وصیت نامه و انواع وصیت 

وصیت نامه سندی است که به موجب آن فرد در اموال یا حقوق خود بعد از فوت تصرف می کند . به موجب ماده ۸۲۵ قانون مدنی وصیت به دو نوع تقسیم می شود: وصیت تملیکی عبارت است از، کسی اموالش را برای بعد از فوتش به دیگران تملیک کند . وصیت عهدی یعنی کسی برای بعد از مرگش شخصی را برای انجام اموری مامور کند .

شخصی که وصیت می کند را اصطلاحا موصی ، شخص یا اشخاصی که وصیت تملیکی به نفع آنان است موصی له و موردی که نسبت به آن وصیت صورت گرفته موصی به و کسی که به موجب وصیت عهدی مأمور انجام اموری شده است ، وصی نام دارد.

وصیت کننده به بیش از ثلث اموال خود نمی تواند وصیت کند، مگر با رضایت وراث در واقع آنچه از اموال متوفی بعد از مرگ باقی می ماند، سهم وراث است و بین آنها تقسیم ترکه صورت می گیرد .

انواع وصیت نامه معتبر 

• وصیتنامه خود نوشت

مطابق ماده 278 قانون امور حسبی وصیت نامه خود نوشت تماما به خط خود وصیت کننده است و دارای تاریخ به روز، ماه و سال به همراه امضای وصیت کننده است.  وصیتنامه خود نوشت ، ساده ترین نوع وصیتنامه و در بین عموم مردم بیشتر استفاده می شود . این نوع از وصیتنامه سند عادی محسوب شده و دارای اعتبار است .

• وصیتنامه رسمی ( محضری )

این نوع وصیت در دفاتر اسناد رسمی ثبت می شود. وصیتنامه رسمی همانند سایر اسناد رسمی ، سندی رسمی و لازم الاجرا به شمار می رود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول باشد ، بدون نیاز به حکم دادگاه ، قابل اجراست . مفاد وصیتنامه رسمی به حکم قانون قابل انکار و تردید نیست مگر آنکه ادعای جعل شده باشد .

• وصیتنامه سری

وصیتنامه سری  وصیتی است که توسط وصیت کننده  امضا و لاک مهر میشود و در اداره ثبت محل اقامت او یا محل دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری معین شده است، به امانت گذارده میشود. بنابراین چنین مواردی مخلوطی از وصیتنامه رسمی و خود نوشت است. لیکن بر خلاف وصیت خود نوشت، به خط هر کسی می تواند باشد، اما باید به امضای شخص وصیت کننده برسد و طبق قانون باید به اداره ثبت محل اقامت وصیت کننده یا در مکانی که آیین نامه مذکور تعیین کرده تحویل داده شود.

• وصیتنامه شفاهی

 این نوع از وصیت در موارد اضطراری مانند جنگ و زلزله که نمی توان تشریفات نوشتن وصیت نامه را رعایت کرد،قابل قبول است. به موجب ماده 287 قانون امور حسبی  وصیت کننده می تواند در حضور دو شاهد به طور شفاهی وصیت کند، مشروط بر اینکه یکی از شاهدان مفاد وصیت نامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند. البته اگر وصیت کننده تا زمان عادی شدن شرایط در قید حیات باشد، باید وصیت نامه ی خویش را با تشریفات صحیح قانونی تنظیم کند.

انواع وصیت

1. وصیت تملیکی

عمل حقوقی ای که به موجب آن مال یا منفعتی از مال شخصی بعد از فوتش به تملک دیگری در می آید. تملیک با قبول وصیت شونده پس از فوت وصیت کننده محقق می گردد اگرچه به موجب ماده 828 قانون مدنی در وصیت بر افراد نامحدود و غیر محصور قبول آنها شرط نیست. لازم به ذکر است که قبول موصی له قبل از فوت موصی مؤثر نیست، زیرا موصی ( وصیت کننده ) می تواند از وصیت خود منصرف شود اما چنانچه موصی له وصیت را بعد از فوت موصی قبول کند و موضوع وصیت را قبض کند، دیگر نمی تواند وصیت را رد کند.

• تعیین مقدار قانونی وصیت

در خصوص وصیت تملیکی باید متذکر شد موصی (وصیت کننده ) تنها می تواند یک سوم ( ثلث ) از عین یا منفعت اموالش را در زمان بعد از مرگش به دیگران منتقل کند منظور از انتقال منفعت آن است که شخص موصی، مالک مالی است و حالا وصیت می کند تا پس از مرگش منفعت آن مال به دیگری داده شود یعنی آن مال پس از مرگ موصی به اجاره شخص موصی له در بیاید؛انتقال عین نیز به معنی آن است که پس از مرگ موصی،مالکیت مال به موصی له واگذار شود.

