خیانت در امانت و انواع و مجازات آن 

خیانت در امانت به مانند جرائمی همچون جعل و استفاده از سند مجعول ، کلاهبرداری یکی از اقسام جرائم علیه اموال است، که در آن مالک یا متصرف قانونی (امانت گذار) اقدام به سپردن مال خود به دیگری (امانت دار) بر مبنای بر استرداد یا مصرف آن در مورد مشخصی می نماید، ولی امانت دار با سونیت اقدام به تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود نمودن موضوع امانت می نماید.

تعریف خیانت در امانت درقانون مجازات اسلامی(مبنای قانونی جرم خیانت در امانت)

قانونگذار در مواد 673 و  674 قانون مجازات اسلامی به جرم انگاری خیانت در امانت پرداخته است،که در این مواد اعلام می دارد:

1.ماده 673 قانون مجازات اسلامی: ((هرکس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هرطریق به دست آورده سواستفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.))

2.ماده 674 قانون مجازات اسلامی: ((هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایرآن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هرکار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنای براین بوده است که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آن ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.))

موضوع جرم خیانت در امانت 

موضوع جرم خیانت درامانت اعم از اموال منقول یا غیرمنقول به هرقسم از وجه نقد، اسناد بانکی، اتومبیل، املاک و…است و نوع مال موضوعیتی در تحقق این جرم ندارد.

شرایط تحقق جرم خیانت در امانت چیست؟

علیرغم تشابه این جرم با جرائمی همچون اختلاس ، تصرف غیرقانونی در اموال و وجوه دولتی یا عمومی ، اهمال یا تفریط موجب تضییع اموال دولتی یا عمومی دارای شرایط متفاوتی است. 

بموجب مواد 673 و 674 قانون مجازات اسلامی که مبنای قانونی احراز شرایط تحقق این جرم است. تجمیع شرایط زیر جهت تحقق جرم خیانت در امانت ضروری است.

1.مال می بایست از سوی مالک یا متصرف قانونی به امانت دار سپرده شده باشد، فلذا درصورتی که امانت گذار مالک یا متصرف قانونی نباشد یا عنصر سپردن وجود نداشته باشد و شخص نسبت به مال غیرمتصرف گردد، از شمول موضوع جرم خیانت در امانت دار خارج می گردد.

2.امانت دار برخلاف توافق با مالک یا متصرف قانونی و با سونیت مجرمانه اقدام به انجام هر یک از اقدامات مادی استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود موضوع امانت نماید.

نکته کاربردی:

تحقق هریک از عناصرچهارگانه مادی استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود می تواند نسبت به عین مال یا وجه نقد حاصل از فروش یا تبدیل موضوع امانت به مال غیر هم صورت پذیرد.

مجازات جرم خیانت در امانت 

بموجب آخرین اصلاحات صورت گرفته درقانون کاهش مجازات حبس تعزیری حبس 6 ماه تا سه سال مقرر در ماده 674 قانون مجازات اسلامی به 3 ماه تا یک و نیم سال تقلیل یافته است، مضافا اینکه محاکم می توانند براساس ماده 23 قانون مجازات اسلامی اقدام به صدورمجازات تکمیلی و تبعی بمدت حداکثر 2 سال از قبیل اقامت اجباری در محل معین (تبعید)، منع اشتغال به شغل، حرفه یا کارمعین، انفصال از خدمات دولتی و عمومی، منع از رانندگی و ممنوع الخروجی و…نماید.

مرجع صالح به رسیدگی به جرم خیانت در امانت 

دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم صلاحیت اولیه جهت ورود به شکایت را دارد و در صورت صدور قرار منع تعقیب به نفع متهم یا صدورکیفرخواست علیه متهم دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی مجدد به موضوع را خواهد داشت.در فرض صدورکیفرخواست و متعاقبا صدوررای بدوی له یا علیه متهم، رای صادره از سوی هریک از محکوم علیهم قابل تجدیدنظرخواهی دردادگاه تجدیدنظراستان می باشد.

لازم به ذکر است، برخلاف وکلا که دارای سامانه خودکاربری می باشند، سایراشخاص ناگزیر به ثبت شکایت از طریق دفاترخدمات قضایی جهت ارسال شکایت به مراجع قضایی می باشند.

تاثیر رضایت شاکی در جرم خیانت در امانت 

جرم خیانت در امانت درکنارجنبه خصوصی، واجد جنبه عمومی است ورضایت شاکی در مختومه شدن جنبه عمومی جرم بلاتاثیر است و دادستان بعنوان مدعی العموم از حیث جنبه عمومی کماکان اقدام به تعقیب مجرم می نماید و نهایت اینکه رضایت شاکی برحسب تشخیص و نظر مقام قضایی از موجبات تخفیف مجازات می تواند باشد.

