سبدگردانی غیر مجاز عبارت است از خرید و فروش سهام و اوراق بهادار برای دیگران بدون کسب مجوز از بورس اوراق بهادار . به موجب بند 17 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار و بند 4 ماده 1 دستورالعمل تأسیس و فعالیت سبدگردان عملیات سبدگردانی چنین تعریف شده است : سبدگردانی شامل خرید و فروش اوراق بهادار است برای سرمایه‌گذار که در قالب قراردادی مشخص و به منظور کسب انتفاع صورت میگیرد. در واقع سبدگردان به عنوان وکیل ، سهام متعلق به موکل را خرید و فروش می نماید و در ازای عملکرد خود از موکل کارمزد دریافت میکند. انجام فعالیت سبدگردانی به موجب بند 1 ماده 49 قانون بازار اوراق بهادار و همچنین ماده 2 دستورالعمل تأسیس و فعالیت سبدگردان، مستلزم اخذ مجوز از سازمان بورس است .
مجازات سبدگردانی غیر مجاز
همان طور که پیش از این بیان شد انجام عملیات سبدگردانی مستلزم اخذ مجوز از سازمان بورس است. فلذا در صورتی که اشخاص به طور غیرمجاز اقدام به انجام چنین عملیاتی نمایند مشمول مجازات خواهند شد. ضمانت اجرای پیش بینی شده در قانون برای عملیات سبدگردانی بدون مجوز شامل مسئولیت کیفری، انضباطی و مدنی است.
مسئولیت کیفری سبدگردانی غیر مجاز
مسئولیت کیفری اشخاص که اقدام به سبدگردانی غیرمجاز مینمایند در قانون بازار اوراق بهادار تعیین شده. بر اساس بند 1 ماده 49 این قانون اشخاصی که بدون اخذ مجوز اقدام به سبدگردانی می نمایند به مجازات حبس تعزیری از یک الی شش ماه یا جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به دست آمده یا هر دو مجازات محکوم می گردد.
مسئولیت انضباطی سبدگردانی غیر مجاز
مسئولیت انضباطی مختص کارگزاران بورس است و افراد عادی مشمول آن نخواهند شد . عدم اخذ مجوز سبدگردانی توسط نهادهای مالی تحت نظارت سازمان بورس، طبق بند 20 ماده 7 دستورالعمل انضباطی کارگزاران تخلف محسوب شده و مستوجب مجازات انضباطی شامل محرومیت کارگزار از انجام معاملات حداکثر تا شصت روز کاری میباشد.
مسئولیت مدنی سبدگردانی غیر مجاز
مسئولیت مدنی سبدگردان در خصوص جبران خسارت تا حد زیادی بستگی به نوع روابط میان طرفین دارد. در تشخیص این موضوع ، عوامل متعددی اثرگذار است . به طور مثال اطلاع یا عدم اطلاع سرمایه گذار از فقدان مجوز سبدگردانی و شروط مندرج در قرارداد در خصوص خسارات وارده بر سرمایه گذار ، بر میزان مسئولیت سبدگردان تأثیرگذار است. در هر صورت فرد زیان‌دیده می‌تواند با مراجعه به مراجع قضایی صالح ، دادخواست ضرر و زیان تسلیم کند . مبنای طرح دادخواست، ماده ۵۲ قانون بورس اوراق بهادار خواهد بود.
شرایط لازم برای اخذ مجوز سبدگردانی
- فرم تكميل شده‌ي تقاضاي صدور موافقت اصولی شركت سبدگردان (مطابق فرمت اعلامي توسط سازمان)
- ارائه اساسنامه نمونه مصوب سازمان برای شرکت سبدگردان كه تمامي صفحات آن به امضاي متقاضي رسيده و تکمیل شده باشد؛
- طرح تجاري شامل اهداف، استراتژي‌ها و برنامه‌هاي شركت براي سه سال پس از تأسيس و صورتهای مالی اساسی پيش‌بيني شده براي سه سال كامل شمسي پس از تأسيس كه تمامي صفحات آن به امضاي متقاضي رسيده است؛
- پرسشنامه‌ي تكميل شده‌ي مشخصات داوطلب سمت مديرعاملي يا عضويت در هيأت‌مديره‌ي شركت سبدگردان، مطابق دستورالعمل تائيد صلاحيت حرفه‌اي مديران نهادهاي مالي.