گر وصیت کننده به بیش از یک سوم اموال خود وصیت کرده باشد، وصیت به بیش از یک سوم اثری نخواهد داشت مگر اینکه سایر وراث پس از مرگ وصیت کننده نسبت به مازاد  اجازه دهند که به نسبت سهم الارثشان به وصیت عمل شود بنابراین هر یک از وراث که وصیت موصی را نسبت به بیش از یک سوم اموالش اجازه دهد از سهم الارث او به نسبت،کاسته خواهد شد.

2. وصیت عهدی

 گاهی شخص وصیت کننده از شخص دیگری می خواهد، تا عملی را بعد از فوتش برایش انجام دهد که به این وصیت، وصیت عهدی گفته می شود. کسی که مجری انجام وصیت قرار میگیرد، در زمان زنده بودن وصیت کننده می تواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد اما پس از مرگ وی ، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.

در وصیت عهدی ، شخص وصی مأمور می شود تا نسبت به یک سوم اموال مورد وصیت اقداماتی که موصی در حدود وصیت به او واگذار کرده انجام دهد یا اینکه اگر موصی فرزند صغیری داشته امور غیر مالی و مالی مربوط به صغیر را تا زمانی که بالغ و رشید می شود بر عهده بگیرد. که حدود اختیارات فرد اعلامی بیش از وظایف و اختیارات قیم است و اصل بر صحت اعمال و افعال او نسبت به اموال محجور است.

•  رد وصیت توسط وصی

در وصیت عهدی وصی تا زمانی که موصی زنده است، اگر از تنظیم وصیت و مفاد آن خبر داشته می تواند وصیت را رد کند، اما اگر موصی فوت شود، وصی حق رد وصیت را ندارد .وصیت عهدی بدون قبول وصی هم واقع می شود، مطابق ماده ۸۳۴ قانون مدنی تا زمانی که موصی زنده است، وصی می تواند وصایت را رد کند و حتی قبول وصایت نیز این حق را از بین نمی برد، ولی هرگاه به دلیلی رد وصی در این دوران ابراز و ابلاغ نشود، بعد از فوت حق رد از بین می رود و اجرای وصایت به صورت الزامی قانونی بر او تحمیل می شود.

تنفیذ وصیت نامه

در اصل هر شخصی می‌تواند آزادانه در اموال خود هرگونه تصرف کند و اموال خود را به هر شخصی که می خواهد منتقل کند، ولی این اختیار به حکم قانون در مورد شخص در وصیت، شامل حال او نمی‌شود و نمی‌تواند بیش از مقدار تعیین شده در قانون در مال خود تصرف نماید، زیرا بر اساس قاعده ی لاضرر که بر اصل مالکیت حاکم است افراد نمی‌توانند در اموال خود تصرفی نمایند که موجب ایجاد ضرر به غیر گردد.

وصیت کننده در هنگام تنظیم وصیت، نمی تواند بیش از یک سوم اموال خود را وصیت کند و در صورتی که اقدام به وصیت بیش از یک سوم اموال خود نماید در اصطلاح حقوقی وصیت نامه نسبت به مازاد وصیت شده غیر نافذ و نامعتبر خواهد بود و بعد از فوت موصی دارای اثر حقوقی نخواهد بود.

وصیت نسبت به ثلث یا همان یک سوم اموال، از طرف مالک برای بعد از فوت خود صحیح بوده و نسبت به مازاد بر آن در صورتی مورد قبول است که ورثه آن زیاده را تنفیذ و تایید کنند؛ به طور کلی ملاک این یک سوم، اموال در زمان وفات وصیت‌ کننده بوده و نه اموال در زمان حیات و تنظیم وصیت و البته ملاک، تمامی دارایی و اموال متوفی اعم از منقول و غیرمنقول و حتی منافعی است که متعلق به مرحوم می‌شود.

چنانچه بعضی از اشخاص ذی‌نفع، مفاد وصیت ‌نامه را تایید و بعضی تایید نکنند، صرفا در حق کسانی که وصیت‌ نامه را تایید کرده و به صحت آن اقرار دارند، قابل تنفیذ خواهد بود. برابر ماده 291 قانون امور حسبی و رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، وصیت‌نامه عادی در صورتی قابلیت تایید و تنفیذ از ناحیه محکمه را دارد که از ناحیه اشخاص ذی‌نفع به صحت آن اقرار شود، در غیر این صورت حتی اگر ادله اثباتی دیگری برای صحت وصیت‌نامه عادی وجود داشته باشد، محکمه حق تایید و تنفیذ وصیت‌نامه را نخواهد داشت .