالت، به طور مستقل مجازاتی تعیین نشده است، می توانیم بگوییم که شروع به جرم مزبور جرم و قابل مجازات نمیباشد.
