جرم نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار یا موضوعی به دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است. بر همین اساس، هر کس به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی اقدام به نشر اکاذیب کند، مجرم محسوب می‌شود . به موجب ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر مرتکب نشر اکاذیب شده است .
مجازات جرم نشر اکاذیب
به موجب ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی مجازات مرتکب جرم ، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.بنابراین دادگاه در صورت امکان، ملزم است چنانچه جرم اظهارات کذب یا انتساب اعمال خلاف قانون، منتهی به کسر حیثیت و اعتبار و آبروی دیگری شده باشد، اقداماتی را به منظور اعاده حیثیت و بازگرداندن اعتبار از دست رفته انجام دهد که از جمله این اقدامات می‌توان به درج حکم در روزنامه با هزینه محکوم‌علیه اشاره کرد.
مجازات جرم نشر اکاذیب در قانون جدید
به موجب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399مجازات نشر اکاذیب در حال حاضر به یک ماه تا یک سال حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق کاهش یافته است. به موجب قانون مزبور نشر اکاذیب قابل گذشت بوده و در صورت اخذ رضایت شاکی به موجب ماده 100 قانون مجازات اسلامی قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات صادر می شود .
شرایط تحقق جرم نشر اکاذیب
-
مکتوب بودن اظهارات
مطابق ماده 698 نشر اکاذیب باید از طریق اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا یا نامه یا مراسلات یا شکواییات و به طور کلی، به صورت مکتوب باشد. البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهار شده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد.
اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت كند، تبرئه خواهد شد. بنابراین اگر قرار باشد این جرم از طریق اظهار اکاذیب محقق شود، باید کتبی بوده و وسیله تحقق آن نیز باید حتما از مکتوبات باشد.
-
انتساب اعمال غیرواقعی به اشخاص ( حقیقی یا حقوقی )
اگر فردی اعمالی را بر خلاف حقیقت راسا یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی نسبت دهد، اعم از اینكه از طریق مزبور به نحوی از انحا، ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، عنوان نشر اکاذیب را دارد و علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امكان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محكوم شود.
در حقیقت جرم نشر اکاذیب، به دو روش محقق می‌شود، اظهار اکاذیب به صورت مکتوب و نیز انتساب عمل خلاف حقیقت به صورت مستقیم و غیرمستقیم به هر شخص حقیقی و حقوقی.
-
اظهار کذب
با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی به مقصود است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول ماده698 خواهد بود. و برای تحقق جرم نشر اکاذیب نیازی نیست که فرد چند موضوع کذب را به دیگری نسبت دهد بلکه حتی با انتساب یک کذب هم، جرم نشر اکاذیب محقق خواهد گردید.
در جرم نشر اکاذیب، اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات خود را ثابت کند، تبرئه خواهد شد .
جرم نشر اکاذیب اینترنتی
جرم نشر اکاذیب مانند کلاهبرداری اینترنتی و سرقت اینترنتی در صورتی بوسیله سیستم های رایانه ای انجام شود می تواند در زمره جرائم رایانه ای قرار گیرد . ماده 18 قانون جرایم رایانه‌ای مصوب 5/3/88 13 در خصوص نشر اکاذیب اینترنتی ، رایانه ای مقرر داشته است :
هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
مجازات نشر اکاذیب اینترنتی | رایانه‌ای
اگر نشر اکاذیب به وسیله ارسال پیامک، ارسال ایمیل، طریق کانال های تلگرامی و یا اینستاگرام، و به صورت کلی نشر اکاذیب در فضای مجازی با استفاده از رایانه و سامانه های مخابراتی صورت گیرد، مرتکب به حبس از 91 روز تا 2 سال، یا پرداخت جزای نقدی از 5 میلیون تا 40 میلیون ریال، محکوم می‌شود. بنابراین مجازات نشر اکاذیب رایانه‌ای از مجازات نشر اکاذیب عادی، شدید تر است.