آیا جرم خیانت در امانت از جرائم قابل گذشت است؟

درجهت پاسخ به این سوال، ابتدا لازم است، به تعریف جرائم قابل گذشت و غیرقابل گذشت بپردازیم و متعاقبا به آخرین تغییرات قانونی صورت گرفته براساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری اشاره نمائیم.

1.جرائم قابل گذشت، جرائمی است که شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات در آنها منوط به ثبت شکایت از سوی شاکی و عدم اعلام گذشت از سوی او می باشد. فلذا در صورتی که شاکی در هر مرحله ای از دادرسی از ادامه شکایت خود انصراف دهد، مقام رسیدگی کننده برحسب مورد نسبت به صدور قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای حکم اقدام می نماید.

2.جرائم غیرقابل گذشت؛ جرائمی است که گذشت شاکی در تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات بلاتاثیر است و مدعی العموم به نمایندگی از جامعه نسبت به پیگیری پرونده اقدام می نماید.

که با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، دایره شمول ماده 104 قانون مجازات اسلامی درخصوص جرائم قابل گذشت افزایش یافت. ازجمله اینکه جرم خیانت در امانت درزمره جرائم قابل گذشت محسوب شد،که آثار قابل گذشت بودن آن در بندی بعد اعلام می گردد.

آثار قابل گذشت شدن جرم خیانت در امانت چیست؟

1.ضرورت تعقیب متهم براساس شکایت شاکی:

برای تعقیب متهم طرح شکایت از سوی شاکی لازم است و دادستان نمی تواند راسا به طرح شکایت و تعقیب متهم اقدام نماید.

2.صدور قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای حکم با انصراف یا اعلام رضایت شاکی:

از جمله آثار قابل گذشت بودن صدور قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرا با اعلام رضایت شاکی در هر مرحله از دادرسی است.

3.کاهش مجازات جرم خیانت در امانت:

براساس تبصره الحاقی به ماده 104 قانون مجازات اسلامی حداقل و حداکثر مجازات حبس های تعزیری درجه 4 تا 8 مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل می یابد.

بنابراین مجازات شش ماه تا سه سال به سه ماه تا یک سال و نیم کاهش یافت.

تخفیف و تبدیل مجازات حبس درخیانت در امانت 

بموجب ماده 37 مجازات اسلامی در فرض وجود جهات تخفیف مصرحه در ماده 38 قانون یاد شده از قبیل (گذشت شاکی یا مدعی خصوصی،همکاری متهم،ندامت وی و حسن سابقه متهم،وضعیت خاص جسمی متهم از قبیل کهولت یا بیماری، خفیف بودن زیان وارده و…) دادگاه می تواند نسبت به تقلیل حبس به میزان یک تا سه درجه برحسب تشخیص خود اقدام نماید،هرچند الزامی به پذیرش این درخواست یا انجام آن راسا ندارد.

ولی مستنبط از بند های الف و ت ماده 37 قانون مجازات اسلامی، دادگاه نمی تواند نسبت به تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی اقدام نماید و صرفا اختیارکاهش مجازات حبس به میزان یک تا سه درجه را خواهد داشت.

مرور زمان درجرم خیانت در امانت 

درجهت پاسخ به این سوال، ابتدائا لازم است، به تعریف مرورزمان بپردازیم.

بموجب ماده 105 قانون مجازات اسلامی،مرورزمان به مدت زمانی گفته می شود،که بعد ازگذشت آن امکان اعلام شکایت یا تعقیب یا تحقیق رسیدگی به شکایت ویا مجازات متهم وجود ندارد و مقام قضایی موظف به صدور قرار موقوفی تعقیب و مختومه نمودن پرونده می باشد.

در خصوص جرم خیانت در امانت با عنایت به تبصره الحاقی به ماده 104 قانون مجازات اسلامی وکاهش مجازات حبس جرائم قابل گذشت به نصف که درحال حاضر مدت مجازات جرم خیانت در امانت را از 6 ماه تا سه سال به 3 ماه تا یک سال و نیم کاهش داده است و موجب درجه 6 شدن این جرم گردیده است.

مدت مرورزمان این جرم 5 سال است،که شروع آن از تاریخ وقوع جرم یا آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی است که منتج به صدور حکم قطعی نشده باشد احتساب می گردد.