- پرسشنامه تكميل شده مشخصات داوطلب سهامداري (حقيقي/حقوقي) در شركت سبدگردان به انضمام مستندات زير در خصوص هر يك از مؤسسين/ سهامداران عمده:
- تصوير مدارك تحصيلي دانشگاهي و سوابق تجربي مؤسس/ سهامدار حقيقي؛
- تصوير مدارك ثبت مؤسس/ سهامدار حقوقي نزد مرجع ثبت شركت ها (شامل آگهي تأسيس در روزنامه رسمي)؛
- تصوير آگهي روزنامه رسمي مربوط به آخرين مديران مؤسس/سهامدار حقوقي، صاحبان امضاي مجاز و حدود اختيارات آنها؛
- صورتهاي مالي حسابرسي شده دو سال مالی اخير مؤسس/سهامدار حقوقي متقاضي سهامداري كه توسط مؤسسات حسابرسي معتمد سازمان حسابرسي شده باشند، همراه با اظهارنظر حسابرس؛
- اساسنامه يا شركت نامه مؤسس/سهامدار حقوقي؛
- ارائه مجوز از مرجع ذیصلاح در خصوص امکان مشارکت به عنوان مؤسس/ سهامدار حقوقی در نهاد مالی در صورت نیاز؛
- اقرارنامه و تعهدنامه مالکیت واقعی توسط هر يك از مؤسسين/ سهامداران و همچنين اقرارنامه دال بر سلب حق واگذاري سهام و حقوق مالكانه آن اصالتاً و وكالتاً تا سه سال؛
- تعهدنامه در خصوص عدم تأمين سرمايه نهاد مالي در حال تأسيس با استفاده از استقراض يا روش هاي مشابه تحت هر عنوان؛
- تعهدنامه توسط هر یک از مؤسسین/ سهامداران در خصوص رعایت قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی؛
- پرداخت کارمزد حق بررسی متقاضیان تأسیس نهادهای مالی مطابق مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار.
نکته
البته باید توجه داشت طبق بند 17 ماده 1 قانون بازار، سبدگردانی تنها توسط اشخاص حقوقی پیش بینی شده است. بدین معنا که انجام عملیات سبدگردانی طبق قانون تنها توسط اشخاص حقوقی (نهادهای مالی تحت نظارت سازمان بورس) مجاز دانسته شده. بنابراین اشخاص حقیقی مستقیماً نمیتوانند به عنوان سبدگردان طرف قرارداد قرار گیرند، بلکه ممکن است به عنوان کارکنان شرکت سبدگردان عملیات خرید و فروش اوراق بهادار را انجام دهند.
مندرجات الزامی قرارداد سبدگردانی
قرارداد سبدگردانی منعقده بین شرکت سبدگردان و شخص سرمایه گذار به موجب ماده 8 دستورالعمل باید علاوه بر توافقات و شروط طرفین ، حاوی مطالب ذیل باشد :
- مشخصات و نشاني سبدگردان به عنوان يك طرف و مشخصات و نشاني مشتري يا مشتريان به عنوان طرف ديگر قرارداد و مدت اعتبار قرارداد و تاريخ انعقاد آن و شماره قرارداد؛
- خدماتي كه سبدگردان به مشتري ارئه مي‌دهد و نحوه‌ي ارائه خدمات مذكور؛
- اهداف، اصول و محدوديت‌هاي لازم‌الرعايه، كه براساس مواد 12 و 13 استخراج شده به عنوان ضميمه‌ي قرارداد
- مسئوليت‌هاي سبدگردان در قبال خدمات ارائه شده به مشتري و ضمانت‌هاي اجرايي آن؛
- حق‌الزحمه و كارمزدي كه مشتري در قبال دريافت هر نوع خدمات سبدگردان، بايد پرداخت كند و زمانبندي پرداخت حق‌الزحمه و كارمزد مذكور؛
- اينكه پرداخت حق‌الزحمه و كارمزد سبدگردان صرفاً براساس صورت‌حساب صادره صورت مي‌پذيرد؛
- هزينه‌هايي كه از محل دارايي‌هاي مشتري نزد سبدگردان، قابل پرداخت است؛
- نحوه گزارش‌دهي سبدگردان به مشتري و محتوا و زمانبندي ارائه گزارش‌هاي مذكور با رعايت مفاد اين دستورالعمل؛