مجازات عادی مرتکبان این جرم علاوه بر اعاده حیثیت شاکی، محکومیت به حبس از 91 روز تا دو سال یا جزای نقدی از 5 میلیون ریال تا 40 میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد بود. اما در صورتی که مرتکب یا مرتکبان از کارمندان و کارکنان اداره‌ها و سازمان‌ها یا نهادهای دولتی یا وابسته به دولت یا از متصدیان قانونی شبکه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی بوده و به سبب شغل خود مرتکب جرم شده باشند
بار اثبات کذب بودن اظهارات با مدعی است
با وجود استفاده قانونگذار از واژه اکاذیب به صورت جمع، اظهار یک کذب نیز کافی به مقصود است و اگر کسی یک فقره امر کذب و خلاف واقع را هم به نحو مقرر در ماده 698 قانون مجازات اسلامی به غیر نسبت دهد، عمل او مشمول این ماده خواهد بود. البته صرف کذب بودن اظهار حتی اگر به قصد اضرار باشد، کافی نیست بلکه اکاذیب اظهارشده باید قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را داشته باشد.
اثبات کذب بودن اظهارات بر عهده مدعی است و چنانچه مرتکب در مقام دفاع بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه خواهد شد. در اظهار اکاذیب، نسبتی به دیگری داده نمی‌شود بلکه اخبار یا مطالب بی‌اساس به طور کلی اظهار می‌شود. در جرم اظهار اکاذیب طرف می‌تواند غیرعموم یا مقام رسمی باشد.
عناصر جرم نشر اکاذیب
-
عنصر مادی نشر اکاذیب
عنصر مادی جرم ، اظهار و نشر اکاذیب یا نسبت دادن عمل خلاف حقیقت به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی است که به یکی از راه‌های مذکور در ماده 698 محقق می‌شود. عنصر مادی در جرم مزبور مقرر در ماده 698 به دو صورت محقق می شود : یک جرم اظهار اکاذیب است که به قصد اضرار به غیر یا به قصد تشویش اذهان عمومی صورت می‌گیرد و دیگری ، نسبت دادن مطالب غیر واقعی به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی است که شباهت با افترا دارد اما مطلبی که نسبت داده می‌شود، جرم نیست.
جرم نشر اکاذیب از جرایم مطلق است، چون تحقق نشر اکاذیب منوط به تحقق ضرر خارجی نیست، چرا که اگر صرف انجام عمل مجرمانه صرف نظر از ایجاد نتیجه جرم باشد، جرم مطلق است.در جرم نشر اکاذیب نیز صرف نشر و انتشار مطالب کذب و دروغ به طرقی که در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده، جرم است و نیازی به مشاهده نتیجه این عمل نیست.
-
عنصر قانونی نشر اکاذیب
ماده 698 قانون مجازات اسلامی ( تعزیرات ) ، عنصر قانونی جرم نشر اکاذیب است . در واقع ماده قانونی جرم نشر اکاذیب و مبنای جرم انگاری نشر اکاذیب ماده 698 قانون مزبور می باشد . ماده مزبور مقرر می دارد : هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود .
-
عنصر معنوی جرم نشر اکاذیب
عنصر معنوی و سوء نیت در این جرم ، وجود قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی است . صرف اطلاع شخص از کذب بودن مطالب منتشره کافی نیست. بنابراین برای تحقق جرم مزبور سوء نیت عام یعنی اطلاع از کذب بودن به علاوه قصد اضرار ضروری است .
تفاوت نشر اکاذیب و افترا
افترا و نشر اکاذیب در عین اینکه شباهتهای ظاهری دارند ولیکن متفاوت هستند . افترا یعنی انتساب عملی که به موجب قانون جرم است به دیگری ولی در نشر اکاذیب که عملی که به شخص یا اشخاصی نسبت میدهیم جرم نیست و اما دروغ و کذب است .
دفاع از اتهام نشر اکاذیب
در صورت انتساب اتهام نشر اکاذیب ، دفاع باید بر عنصر روانی بزه نشر اکاذیب مخصوصا تمرکز بر قصد اضرار به غیر و تشویش اذهان عمومی باشد. از آنجایی که در ماده 698 قانون مجازات اسلامی، تحقق نشر اکاذیب، منوط و موکول به قصد اضرار به غیر یا قصد تشویش اذهان عمومی مرتکب شده و بدون احراز یکی از این دو قصد به عنوان سوء نیت ، بزه موضوع این ماده محقق نخواهد شد.
از این رو برای دفاع از کسی که اتهام وی نشر اکاذیب است باید سعی کرد عدم وجود قصد ضرر به دیگری را اثبات کرد . البته با وجود اینکه موضوع عدمی اصولا قابل اثبات نیست اثبات قصد ضرر نیز به عهده شاکی و قاضی دادسرا است .