جرم خیانت در امانت آیا قابل تعلیق است؟

بموجب ماده 46 قانون مجازات اسلامی جرائم درجه سه تا هشت از سوی دادگاه در صورت وجود شرایط مقرر قانونی برای تعویق صدور حکم (ماده 40 قانون مجازات اسلامی) قابل تعلیق نسبت به اجرای تمام یا بخشی از مجازات برای مدت یک تا پنج سال است.

لازم به ذکر است،محکوم علیه، دادستان یا قاضی اجرای احکام کیفری نیز پس از اجرای یک سوم مجازات می توانند با دارا بودن شرایط قانونی اعلامی در ماده 40 قانون مجازات اسلامی از دادگاه صادرکننده حکم قطعی تقاضای تعلیق نماید.

شرایط تعلیق مجازات جرم خیانت در امانت

بموجب مواد 40 و 46 قانون مجازات اسلامی شرایط تعلیق مجازات جرم خیانت در امانت عبارتند از:

1.وجود جهات تخفیف مجازات(مصرحه در ماده 38 قانون مجازات اسلامی)

2.پیش بینی اصلاح مرتکب

3.جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران

4.فقدان سابقه محکومیت کیفری موثر

النهایه با عنایت به حجم و پیچیدگی های بالای مباحث خیانت در امانت ، صرف بهره مندی از مطالب تقدیمی راه گشای حل مشکلات حقوقی نخواهد بود، بر همین اساس بهره مندی از خدمات وکیل متخصص کیفری امری لازم وغیرقابل اجتناب است.

تفاوت مهم كلاهبرداری و خيانت در امانت

• عنصر نتيجه است
• در كلاهبرداري انتفاع مجرم يا شخص ديگر ضروري است
• در جرم خيانت در امانت چنين شرطي ضروري نيست
• اميني كه مال مورد امانت را عمدا تلف كند مرتكب جرم خيانت در امانت ميشود هر چند كه خود انتفاعي از اين كار نبرد
• خيانت در امانت عين جرم كلاهبرداري و انتقال مال غير جرمي غير قابل گذشت است ( يعني جنبه عمومي جرم بر جنبه خصوصي جرم غلبه دارد )
• خيانت در امانت جز تعزير منصوص شرعي نبوده ! از جرايم احصا شده در مواد ١٠٩ تبصره ماده ٣٦ نيست

در نتيجه

• خيانت در امانت مشمول مرور زمان ميشود
• تعزير منصوص شرعي يعني تعزيري كه در شرع اسلام براي يك عمل معين ( نوع ، و مقدار كيفر ) تعيين كرده

نظریه مشورتی شماره 7/1403/101 اداره حقوقی قوه قضاییه در خصوص خیانت در امانت

شماره نظریه : 7/1403/101
شماره پرونده : 1403-186/1-101 ک
تاریخ نظریه : 1403/03/12

استعلام :

در جرایمی مانند خیانت در امانت که مجازات قانونی آن سه ماه تا یک و نیم سال حبس تعزیری است (درجه 6)، چنانچه دادگاه نظر بر تعیین مجازات جزای نقدی داشته باشد، آیا می‌بایست مطابق ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، بیش از شصت میلیون ریال تا دویست و چهل میلیون ریال تعیین نماید یا می‌تواند مطابق بند 4 تعرفه‌های خدمات قضایی (قانون وصول) موضوع ردیف درآمدی 140101، از نود و نه تا نهصد و نود میلیون ریال جزای نقدی تعیین نماید؟

پاسخ :

بزه خیانت در امانت موضوع ماده 674 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 طبق ماده 104 قانون مجازات اسلامی اصلاحی 1399، جرم قابل گذشت است و با عنایت به تبصره این ماده، حداقل و حداکثر مجازات حبس مقرر در این ماده به نصف تقلیل یافته است و همین مجازات حبس تقلیل یافته، مجازات قانونی جرم محسوب می‌شود که با توجه به میزان آن (سه ماه تا 18 ماه حبس) از جرایم مشمول بند 2 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 1373 محسوب می‌شود و دادگاه مخیر است که به بیش از سه ماه حبس یا جزای نقدی مطابق جدول تعرفه خدمات قضایی پیوست قانون بودجه سال 1396 (که در سال‌های بعد نیز تغییر نکرده است) حکم صادر کند؛ در نتیجه موضوع تعیین جزای نقدی درجه شش ماده 19 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 که در استعلام آمده است اساساً منتفی است؛ لازم به ذکر است که تصویب‌نامه مورخ 25/12/1399 هیأت وزیران که ناظر به تعدیل میزان مبالغ جزای نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف است، متضمن مقرره‌ای در خصوص بند 2 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین نیست