- مسئوليت سبدگردان در مورد معرفي قرارداد و ارسال يك نسخه از آن به امين خود و ذكر مشخصات امين در صورت درخواست سرمايه‌گذار؛
- اين موضوع كه اطلاعات مشتري نزد سبدگردان محرمانه تلقي شده و سبدگردان نمي‌تواند آنها را بدون اجازه كتبي مشتري افشا كند يا به ديگري اعطاء، كند مگر در چارچوب مواردي كه در اين دستورالعمل مجاز يا مكلف به اعطا، افشا يا انتشار اطلاعات مذكور است؛
- ذكر اينكه درصورتي‌كه مفاد قرارداد مغاير قوانين و مقررات تصويب شده تا زمان انعقاد قرارداد باشد، سبدگردان نمي‌تواند به مفاد قرارداد عمل كند و چنانچه در اثر آن خسارتي به مشتري وارد آيد، سبدگردان مسئول جبران آن است؛
- ذكر اينكه سبدگردان ملزم به اجراي آن بخش از قرارداد كه با قوانين و مقرراتي كه بعداً به تصويب مي‌رسد، مغاير باشد نيست و از اين بابت مسئوليتي براي جبران خسارت وارده به مشتري نخواهد داشت؛
- اينكه قرارداد تحت چه شرايطي منفسخ مي‌شود (با رعايت ماده‌ي 9 اين دستورالعمل) و طرفين قرارداد تحت چه شرايطي اختيار فسخ قرارداد را پيش از اتمام مدت اعتبار آن دارند؛
- ذكر اين موضوع كه مرجع رسيدگي به اختلافات بين مشتري و سبدگردان در صورت عدم سازش در كانون‌هاي موضوع ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار، هيأت داوري مذكور در ماده‌ي 37 قانون بازار اوراق بهادار است و تا تشكيل كانون مربوطه، وظيفه‌ي مذكور توسط سازمان صورت مي‌پذيرد؛
- تشريح نحوه‌ي برقراري ارتباط بين سبدگردان و مشتري براي تبادل اطلاعات و مدارك مختلف؛
- ذكر اين موضوع كه مسئوليت‌هاي قيد شده در قرارداد به هيچ عنوان محدود كننده‌ي مسئوليت‌هاي سبدگردان مطابق مقررات مربوطه نخواهد بود؛
- تعداد نسخ قرارداد و نحوه‌ي توزيع آنها.
- ذكر اين موضوع كه سبدگردان مي‌تواند به وكالت از مشتري طرف قرارداد خود، نسبت به اعمال حقوق مالكانه اوراق بهادار مشتري از جمله حضور در مجامع عمومي شركت‌ها و اعلام راي، دريافت سود سهام و سود ساير اوراق بهادار، دريافت سهام جايزه، دريافت حق تقدم خريد سهام و شركت در افزايش سرمايه، اقدام نمايد.
- ذكر اين موضوع كه رابطه بين سبدگردان و مشتري رابطه وكيل و موكل مي‌باشد.
- تشريح اقدامات پس از خاتمه قرارداد از جمله انتقال يا فروش دارايي هاي سبد اختصاصي
- ذكر اين موضوع كه مشتري به سبدگردان اجازه دريافت وام يا اعتبار از كارگزار اعطا مي‌نمايد يا خير و در صورت اخذ وام يا اعتبار ميزان، نرخ اوراق و پذيرش ريسك ناشي از اخذ وام يا اعتبار توسط مشتري بايد در قرارداد پيش بيني گردد.
تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی
سبدگردانی و بازارگردانی در برخی موارد به دلیل مشابهت اسمی با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند. با این حال عملیات مرتبط با این دو بسیار متفاوت است. در حالی که سبدگردان با انعقاد قرارداد با سرمایه گذار اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار به نفع وی مینماید، بازارگردان با انعقاد قرارداد با ناشران بورسی افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق بهادار متعلق به ناشر را تعهد مینماید.
